Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thần thoại Hy Lạp”

'''Thần thoại Hy Lạp''' là tập hợp những [[thần thoại|huyền thoại]] và truyền thuyết của người [[Hy Lạp cổ đại]] liên quan đến các [[Danh sách các nhân vật thần thoại Hy Lạp|vị thần]], các anh hùng, [[vũ trụ học|bản chất của thế giới]], và nguồn gốc cũng như ý nghĩa của các tín ngưỡng, nghi lễ tôn giáo của họ. Chúng là một phần của [[tôn giáo Hy Lạp cổ đại]] và nay là một phần của một tôn giáo hiện đại lưu hành ở Hy Lạp và trên thế giới gọi là ''[[Phong trào tái dựng đa thần giáo Hy Lạp|Hellenismos]]''. Các học giả hiện đại tham khảo và nghiên cứu các truyện thần thoại này để rọi sáng vào các thể chế tôn giáo, chính trị Hy Lạp cổ đại, [[nền văn minh Hy Lạp|nền văn minh của nó]] cũng như để tìm hiểu về bản thân sự hình thành huyền thoại<ref name="Helios">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Volume: Hellas, Article: Greek Mythology|encyclopedia=Encyclopaedia The Helios|year=1952}}</ref>.

Các phát hiện khảo cổ học là một nguồn cung cấp nữa về các chi tiết trong thần thoại Hy Lạp, với các thần và anh hùng được mô tả nổi bật trong trang trí của nhiều đồ tạo tác. Các họa tiết trên đồ gốm của thế kỷ VIII trước CN mô tả những cảnh trong cuộc chiến thành Troia cũng như các kỳ công của Herakles, nhiều trong số đó có niên đại sớm hơn các tư liệu văn học trong cùng chủ đề<ref name="Br">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Greek Mythology|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|year=2002}}</ref>. Thần thoại Hy Lạp đã có một ảnh hưởng bao trùm trên văn hóa, văn học, nghệ thuật phương Tây và vẫn duy trì như một phần của di sản và ngôn ngữ phương Tây. Nhiều nhà thơ và nghệ sĩ từ các thời kỳ từ cổ đại tới hiện đại đã lấy cảm hứng từ thần thoại Hy Lạp và khám phá những ý nghĩa và tính thích đáng đương thời trong những chủ đề thần thoại này<ref>J.M. Foley, ''Hómēros Simpson's Traditional Art'', 43</ref>.

Những nhà vũ trụ luận triết học đầu tiên đã phản ứng lại, hoặc đôi khi xây dựng trên, các quan niệm thần thoại phổ biến vốn tồn tại trong thế giới Hy Lạp một thời gian. Một vài trong số các quan niệm này có thể lượm lặt từ thơ ca của Hómēros và Hēsíodos. Trong sử thi Hómēros, Trái Đất được xem như một đĩa phẳng trôi nổi trên con sông của [[Oceanus]] và bao phủ bởi một bầu trời dạng bán cầu với mặt trời, Mặt Trăng, và các ngôi sao. Mặt trời ([[Helios]]) đi ngang qua bầu trời như một người đánh xe và chèo quanh Trái Đất trong một cái bát bằng vàng ban đêm. Mặt Trời, Trái Đất, bầu trời, con sông và làn gió có thể xuất hiện trong những lời cầu nguyện và được gọi lên để tuyên thệ. Các rạn nứt tự nhiên thông thường được coi như những lối vào cung điện dưới mặt đất của Hades và các tiền bối của ông, cung điện của người chết<ref name="BrAlga">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Greek Mythology|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}<br />* K. Algra, ''The Beginnings of Cosmology'', 45</ref>. Những ảnh hưởng từ những văn hóa khác cũng luôn luôn tạo ra những chủ đề mới.

