Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Budapest”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
|||
Dòng 124:
}}
}}
'''Budapest''' ({{IPA-hu|ˈbudɒpɛʃt|lang|Hu-Budapest.ogg}})<ref>{{IPAc-en|UK|ˌ|b|j|uː|d|ə|ˈ|p|ɛ|s|t}}, {{IPAc-en|ˌ|b|ʊ|d|-}}, {{IPAc-en|-|ʃ|t}}, {{IPAc-en|ˈ|b|j|uː|d|ə|p|ɛ|s|t}}, {{IPAc-en|ˈ|b|ʊ|d|-}}, {{IPAc-en|-|ʃ|t}}<br/>{{IPAc-en|US|ˈ|b|uː|d|ə|p|ɛ|s|t}}<br/>Nguồn: {{citation|last=Wells|first=John C.|year=2008|title=Longman Pronunciation Dictionary|edition=3rd|publisher=Longman|isbn=978-1-4058-8118-0}}</ref> là [[thủ đô]] và [[Danh sách thành phố và thị trấn Hungary|thành phố đông dân nhất]] của [[Hungary]], và [[Thành phố lớn nhất Liên minh Châu Âu theo dân số trong phạm vi thành phố|một trong những thành phố lớn nhất]] trong [[Liên minh Châu Âu]].<ref name="TIME2">{{cite news |title=Beauty and the Feast |work=[[Time (magazine)|Time]] |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901020325-218419,00.html |date=18 March 2002 |accessdate=22 May 2008 |first=Helena |last=Bachmann}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gssYJXHQO7gC&pg=PA41 |first=Tuna |last=Taşan-Kok |title=Budapest, Istanbul and Warsaw: Institutional and spatial change |page=41 |publisher=Eburon Uitgeverij |year=2004 |isbn=978-90-5972-041-1 |accessdate=21 May 2013}}</ref><ref>{{Cite book|title = Cities as Engines of Sustainable Competitiveness: European Urban Policy in Practice|url = https://books.google.com/books?id=LD1zAwAAQBAJ&pg=PA123 |publisher = Ashgate Publishing, Ltd.|date = 28 May 2014|isbn = 978-1-4724-2704-5|first = Dr Jan van der|last = Meer|first2 = Dr Luis|last2 = Carvalho|first3 = Professor Leo van den|last3 = Berg}}</ref> Với dân số ước tính năm 2016 là 1.752.704 phân bố trên một diện tích khoảng {{convert|525|km2|abbr=off}}, Budapest cũng là một trong những thành phố lớn có [[Mật độ dân số|mật độ dân số cao nhất]] tại EU.<ref name="Population14"/><ref name=Encarta/> Budapest vừa là một [[Danh sách thành phố và thị trấn Hungary|thành phố]] và vừa là một [[Hạt của Hungary|hạt]], và tạo thành trung tâm của [[vùng đô thị Budapest]], nó có diện tích {{convert|7.626|km2|abbr=off}} và dân số 3.303.786, chiếm 33 phần trăm dân số Hungary.<ref>{{cite web |url=http://www.bksz.hu/en.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20081014055212/http://www.bksz.hu/en.html |archive-date=14 October 2008 |title=About Budapest Transport Association |dead-url=yes |accessdate=June 1, 2016 |df=dmy-all }} {{cite web |url=http://www.bksz.hu/en.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20081014055212/http://www.bksz.hu/en.html |archive-date=14 October 2008 |title=About Budapest Transport Association |dead-url=yes |accessdate=June 1, 2016}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.bksz.hu/pdf/telep_lista.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20061125034454/http://www.bksz.hu/pdf/telep_lista.pdf |archive-date=25 November 2006 |title=telep lista |dead-url=yes |accessdate=June 1, 2016 |df=dmy-all }} {{cite web |url=http://www.bksz.hu/pdf/telep_lista.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20061125034454/http://www.bksz.hu/pdf/telep_lista.pdf |archive-date=25 November 2006 |title=telep lista |dead-url=yes |accessdate=June 1, 2016}}</ref> Vùng đô thị Budapest có [[GDP]] 141,0 tỷ đô la Mỹ (129,4 tỷ euro) năm 2016, chiếm 49,6 phần trăm GDP của Hungary.<ref>{{cite web|url=http://www.portfolio.hu/gazdasag/budapesten_termeljuk_az_orszag_gdp-jenek_40-at.167708.html |title=English: 49,6% of the country's GDP produced in Budapest metropolitan area, in Central Hungary (Budapest and Pest county). Hungary's GDP PPP in 2017 is $284.266 billion (IMF) x 49,6% = $141.0 billion |publisher=portfolio.hu / [[Hungarian Central Statistical Office]] |accessdate=17 June 2017}}</ref><ref name="UrbanH"/> GDP trên đầu người của thành phố là 64.283 đô la Mỹ, bằng 148% trung bình của EU tính theo [[sức mua tương đương]].<ref name="GDPpercap"/> Do đó thành phố này năm trong danh sách 100 thành phố theo GDP trên thế giới<ref name="ukmediacentre.pwc.com">{{cite web|url=https://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.ashx?MediaDetailsID=1562 |title=ukmediacentre.pwc.com |publisher=PricewaterhouseCoopers |accessdate=12 May 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130531000745/http://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.ashx?MediaDetailsID=1562 |archivedate=31 May 2013 |df=dmy }}</ref>
