Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Luzon”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
{{Infobox islands
[[Tập tin:Federal states of the Philippines.png|nhỏ|phải|200px|Bản đồ [[Philippines]] cho thấy các nhóm đảo Luzon, [[Visayas]], và [[Mindanao]].]]
| name = Luzon
| image name = Luzon Island Red.png
| image caption = Đảo chính Luzon được tô màu đỏ;<br>các đảo liên hệ được tô màu nâu sẫm
| native name =
| native name link =
| location = [[Đông Nam Á]]
| map = Philippines
| map_alt =
| map_width =
| map_caption = Vị trí tại Philippines
| map_relief = yes
| label =
| label_position =
| coordinates =
| archipelago = [[Philippines]]
| waterbody = {{unbulleted list | [[Eo biển Babuyan]] | [[Biển Philippines]] | [[Biển Samar Sea]] | [[Biển Sibuyan]] | [[Biển Đông]] }}
| major islands = {{collapsible list | item_style=white-space:nowrap; | Luzon | [[Mindoro]] | [[Palawan (đảo)|Palawan]] | [[Masbate (đảo)|Masbate]] | [[Catanduanes]] | [[Đảo Busuanga|Busuaga]] | [[Marinduque]] | [[Romblon, Romblon|Romblon]] | [[Polillo (đảo)|Polillo]] | [[Burias (đảo)|Burias]] | [[Ticao (đảo)|Ticao]] | [[Đảo Alabat|Alabat]] | [[Sibuyan (đảo)|Sibuyan]] | [[Tablas (đảo)|Tablas]] | [[Culion]] | [[Balabac (đảo)|Balabac]] | [[Bugsuk]] | [[Dumaran (đảo)|Dumaran]]}}
| area km2 = 109965
| area footnotes = <ref name=unep/>
| rank = 15
| coastline km = 3249.6
| coastline footnotes = <ref name=unep/>
| highest mount = [[Núi Pulag]]
| elevation m = 2922
| country = Philippines
| country admin divisions title = Các vùng
| country admin divisions = {{unbulleted list | [[Bicol (vùng)|Bicol]] | [[Thung lũng Cagayan]] | [[CALABARZON]] | {{nowrap|[[Trung Luzon]]}} | [[Vùng Hành chính Cordillera|Cordillera]] | [[Ilocos (vùng)|Ilocos]] | ''[[MIMAROPA]]'' | {{nowrap|[[Vùng đô thị Manila]]}} }}
| country admin divisions title 1 = Các tỉnh
| country admin divisions 1 = {{Collapsible list
|title =
|frame_style = border:none; padding: 0;
|title_style = text-align:center;
|list_style = text-align:left;display:none;
|bullets = on;
|1 = [[Abra (tỉnh)|Abra]]
|2 = [[Albay]]
|3 = [[Apayao]]
|4 = [[Aurora (tỉnh)|Aurora]]
|5 = [[Bataan]]
|6 = [[Batangas]]
|7 = [[Benguet]]
|8 = [[Bulacan]]
|9 = [[Cagayan]]
|10 = [[Camarines Norte]]
|11 = [[Camarines Sur]]
|12 = [[Cavite]]
|13 = [[Ifugao]]
|14 = [[Ilocos Norte]]
|15 = [[Ilocos Sur]]
|16 = [[Isabela (tỉnh)|Isabela]]
|17 = [[Kalinga (tỉnh)|Kalinga]]
|18 = [[La Union]]
|19 = [[Laguna (tỉnh)|Laguna]]
|20 = [[Mountain Province]]
|21 = [[Nueva Ecija]]
|22 = [[Nueva Vizcaya]]
|23 = [[Pampanga]]
|24 = [[Pangasinan]]
|25 = [[Quezon]]
|26 = [[Quirino]]
|27 = [[Rizal]]
|28 = [[Sorsogon]]
|29 = [[Tarlac]]
|30 = [[Zambales]]
|31 = Các tỉnh đảo ngoại vi {{bulleted list | ''[[Batanes]]'' | ''[[Catanduanes]]'' | ''[[Marinduque]]'' | ''[[Masbate]]'' | ''[[Occidental Mindoro]]'' | ''[[Oriental Mindoro]]'' |''[[Palawan]]'' | ''[[Romblon]]'' }}
}}
| country largest city = [[Thành phố Quezon]]
| country largest city population = 2936116 {{PH census|2015|d}}
| population = 53336134{{efn|name=popnote}}
| population as of = 2015
| population footnotes = {{PH census|2015|d}}
| density km2 = {{sigfig|53336134/109965|2}}
| demonym = Luzonian (modern), Luzonese (contemporary), [[Luções]] (archaic)
| ethnic groups = {{Collapsible list
|title =
|frame_style = border:none; padding: 0;
|title_style = text-align:center;
|list_style = text-align:left;display:none;
|bullets = on;
|1 = [[Aeta]]
|2 = [[người Bicolano|Bicolano]]
|3 = [[người Gaddang|Gaddang]]
|4 = [[người Ibanag|Ibanag]]
|5 = [[người Igorot|Igorot]] {{hlist | item_style=white-space:nowrap | ([[người Bontoc|Bontoc]] | [[người Ibaloi|Ibaloi]] | [[người Ifugao|Ifugao]] | [[người Isnag|Isneg]] | [[người Kalinga|Kalinga]] | [[người Kankanaey|Kankanaey]] | [[người Kalanguya|Kalanguya]]) }}
|6 = [[người Ilokano|Ilokano]]
|7 = [[người Ilongot|Ilongot]]
|8 = [[người Itawes|Itawes]]
|9 = [[người Kapampangan|Kapampangan]]
|10 = [[người Pangasinan|Pangasinan]]
|11 = [[người Sambal|Sambal]]
|12 = [[người Tagalog|Tagalog]]
}}
}}
 
