|
| nơi an táng = Tổ lăng
}}
'''Liêu Thái Tổ''' ({{zh|s=辽太祖|t=遼太祖|p=Liáo Tàizŭ}}) ([[872]]-[[926]]), tên thật là '''Yelü Abaoji''', phiên âm Hán Việt: '''Gia Luật A Bảo Cơ''' (耶律阿保機), phiên âm '''Yelü Abaoji'''; [[tiếng MongolMông Cổ]]: ''Ambagyan'', Hán danh là '''Gia Luật Ức''' (耶律亿), là vị [[hoàng đế]] đầu tiên của [[nhà Liêu|Khiết Đan]], trong [[lịch sử Trung Quốc]].
== Tiểu sử ==
GiaYelü Luật A Bảo CơAbaoji sinh năm [[872]] ở khu vực nay là [[Nội Mông]] trong một gia tộc nhiều đời là tù trưởng và thủ lĩnh quân sự (di lý cận) của bộ tộc Yila (Điệt Lạt) của [[Khiết Đan]]. A Bảo CơAbaoji là con trai trưởng của [[GiaYelü Luật Tát Lạt ĐíchSaladi]], mẹ là [[Xiaoyan Mujin (Tiêu Nham Chỉ Cân]]). Năm 901, A Bảo CơAbaoji được lập làm thủ lĩnh quân sự (di lý cận kiêm nhiệm [[ư việt]]), không lâu sau đó trở thành tù trưởng. Ông dùng vũ lực chinh phục các địa khu Khiết Đan phụ cận, các khu của người Hán và các sắc dân khác. Ngày 27 tháng 2 năm 907, A Bảo CơAbaoji được tôn làm thủ lĩnh của liên minh bộ lạc, nhiệm kỳ 9 năm. Ông trọng dụng người Hán và sau đó đã cải sang chế độ thế tập, tức cha truyền con nối.
Năm 915, GiaYelü Luật A Bảo CơAbaoji xuất binh chinh phạt [[Thất Vi]] thắng lợi về nước, song lại bị ép giao lại tước vị thủ lĩnh liên minh Khiết Đan. A Bảo CơAbaoji sau đó nổi dậy giết chết các địch thủ chính trị, thống nhất các bộ lạc Khiết Đan khác nhau. Ngày 17 tháng 3 năm 916, Gia Luật A BảoYelü CơAbaoji đăng cơ xưng hoàng đế, lập quốc hiệu là '''Khiết Đan''', kiến lập '''Đại Khiết Đan Quốc''' (ngày 24 tháng 2 năm 947, Liêu Thái Tông đã cải quốc hiệu thành '''Đại Liêu'''.<ref>''Liêu sử'', quyển 4, Thái Tông bản kỷ hạ [http://www.guoxue123.com/shibu/0101/00liaos/003.htm Liêu sử - Thái Tông bản kỷ hạ]</ref>, lập niên hiệu là Thần Sách. Ông cũng tự mình tạo ra [[văn tự Khiết Đan]].
GiaYelü Luật A Bảo CơAbaoji sau khi kiến quốc vẫn tiếp tục tấn công các dân tộc hay chính quyền xung quanh, [[Vương quốc Bột Hải|Bột Hải Quốc]], [[Thất Vi]] và [[Hề]] lần lượt bị tiêu diệt. Ngày 6 tháng 9 năm 926, ông mất ở thành Phù Dư, thọ 55 tuổi.
== Gia đình ==
=== Hậu phi ===
* Thuần Khâm Hoàng hậu [[Thuật Luật Bình]] (ThuậtShulü Luật Nguyệt Lý Đóa, họ TiêuYueliduo)
* Tiêu cùng nhân
|