Theo thần thoại thời kì Cổ điển, sau khi đẩy lùi các Titan, chư thần mới của các nam thần và nữ thần được xác lập. Trong số các vị thần Hy Lạp chính có các vị thần Olympia, tức những thần cư trú trên đỉnh [[Núi Ólympos|Olympus]] dưới sự quản lý của Zeus. (Giới hạn số lượng các thần này ở con số 12 dường như là một ý tưởng tương đối hiện đại<ref name="Stoll8">H.W. Stoll, ''Religion and Mythology of the Greeks'', 8</ref>). Bên cạnh các thần Olympia, người Hy Lạp còn tôn thờ rất nhiều các vị thần đồng nội, thần satyr [[Pan (thần thoại|Pan]], các [[Nymph]] (các linh hồn của sông ngòi), các [[Nữ thần nước|Naiad]] (sống ở các khe suối), các [[Dryad]] (linh hồn cây), các [[Nữ thần biển|Nereid]] (cư ngụ ở biển), các thần sông, các [[Satyr]], và nhiều vị khác. Thêm vào đó, có các thế lực bóng tối ở âm phủ, như các [[Erinyes]] (hay Cuồng nộ), được cho là luôn truy đuổi những người phạm trọng tội với người có quan hệ máu mủ<ref name="BrRel">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Greek Religion|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}</ref>. Để vinh danh chư thần Hy Lạp cổ, các nhà thơ sáng tác các ‘’Bài ca Hómēros’’ (một tập hợp 33 bài ca)<ref name="Cashford174">J. Cashford, ''The Homeric Hymns'', vii</ref>. [[Gregory Nagy]] coi "những bài ca Hómēros như những khúc dạo đầu đơn giản (so với ''Thần phả''), mỗi bài khấn cầu một vị thần"<ref name="Nagy54">G. Nagy, ''Greek Mythology and Poetics'', 54</ref>.

Một số học giả tin rằng đằng sau huyền thoại phức tạp về Heracles hẳn phải có một người đàn ông có thực, có lẽ là một tù trưởng-chư hầu của vương quốc [[Argos]] <ref name="Rose10">H. J. Rose, ''A Handbook of Greek Mythology'', 10</ref>. Một số người cho rằng truyện kể về Heracles là một phúng dụ về sự dịch chuyển hàng năm của mặt trời qua mười hai chòm sao [[Hoàng Đạo]]<ref name="Dupuis">C. F. Dupuis, ''The Origin of All Religious Worship'', 86</ref>. Những người khác đề cập tới những nền văn hóa khác, chỉ ra rằng câu chuyện về Herakles là một chuyển thể địa phương của các thần thoại anh hùng đã có từ trước. Theo truyền thống, Herakles là con trai của Zeus và [[Alcmene]], cháu gái của [[Perseus]]<ref name="BrHer">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Heracles|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}</ref>. Những kì tích đơn độc và phi thường của ông, với nhiều chủ đề thuộc về truyện dân gian của chúng, cung cấp nhiều nguyên liệu cho truyền thuyết phổ biến. Ông được khắc họa như một người dâng tế, được đề cập như người lập ra các ban thờ, và được tưởng tượng là một kẻ phàm ăn; đây là vai trò ông xuất hiện trong hài kịch, trong khi kết thúc bi thảm của ông cung cấp nhiều chất liệu cho bi kịch - vở ''[[Heracles (Euripides)|Heracles]]'' được Thalia Papadopoulou xem như "một vở kịch có nghĩa to lớn trong việc nghiên cứu những vở kịch khác của Euripides"<ref name="PapadopoulouBurkert">W. Burkert, ''Greek Religion'', 211; T. Papadopoulou, ''Heracles and Euripidean Tragedy'', 1</ref>. Trong văn học nghệ thuật, Herakles được thể hiện như một người đàn ông khỏe mạnh phi thường với chiều cao trung bình; vũ khí đặc trưng của ông là cây cung nhưng cũng thường xuất hiện cây chùy. Các tranh trên bình vại chứng tỏ sự phổ biến vô song của Herakles, cuộc chiến đấu với sư tử được mô tả hàng trăm lần<ref name="Burkert211">W. Burkert, ''Greek Religion'', 211</ref>.