'''Luzon''' ({{IPA-en|luːˈzɒn}}; {{IPA-tl|luˈson|lang}}) là đảo lớn nhất và đông dân nhất của [[Philippines]]. Đây là đảo có [[Danh sách đảo theo diện tích|diện tích lớn thứ 15]] trên thế giới. Luzon nằm tại phía bắc của quần đảo Philippines, là trung tâm kinh tế và chính trị của đảo quốc này, và có thủ đô [[Manila]]. Dân số Luzon đạt 53 triệu người {{As of|2015|lc=y}},{{PH census|2015|d}} là đảo đông dân thứ tư trên thế giới (sau [[Java]], [[Honshu]], và [[đảo Anh|Anh]]), chiếm khoảng 53% tổng dân số toàn quốc.
'''Luzon''' là hòn đảo lớn nhất của [[Philippines]], nằm ở miền Bắc quốc gia này. Luzon cũng là tên chung của một trong ba miền địa lý của Philippines. Luzon nắm vai trò quan trọng vào bậc nhất về mặt [[kinh tế]] cũng như [[chính trị]] của đất nước này.
 
NgoàiLuzon cũng có thể được xem là một trong ba nhóm đảo chính tại Philippines. Theo đó, miềnngoài đảo chính Luzon thì còn gồm có các [[quầnnhóm đảo [[Batanes]] và [[quần đảo Babuyan|Babuyan]] ở phía bắc, [[quầnPolillo (đảo Catanduanes)|CatanduanesPolillo]] ở phía đông, [[các quần đảo Marinduque|Marinduquexa [[Catanduanes]], [[quầnMarinduque]], đảo Masbate|[[Masbate]], [[quần đảo Romblon|Romblon]], và [[quần đảo Mindoro|Mindoro]] ở phía nam.và [[QuầnPalawan (đảo )|Palawan]] -cùng trướccác đâyđảo làkhác mộtở tỉnhphía đượcnam.<ref xếpname="unique">{{cite vàobook miền| Luzonlast=Zaide đã| đượcfirst=Sonia chuyểnM. cho| Vùngtitle=The VIPhilippines, củaa miềnUnique VisayasNation vào| nămpage=50 2005.}}</ref name="unique">{{chú thích sách
| last =Zaide
| first =Sonia M.
| authorlink =
| coauthors =
| year =
| title =The Philippines, a Unique Nation
| publisher =
| location =
| id = page 50
}}</ref> Trong các bản đồ cũ, đảo Luzon được gọi là Luconia hoặc Lucon.
 
{{TOC limit|3}}
[[Tập tin:Luzon regions.PNG|phải|nhỏ|Các [[vùng của Philippines|vùng]] ở miền Luzon.
 