và khiến nó trở thành một trong nhưunxg nền kinh tế khu vực lớn nhất Liên minh Châu Âu.<ref name="Istrate">{{cite web |last=Istrate |first=Emilia |url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |title=Global MetroMonitor | Brookings Institution |publisher=Brookings.edu |accessdate=10 June 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7Jql2A9?url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |archivedate=4 June 2013 |df=dmy }}</ref>
Budapest là một [[thành phố toàn cầu]] dẫn đầu với thế mạnh về thương mại, tài chính, truyền thông, nghệ thuật, thời trang, nghiên cứu, công nghệ, giáo dục và giải trí.<ref>{{cite web|url=https://www.thomaswhite.com/world-markets/hungary-emerging-economic-power-in-central-and-eastern-europe/ |title=Hungary: Emerging Economic Power In Central And Eastern Europe |publisher=Thomas White International |date= |accessdate=18 June 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2016t.html|title=Globalization and World Cities (GaWC) Research Network, Loughborough University|last=|first=|date=24 April 2017|website=|publisher=www.lboro.ac.uk|accessdate=24 May 2017}}</ref> Nó là một [[R&D]] và [[trung tâm tài chính]] dẫn đầu<ref name=GFCI>{{cite web|url=http://www.longfinance.net/images/gfci/gfci_21.pdf|title=The Global Financial Centres Index 21|date=March 2017|publisher=Long Finance}}</ref> và là thành phố [[Trung và Đông Âu]] được xếp hạng cao nhất về Chỉ số 100 Thành phố Sáng tạo,<ref name="Innovation-cities.com">{{cite web |url=https://www.innovation-cities.com/innovation-cities-top-100-index-top-cities |title=Innovation Cities Top 100 Index » Innovation Cities Index & Program – City data training events from 2THINKNOW for USA Canada America Europe Asia Mid-East Australia |publisher=Innovation-cities.com |date=1 September 2010 |accessdate=15 September 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.rolandberger.at/publications/local_and_regional_publications/2009-05-28-CEE_city_ranking_2009_en.html |title=CEE City Ranking puts capitals under the spotlight | Local and regional publications |publisher=Rolandberger.at |accessdate=15 September 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110928014825/http://www.rolandberger.at/publications/local_and_regional_publications/2009-05-28-CEE_city_ranking_2009_en.html |archivedate=28 September 2011}}</ref><ref>{{cite web|title=Doing Business: Budapest, the soul of Central Europe |url=http://www.iht.com/articles/2004/08/04/trbuda_ed3_.php |work=International Herald Tribune |date=4 August 2004 |accessdate=29 January 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111103234439/http://www.iht.com/articles/2004/08/04/trbuda_ed3_.php |archivedate=3 November 2011}}</ref> nó cũng được xếp hạng là nền [[Kinh tế học đô thị|kinh tế đô thị]] phát triển nhanh thứ hai tại châu Âu.