|
| tôn giáo =
}}
'''Kim Thái Tổ''' ([[chữ Hán]]: 金太祖, [[1 tháng 8]] năm [[1068]] – [[19 tháng 9]] năm [[1123]]) là miếu hiệu của vị [[hoàng đế]] khai quốc của [[nhà Kim]] trong [[lịch sử Trung Quốc|lịch sử Trung Hoa]], trị vì từ ngày 28 tháng 1 năm 1115 cho đến ngày 19 tháng 9 năm 1123. Tên thật của ông là '''WanyanHoàn AgudaNhan A Cốt Đả''' (chữ Hán: 完顏阿骨打, bính âm: ''HoànWanyan Nhan A Cốt ĐảAguda''), có tên Hán là '''Hoàn Nhan Mân'''. Ông là người sáng lập và là vị hoàng đế đầu tiên của triều đại [[nhà Kim]] trong [[lịch sử Trung Quốc]].
==Tiểu sử==
WanyanHoàn AgudaNhan A Cốt Đả xuất thân trong một gia đình quý tộc của tộc Nữ Chân, cháu của [[Ô Cốt Nãi|WanyanHoàn WugunaiNhan Ô Cốt Nãi]] (完顏烏骨迺), tù trưởng bộ lạc Hoàn Nhan của người [[Nữ Chân]] vùng [[Hổ Thủy]],<ref>Nay là [[A Thập Hà]] đông nam [[Cáp Nhĩ Tân]], [[Hắc Long Giang]]</ref> con trai thứ hai của [[Hoàn Nhan Hặc Lý Bát]] (完顏劾里鉢), em trai của [[Ô Nhã Thúc|Hoàn Nhan Ô Nhã Thúc]] (完顏烏雅束). Do ảnh hưởng của những cuộc chiến tranh bộ lạc liên miên nên ngay từ nhỏ đã hình thành trong ông tinh thần thượng võ, hơn nữa ông còn nổi tiếng là một xạ thủ cừ khôi. Thời thanh niên, A Cốt Đả bắt đầu theo cha và các anh em đi chinh chiến khắp nơi, ông chiến đấu anh dũng, quả cảm, dốc lòng cho sự nghiệp thống nhất các bộ lạc Nữ Chân. Nước Liêu vào năm [[Càn Thống (niên hiệu)|Càn Thống]] thứ chín ([[1109]]), lúc cao điểm của nạn đói hoành hành khắp nơi, A Cốt Đả đã giúp huynh trưởng là Ô Nhã Thúc thuần phục các chiến binh bị nạn đói của các bộ lạc khác để gia tăng thực lực cho bộ lạc mình. [[Nhà Liêu|Nước Liêu]] vào năm [[Thiên Khánh (niên hiệu)|Thiên Khánh]] thứ hai ([[1112]]), khi [[Liêu Thiên Tộ Đế|Thiên Tộ Đế]] tuần du đến [[Xuân Châu]]<ref>Nay thuộc tỉnh [[Cát Lâm]].</ref> tụ hội cùng với tù trưởng các tộc Nữ Chân đã cư xử bất kính với A Cốt Đả và các tù trưởng khác, khiến họ vô cùng bất mãn, trong lòng nảy sinh ý định phản kháng triều Liêu.
Nước Liêu tháng 10 năm Thiên Khánh thứ ba ([[1113]]), huynh trưởng Ô Nhã Thúc bệnh chết, A Cốt Đả chính thức kế vị lãnh tụ liên minh các bộ lạc Nữ Chân với tên gọi ''[[Bột cực liệt|Đô bột cực liệt]]''. Ông cho xây dựng thành lũy, chuẩn bị vũ khí, huấn luyện binh mã, chờ đợi thời cơ tiến đánh nước Liêu. Năm Thiên Khánh thứ tư ([[1114]]), A Cốt Đả nhận thấy thời cơ đã đến bèn thống lĩnh toàn quân 2500 người trong tộc kéo đến đánh phá [[Ninh Giang Châu|châu Ninh Giang]] của Liêu.<ref>Nay là phía đông nam [[Phù Dư]] tỉnh [[Cát Lâm]]</ref> Tướng Liêu là [[Tiêu Tự Tiên]] tức tốc dẫn 7000 tinh binh tập kết tại [[Xuất Hà Điếm]] nhằm ngăn chặn quân Nữ Chân, A Cốt Đả nhân lúc trời tối đã dẫn 3700 quân lén vượt sông [[Tùng Hoa|Hỗn Đồng]]<ref>Nay thuộc sông [[Tùng Hoa]]</ref> tập kích bất ngờ quân doanh của Liêu, khiến quân Liêu hoảng hốt tháo chạy tán loạn. Quân Nữ Chân thừa thắng truy kích, binh lực phát triển tới một vạn người, lãnh thổ được mở rộng đáng kể.
|