{{legend|purple|Bicol}}
==Từ nguyên==
{{legend|navy|Cagayan Valley}}
[[File:Bangkajf.JPG|thumb|left|Bangkang Pinawa, chày cối cổ đại của Philippines.]]
{{legend|yellow|CALABARZON}}
Tên gọi ''Luzon'' được cho là bắt nguồn từ ''lusong'' trong tiếng Tagalog, nghĩa là một cái cối lớn bằng gỗ được dùng để giã gạo.<ref>{{cite book|author=Keat Gin Ooi|title=Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor|url=https://books.google.com.ph/books?id=QKgraWbb7yoC&pg=PA798|year=2004|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-770-2|page=798}}</ref><ref name=Roberts1>{{cite book|last=Roberts|first=Edmund|title=Embassy to the Eastern Courts of Cochin-China, Siam, and Muscat|year=1837|publisher=Harper & Brothers|location=New York|page=59|url=http://www.wdl.org/en/item/7317/view/1/59/}}</ref>
{{legend|blue|Central Luzon}}
 
{{legend|green|Cordillera}}
==Lịch sử==
{{legend|red|Ilocos}}
Luzon từng có các vương quốc Ấn Độ giáo-Phật giáo, các lãnh địa Hồi giáo và các bộ lạc dân tộc-tôn giáo, họ có các liên kết mậu dịch với [[Borneo]], [[bán đảo Mã Lai|Malaya]], [[Java]], [[Đông Dương]], [[Ấn Độ]], [[Vương quốc Lưu Cầu|Lưu Cầu]], [[Triều Tiên]], [[Nhật Bản]] và [[Trung Quốc]] trước thời thuộc địa Tây Ban Nha. Các dân tộc [[người Tagalog|Tagalog]] và [[người Kapampangan|Kapampangan]] tại miền nam và miền trung Luzon từng lập ra một số chính thể lớn tại duyên hải, đáng chú ý nhất là [[Vương quốc Maynila|Maynila]], [[Tondo (chính thể lịch sử)|Tondo]] và [[Namayan]]. Bản khắc đồng Laguna có niên đại từ năm 900 và là văn kiện đầu tiên của Philippines, trên đó ghi các địa danh tại khu vực vịnh Manila cũng như [[Medan]] tại Indonesia.<ref>[http://www.mts.net/~pmorrow/lcieng.htm Laguna Copperplate Inscription – Article in English] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205031106/http://www.mts.net/~pmorrow/lcieng.htm |date=2008-02-05 }}. Mts.net (2006-07-14). Retrieved on 2010-12-19.</ref> Các vương quốc này dựa trên giao ước giữa những người cai trị cấp làng (''[[Datu]]'') và địa chủ (''[[Lakan]]'') hay [[Rajah]], họ phải cống nạp và nộp thuế. Các vương quốc này dựa trên mậu dịch hàng hải với các chính thể châu Á lân cận vào đương thời. Một số nơi tại Luzon bị Hồi giáo hóa khi [[Vương quốc Brunei]] bành trướng lãnh địa từ Borneo đến Philippines và lập ra [[Vương quốc Maynila]] bù nhìn.<ref>{{cite book|author=Frans Welman|title=Borneo Trilogy Brunei: Vol 1|url=https://books.google.com/books?id=kb7OXcSH7ScC&pg=PA8|date=1 August 2013|publisher=Booksmango|isbn=978-616-222-235-1|pages=8–}}</ref> Ngoài ra, còn có các chính thể khác như Vương quốc Pangasinan cống nạp cho Trung Quốc, cũng như các vương quốc Hán hóa.<ref>{{cite web|url=http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-21-1983/scott.pdf|title=Filipinos in China in 1500|last=Scott|first=William Henry|work=China Studies Program|page=8|publisher=De la Salle University|year=1989}}</ref>
{{legend|magenta|Vùng thủ đô Manila}}
 
{{legend|orange|MIMAROPA}}]]
Theo các nguồn tài liệu đương thời, việc mua bán bình gốm ''Ruson-tsukuri'' bản địa ([[wikt:呂|呂]][[wikt:宋|宋]][[wikt:製|製]]) dùng để đựng trà và rượu với Nhật Bản trở nên phát đạt vào thế kỷ 12, và các thợ gốm Tagalog, [[người Kapampangan|Kapampangan]] và [[người Pangasinan|Pangasinan]] khắc vào mỗi bình các chữ [[Baybayin]] nhằm ký hiệu sản phẩm và nơi sản xuất. Một số lò trở nên nổi tiếng và giá cả dựa vào danh tiếng của mỗi lò.<ref>Kekai, Paul. (2006-09-05) [http://sambali.blogspot.com/2006/09/luzon-jars-glossary.html Quests of the Dragon and Bird Clan: Luzon Jars (Glossary)]. Sambali.blogspot.com. Retrieved on 2010-12-19.</ref><ref>[http://www.seapots.com/home/index.php/production-centers-pottery-groups/philippines South East Asia Pottery – Philippines]. Seapots.com. Retrieved on 2010-12-19. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20141019011022/http://www.seapots.com/home/index.php/production-centers-pottery-groups/philippines |date=October 19, 2014 }}</ref>
Thuộc miền Luzon có 8 [[vùng của Philippines|vùng]] sau:
 