<ref name="Brookings Institution">{{cite web |url=https://hungarytoday.hu/budapest-europes-second-fastest-developing-urban-economy-study-reveals-29576/ |title=Budapest Europe’s Second Fastest-Developing Urban Economy, Study Reveals – The study examines the development of the world's 300 largest urban economies, ranking them according to the pace of development. |date=23 January 2015 |publisher=Brookings Institution|accessdate=8 March 2016}}</ref> Thành phố là nơi có [[Danh sách sàn giao dịch chứng khoán|sàn giao dịch chứng khoán lớn thứ hai]] về [[market capitalization]] in [[Central and Eastern Europe]],<ref>{{cite web|url=https://masterinvestor.co.uk/show-news/budapest-stock-exchange/|title=Originally established in 1864, today it is the second most liquid stock market in the Central and Eastern European region, with the total market capitalisation of listed firms standing at approximately US $33.8 billion.}}</ref> the [[Budapest Stock Exchange]] and its business district hosts the headquarters of the [[List of banks in Hungary|largest national]] and international banks and [[List of companies based in Budapest|companies]].<ref name="BudapestHQ">{{cite web|url=http://investinaustria.at/uploads/WolfTheissRegionalHQinCEE031011_11792_DE.pdf |title=Regional Headquarters Central and Eastern Europe |date=23 September 2011 |publisher=investinaustria.at|accessdate=12 May 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130921055339/http://investinaustria.at/uploads/WolfTheissRegionalHQinCEE031011_11792_DE.pdf |archivedate=21 September 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.bankracio.hu/bankok|title=Magyarországon működő bankok - BankRáció.hu|website=www.bankracio.hu}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.bse.hu/pages/market-overview|title=Market Overview – BET shares capitalization: 7,170 billion HUF|publisher= Budapest Stock Exchange|accessdate=May 24, 2017}}</ref> Budapest is host to many major [[international organization]]'s regional offices, including the [[United Nations]] and [[International Centre for Democratic Transition|ICDT]],<ref>{{cite web|url=http://www.mfa.gov.hu/kum2005/Templates/alapsablon.aspx?NRMODE=Published&NRORIGINALURL=%2Fkum%2Fen%2Fbal%2Fforeign_policy%2Fun_sc%2Finternational_organisations.htm&NRNODEGUID=%7B45550E06-66FE-4183-A899-EDF5BD040EB5%7D&NRCACHEHINT=NoModifyGuest&printable=true |title=International organizations in Hungary |publisher=Ministry of Foreign Affairs |accessdate=20 November 2016 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160313115736/http://www.mfa.gov.hu/kum2005/Templates/alapsablon.aspx?NRMODE=Published&NRORIGINALURL=%2Fkum%2Fen%2Fbal%2Fforeign_policy%2Fun_sc%2Finternational_organisations.htm&NRNODEGUID=%7B45550E06-66FE-4183-A899-EDF5BD040EB5%7D&NRCACHEHINT=NoModifyGuest&printable=true |archivedate=13 March 2016 |df= }}</ref> furthermore it is the headquarters of the [[European Institute of Innovation and Technology]],<ref>{{cite news |title=EU nations pick Budapest for technology institute |url=https://www.smh.com.au/technology/eu-nations-pick-budapest-for-technology-institute-20080312-1ysc.html |work=[[Sydney Morning Herald]] |date=18 June 2008 |accessdate=4 December 2014}}</ref> the [[European Police College]]<ref>European Union Document Nos. 2013/0812 (COD), ENFOPOL 395 CODEC 2773 PARLNAT 307</ref> and the first foreign office of the [[China Investment Promotion Agency]].<ref>{{cite web|trans-title=First Chinese investment base abroad opens in Budapest |url=http://hvg.hu/gazdasag/20090526_kinai_befektetesi_kozpont_budapesten |title=Budapesten nyílik az első kínai befektetési támaszpont külföldön |work=[[Heti Világgazdaság]] |accessdate=26 May 2018 |language=Hungarian}}</ref> [[List of universities in Hungary|Over 40 colleges and universities]] are located in Budapest, including the [[Eötvös Loránd University]], [[Semmelweis University]] and [[Budapest University of Technology and Economics]], which have been ranked among the top 500 in the world.<ref>{{cite web |url=http://www.shanghairanking.com/ARWU2015.html |title=Academic Ranking of World Universities 2015 |publisher=ShanghaiRanking Consultancy |accessdate=August 27, 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://cwur.org/2015/ |title=CWUR 2015 – World University Rankings |publisher=Center for World University Rankings |accessdate=July 25, 2015}}</ref> Opened in 1896,<ref>Electric Railway Society (2003). https://books.google.com/books?id=9DdeAAAAIAAJ&redir_esc=y. Doppler Press. p. 61. Retrieved 29 August 2012.