{{DetailsChi tiết|Argonaut}}

Mặc dù Apollonius viết bài ca của mình vào thế kỉ thứ ba trước CN, những bộ phận cấu thành câu chuyện về các Argonaut xuất hiện sớm hơn ''Odýsseia'', thiên anh hùng ca cho thấy sự gần gũi với những chiến công của Jason (sự lưu lạc của [[Odysseus (thần thoại)|Odysseus]] có thể một phần dựa trên đó)<ref name="BrArgGr">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Argonaut|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}; P. Grimmal, ''The Dictionary of Classical Mythology'', 58</ref>. Trong thời kì cổ đại chuyến viễn chinh này được xem như một sự thực lịch sử, một tình tiết trong sự mở cửa [[Biển Đen]] đối với thương mại và công cuộc thực dân hóa Hy Lạp<ref name="BrArg">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Argonaut|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}</ref>. Câu chuyện về các Argonaut cũng đặc biệt phổ biến (tương tự như huyền thoại Herakles), tạo nên một tập hợp truyện kể mà một số những nhân vật truyền kì địa phương gắn với nó. Đặc biệt, câu chuyện về [[Medea]] thu hút trí tưởng tượng của các nhà thơ viết bi kịch<ref name="Grimmal58">P. Grimmal, ''The Dictionary of Classical Mythology'', 58</ref>.

Thần thoại Hy Lạp lên tới đỉnh điểm trong Chiến tranh Troia, cuộc chiến giữa những người Hy Lạp và thành [[Troia]], và hậu quả của nó. Trong các tác phẩm của Hómēros, như ''Iliad'', các truyện kể chính đã có hình dạng và chất liệu còn các chủ đề riêng được trau chuốt sau đó, đặc biệt trong kịch Hy Lạp. Chiến tranh Troia cũng thu hút sự quan tâm to lớn trong văn hóa [[Đế quốc La Mã|La Mã]] bởi câu chuyện về [[Aeneas]], một anh hùng Troia, người tiến hành một cuộc hành trình từ Troia dẫn tới sự thành lập thành phố mà sau này có ngày trở thành thành La Mã, như được thuật lại trong ''[[Aeneid]]'' của Virgilius (Quyển II trong tập này chứa những ghi chép nổi tiếng nhất vế sự cướp phá thành Troia)<ref name="HeliosBr">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Trojan War|encyclopedia=Encyclopaedia The Helios|year=1952}}; {{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Troy|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}</ref>. Cuối cùng có hai ngụy biên niên sử được viết bằng tiếng La Tinh lưu truyền dưới tên [[Dictys Cretensis]] và [[Dares Phrygius]]<ref>J. Dunlop, ''The History of Fiction'', 355</ref>.