{| class="wikitable" width="60%"
[[Minh Thành Tổ]] từng đặt ra chức tổng đốc Luzon người Trung Quốc trong các hành trình của [[Trịnh Hòa]] và bổ nhiệm một người vào chức vụ này vào năm 1405.<ref>[https://books.google.com/books?id=EwnzBiM0LmAC&pg=PA33 Ho 2009], p. 33.</ref><ref>{{cite web|url=https://books.google.com/books?id=VbwogbQ3l8UC&pg=PT84|title=In Our Image|work=google.com|accessdate=24 August 2015}}</ref> Nhiều nhà lãnh đạo trên quần đảo cũng nhận làm chư hầu của Trung Quốc.<ref>[https://books.google.com/books?id=p5ARAQAAMAAJ Yust 1949], p. 75.</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=9KfnAAAAMAAJ Yust 1954], p. 75.</ref> Trung Quốc có được uy thế trong mậu dịch với khu vực dưới thời Thành Tổ.<ref>[https://books.google.com/books?id=uWzjAAAAMAAJ "Philippine Almanac & Handbook of Facts" 1977], p. 59.</ref>
|- bgcolor=#cccccc
 
! Bản đồ
Các nhà thám hiểm người Bồ Đào Nha là những người châu Âu đầu tiên ghi nhận Luzon trong hải đồ của họ, với tên gọi là ''Luçonia'' hay ''Luçon'' và các cư dân trên đảo được gọi là ''Luçoes''.<ref>Pires, Tomé, A suma oriental de Tomé Pires e o livro de Francisco Rodriguez: Leitura e notas de Armando Cortesão [1512–1515], translated and edited by Armando Cortesao, Cambridge: Hakluyt Society, 1944.</ref> Nhà ngoại giao [[Edmund Roberts (nhà ngoại giao)|Edmund Roberts]] đến thăm Luzon vào đầu thế kỷ 19, ông viết rằng Luzon được "phát hiện" vào năm 1521.<ref name=Roberts1/>
! Vùng<br /><small>(tên gọi tắt)</small>
 
! Trung tâm vùng
Người Tây Ban Nha đến Philippines vào thế kỷ 16, các quốc gia của người Luzon bị tan rã và hình thành [[Đông Ấn Tây Ban Nha]] có thủ đô tại [[Cebu]], thủ đô được chuyển về [[Manila]] sau thất bại của thủ lĩnh địa phương [[Rajah Sulayman]] vào năm 1570. Dưới thời Tây Ban Nha cai trị, Luzon còn được gọi là '''''Nueva Castilla''''' hay '''Tân Castilla'''.
!Các tỉnh trong vùng
 
|- align=center valign=top
==Địa lý==
| [[Tập tin:Ph locator ncr.png|90px]]
[[File:Northern Philippines (Luzon).jpg|thumb|upright=0.90|{{center|Ảnh vệ tinh của Luzon}}]]
| '''[[Vùng đô thị Manila|Vùng thủ đô Manila]]'''<br /><small>(NCR; Metro Manila)</small>
 
| [[Manila]]
Đảo chính Luzon có diện tích 109.964,9 km²,<ref name=unep>{{cite web|title=Islands of Philippines |url=http://islands.unep.ch/IHE.htm#898 |work=Island Directory Tables |publisher=United Nations Environment Programme |accessdate=18 April 2016}}</ref> là đảo rộng lớn thứ 15 trên thế giới. Đảo giáp với [[Biển Đông]] về phía tây, phía đông của đảo là [[Biển Philippines]], còn phía bắc đảo là [[eo biển Luzon]] gồm eo biển Babuyan và Balintang. Đảo chính có hình dạng gần giống chữ nhật, có [[bán đảo Bicol]] nhô ra ở phía đông nam.
| align=left | Manila vừa là một tỉnh vừa là một vùng
 