</ref> the city's subway system, the [[Budapest Metro]], serves 1.27 million, while the [[Trams in Budapest|Budapest Tram Network]] serves 1.08 million passengers daily.<ref name="BKV-report">{{cite web |author=Mátyás Jangel |url=http://ko.sze.hu/downloadmanager/download/nohtml/1/id/3174/m/3247 |title=Közszolgáltatási szerződés, utasjogok, a szolgáltatástervezés és ellenőrzés folyamata a kötöttpályás helyi- és elővárosi közforgalmú közlekedésben |publisher=BKV Zrt. Közlekedési Igazgatóság [Directorate of Public Office. Transport] |language=Hungarian |trans-title=Public service contract, passenger rights, service planning and monitoring process of local and suburban public transport rail |format=pdf |pages=10 (and 3) |date=September 2010 |accessdate=2015-04-19 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150128112007/http://ko.sze.hu/downloadmanager/download/nohtml/1/id/3174/m/3247 |archivedate=28 January 2015 |df=dmy-all }} Metro usage per day – Line 1: 120,000; Line 2: 405,000; Line 3: 630,000. (Line 4 began operations in 2014, with a 110,000 ridership estimated by Centre for Budapest Transport (BKK) based on the latest year.)</ref> Budapest ranked as the [[World's most liveable cities|most liveable]] [[Central and Eastern Europe]]an city on [[Economist Intelligence Unit|EIU]]'s [[quality of life]] index.<ref>{{cite web|url=https://index.hu/kulfold/2009/06/08/budapest_a_legelhetobb_kelet-europai_nagyvaros/ |title=Budapest is the most liveable Eastern European city |publisher=Index.hu |date=8 June 2009 |accessdate=27 May 2018}}</ref><ref name="hvg-20100211">{{cite web|url=http://hvg.hu/gazdasag/20100211_eiu_legelhetobb_varosok_listaja_2010_vanc |title=Gazdaság: EIU: Budapest, London és New York között a legjobban élhető városok listáján (Budapest between London and New York on the most liveable cities list)|publisher=HVG.hu |date=11 February 2010 |accessdate=26 May 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.towerbudapest.com/en/property_management/news/budapest-is-the-50th-most-liveable-city-in-the-world/213|title=Budapest is the 50th Most Liveable City in the World|publisher= Tower International|accessdate=May 24, 2017}}</ref>
Lịch sử của Budapest bắt đầu với [[Aquincum]], ban đầu là một khu định cư của [[người Celt]],<ref name=Aqua/><ref>{{chú thích sách |last=Sugar |first=Peter F. |coauthors=Péter Hanák, Tibor Frank |title=A History of Hungary |url=http://books.google.com/books?id=SKwmGQCT0MAC&printsec=frontcover&hl=hu#PPA3,M1 |accessdate = ngày 19 tháng 5 năm 2008 |date=1990 |publisher=[[Đại học Indiana Press]] |isbn=025320867X |pages=3 |chapter=Hungary before the Hungarian Conquest}}</ref> đã trở thành kinh đô [[La Mã cổ đại|La Mã]] của [[Hạ Pannonia]].<ref name=Aqua>{{cite encyclopedia |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |title=Aquincum |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/31272/Aquincum |accessdate = ngày 22 tháng 5 năm 2008 |date=2008 |publisher=[[Encyclopædia Britannica, Inc.]]}}</ref> [[người Hungary|Người Magyar]] đã đến lãnh thổ này vào thế kỷ thứ 9<ref name=Travel>{{chú thích web|title=Budapest|publisher=''[[Travel Channel]]''|url=http://guides.travelchannel.com/budapest/city-guides/historical-background|accessdate = ngày 22 tháng 5 năm 2008}}</ref> vào thế kỷ 9. Khu định cư đầu tiên của họ đã bị cướp bóc bởi [[Mông Cổ xâm lược châu Âu|quân Mông Cổ]] giai đoạn năm 1241-42.<ref name=Eleventh>{{chú thích web|title=Budapest|publisher=''1911 [[Encyclopædia Britannica Eleventh Edition]]''|url=http://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Budapest|accessdate = ngày 30 tháng 1 năm 2008}}</ref>
| |||