''Tập Anh hùng ca'' (Epikos Kyklos), một tuyển tập các sử thi anh hùng, bắt đầu với những sự kiện dẫn đến chiến tranh: [[Eris (thần thoại)|Eris]] và [[quả táo vàng]] của Kallisti, [[sự phân xử của Paris]], vụ bắt cóc [[Helen thành Troia|Helen]], lễ hiến tế [[Iphigenia]] ở [[Avlida|Aulis]]. Để lấy lại Helen, những người Hy Lạp thực hiện một chuyến viễn chinh vĩ đại dưới quyền tổng chỉ huy của anh trai [[Menelaus]], Agamemnon, vua của Argos hay [[Mycenae]], nhưng những người Troia từ chối trả lại Helen. ''Iliad'', được đặt trong bối cảnh năm thứ mười của cuộc chiến, kể về mối bất hòa giữa Agamemnon và Achilles, người là chiến binh Hy Lạp ưu tú nhất, và cái chết nối tiếp nhau của người bạn yêu dấu của Achilles là [[Patroclus]] và con út của vua Troia [[Priam]], [[Hector]]. Sau cái chết của Hector, Troia được hỗ trợ thêm bởi hai đồng minh bên ngoài, [[Penthesilea]] - nữ hoàng của bộ lạc [[chiến binh Amazon|Amazon]], và [[Memnon (thần thoại)|Memnon]], vua của [[Ethiopia]] và con trai của nữ thần bình minh [[Eos]]<ref name="TrBr">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Troy|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}</ref>. Achilles tiêu diệt cả hai người, nhưng Paris đã giết Achilles với một mũi tên cắm vào gót chân, phần duy nhất của cơ thể ông có thể bị thương tổn của bởi vũ khí con người. Trước khi chiếm được Troia, những người Hy Lạp phải chiếm được bức tượng gỗ (gọi là ''Palladium'') Pallas Athena bảo vệ sự tồn vong của thành phố. Cuối cùng, với sự giúp đỡ của Athena, họ xây dựng [[Con ngựa thành Troia|Con ngựa gỗ thành Troia]]. Bất chấp những sự cảnh báo của con gái Priam là [[Cassandra]], dân chúng Troia bị thuyết phục bởi [[Sinon]], một người Hy Lạp giả vờ đào ngũ, đã đem con ngựa gỗ khổng lồ vào trong bức tường thành Troia để hiến cho Athena; thầy tư tế Laocoon, người cố gắng tiêu hủy con ngựa, đã bị giết bởi những con rắn biển. Vào ban đêm người Hy Lạp hành quân trở lại, và lính Hy Lạp từ trong con ngựa chui ra mở cổng thành. Trong cuộc cướp phá triệt để sau đó, Priam và những con trai còn lại bị giết; những người phụ nữ bị bắt làm nô lệ ở nhiều thành bang Hy Lạp khác nhau. Những chuyến hành trình hồi hương của những chỉ huy quân Hy Lạp (bao gồm những chuyến lưu lạc của [[Odysseus (thần thoại)|Odysseus]] và Aeneas, và sự sát hại Agamemnon) được kể trong hai anh hùng ca, ''[[Nostoi]]'' (''Những cuộc trở về'') đã thất lạc và ''Odýsseia'' của Hómēros <ref name="HeliosTr">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Trojan War|encyclopedia=Encyclopaedia The Helios|year=1952}}</ref>. Tập anh hùng ca Troia cũng bao gồm những cuộc phiêu lưu của thế hệ con cháu những người tham chiến ở Troia (ví dụ như [[Orestes (thần thoại)|Orestes]] và [[Telemachus]])<ref name="TrBr"/>.

Trong thời kỳ [[Hy Lạp thời kỳ Hy Lạp hóa|Hy Lạp hóa]], thần thoại giữ thanh thế về tri thức tinh hoa, đánh dấu những người sở hữu nó thuộc về một giai cấp nào đó. Cùng thời điểm đó, sự trở lại hoài nghi của thời đại Cổ điển trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết<ref name="Gale89">M.R. Gale, ''Myth and Poetry in Lucretius'', 89</ref>. Nhà ghi chép thần thoại [[Euhemerus]] thiết lập nên truyền thống tìm kiếm những cơ sở lịch sử thực sự cho các nhân vật và sự kiện thần thoại<ref name="BrEuh">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Eyhemerus|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}</ref>. Mặc dù công trình gốc của ông (''Hiera Anagraphê'', tức "Lịch sử thiêng liêng") bị thất lạc, nhưng nó được biết đến thông qua những gì được ghi chép bởi Diodorus và [[Lactantius]]<ref>R. Hard, ''The Routledge Handbook of Greek Mythology'', 7</ref>.

Sự phát triển của thần thoại học so sánh trong thế kỷ XIX, cùng với những khám phá dân tộc học trong thế kỷ XX, đã thiết lập nên khoa học về thần thoại, hay [[thần thoại|thần thoại học]]. Kể từ thời Lãng mạn, tất cả những nghiên cứu về thần thoại đều mang tính so sánh. [[Wilhelm Mannhardt]], [[James George Frazer]], và [[Stith Thompson]] sử dụng cách tiếp cận so sánh để thu thập và phân loại các chủ đề văn hóa dân gian (folklore) và thần thoại<ref name="Brmyth">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=myth|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}</ref>. Năm 1871 [[Edward Burnett Tylor]] xuất bản cuốn ''Primitive Culture'' (Văn hóa Nguyên thủy), trong đó ông áp dụng phương pháp so sánh và cố gắng giải thích nguồn gốc và sự tiến hóa của tôn giáo<ref name="AllenSegal">D. Allen, ''Structure and Creativity in Religion'', 9<br />* Robert A. Segal, ''Theorizing about Myth'', 16</ref>. Cách Tylor áp dụng trong nghiên cứu về văn hoá vật chất, các nghi thức và huyền thoại của các nền văn hóa cách biệt hẳn nhau đã ảnh hưởng tới [[Carl Jung]] và [[Joseph Campbell]]. [[Max Müller]] áp dụng khoa học mới về thần thoại học so sánh vào nghiên cứu thần thoại, trong đó ông phát hiện những tàn dư đã biến dạng của tín ngưỡng tự nhiên của người [[Aryan]]. [[Bronisław Malinowski]] nhấn mạnh vào cách thức thần thoại thực hiện các chức năng xã hội thông thường. [[Claude Lévi-Strauss]] và những nhà [[cấu trúc luận]] khác so sánh những mô hình và những mối quan hệ hình thức trong thần thoại trên khắp thế giới<ref name="Brmyth"/>.

Sự thu nhận rộng rãi đạo [[Thiên Chúa]] không làm thu hẹp đáng kể tính phổ biến của các huyền thoại. Với sự khám phá lại vẻ cổ điển thời Cổ đại trong thời [[Phục Hưng]], thơ ca của Ovidius đã trở thành nguồn dẫn hướng chính cho trí tưởng tượng của các nhà thơ, nhà soạn kịch, nhà soạn nhạc và các họa sĩ<ref name="BrBurn">{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Greek mythology|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}<br />* L. Burn, ''Greek Myths'', 75</ref>. Từ những năm đầu của Phục Hưng, nhiều họa sĩ như [[Leonardo da Vinci]], [[Michelangelo]], và [[Raffaello]], đã miêu tả các chủ đề đa thần giáo của thần thoại Hy Lạp bên cạnh các chủ đề Thiên Chúa giáo thông thường hơn<ref name="BrBurn"/>. Thông qua môi trường tiếng Latin và các công trình của Ovidius, thần thoại Hy Lạp ảnh hưởng tới các thi sĩ thời trung đại và Phục Hưng như [[Francesco Petrarca|Petrarca]], [[Giovanni Boccaccio|Boccaccio]] và [[Dante Alighieri|Dante]] ở Italia<ref name="Br" />.

{{refbeginĐầu tham khảo|40em}}

*{{CiteChú wikisourcethích Wikisource|title=Theogony|author=Hesiod|authorlink=Hesiod|others=Trans. [[Hugh Gerard Evelyn-White]]|year=1914}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Argonaut|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Euhemerus|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Greek Mythology|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Greek Religion|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Heracles|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|encyclopedia=[[Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae]]|publisher=Artemis-Verlag|date=1981–1999}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=myth|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Trojan War|encyclopedia=Encyclopaedia The Helios|year=1952}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Troy|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|year=2002}}

*{{citeChú encyclopediathích bách khoa toàn thư|title=Volume: Hellas, Article: Greek Mythology|encyclopedia=Encyclopaedia The Helios|year=1952}}