|- align=center valign=top
Luzon nói chung được phân thành bốn khu vực; Bắc, [[Trung Luzon|Trung]] và Nam Luzon, cùng với Vùng thủ đô quốc gia.
| [[Tập tin:Ph locator car.png|90px]]
 
| '''[[Vùng Hành chính Cordillera|Vùng hành chính Cordillera]]'''<br /><small>(CAR)</small>
{| class="wikitable" style="font-size:90%;background-color:#FDFDFD;"
| [[Baguio]]
|-
| align=left |
! scope="col" | Khu vực
* [[AbraAbra]]
! scope="col" | Phân chia 6 vùng
* [[Apayao]]
! scope="col" | Phân chia 4 vùng
* [[Benguet]]
! scope="col" | Phân chia 3 vùng
* [[Ifugao]]
! scope="col" | Phân chia 2 vùng
* [[Kalinga]]
|-style="vertical-align:top;"
* [[Mountain (tỉnh Philippines)]]
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Vùng Ilocos]]
|- align=center valign=top
| rowspan=2 | Ilocandia
| [[Tập tin:Ph locator region 1.png|90px]]
| rowspan=3 | Bắc Luzon
| '''[[Ilocos (vùng)|Ilocos]]'''<br /><small>(Vùng I)</small>
| rowspan=4 | Bắc và Trung Luzon
| [[San Fernando, La Union]]
| rowspan=4 | Bắc và Trung Luzon
| align=left |
|-style="vertical-align:top;"
* [[Ilocos Norte]]
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Thung lũng Cagayan]]
* [[Ilocos Sur]]
|-style="vertical-align:top;"
* [[La Union]]
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Vùng hành chính Cordillera]]
* [[Pangasinan]]
| Cordilleras
|- align=center valign=top
|-style="vertical-align:top;"
| [[Tập tin:Ph locator region 2.png|90px]]
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Trung Luzon]]
| '''[[Cagayan Valley]]'''<br /><small>(Vùng II)</small>
| colspan=2 style="text-align:center;" | Trung Luzon
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Metro Manila|Vùng thủ đô quốc gia]]
| colspan=3 style="text-align:center;" | Metro Manila
| rowspan=4 | Nam Luzon
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Calabarzon]]
| rowspan=2 | Nam Tagalog
| rowspan=3 | Nam Luzon
| rowspan=3 | Nam Luzon
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Mimaropa]]
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Vùng Bicol]]
| Bicolandia
|}
 
===Tự nhiên===
==== Bắc Luzon ====
[[File:View of the Sierra Madre from the west - ZooKeys-266-001-g004.jpg|thumb|left|The [[Sierra Madre (Philippines)|Sierra Madre]] nhìn từ [[Cabagan, Isabela]]]]
Phần tây bắc của đảo, gồm hầu hết [[Vùng Ilocos]], có đặc điểm là địa hình bằng phẳng trải dài từ bờ biển về phía đông cho đến dãy núi Cordillera Central.
 
Dãy Cordillera đặc trưng cho phần bắc-trung của đảo, bao phủ dãy núi này là hỗn hợp rừng thông nhiệt đới và rừng mưa núi cao. Trên dãy núi này có ngọn núi cao nhất của đảo là [[núi Pulag|Pulag]], với cao độ 2.922 m. Dãy núi này tạo thành đầu nguồn nước [[sông Agno]] chảy từ dốc [[núi Data]], và uốn khúc dọc theo dãy nam Cordillera trước khi đến đồng bằng [[Pangasinan]].
 
Phần đông bắc của Luzon nói chung có địa hình núi, [[Sierra Madre (Philippines)|Sierra Madre]] là dãy núi lớn nhất đảo quốc, vươn cao đột ngột cách bờ biển chỉ vài km. Nằm giữa hai dãy Sierra Madre và Cordillera Central là thung lũng Cagayan. Khu vực thung lũng này là nơi sản xuất gạo lớn thứ nhì và đứng hàng đầu về sản xuất ngô tại Philippines, là lưu vực của [[sông Cagayan]], sông dài nhất tại Philippines.
 
Dọc theo giới hạn phía nam của Cordillera Central là [[dãy núi Caraballo]] ít được biết đến. Các ngọn núi tạo thành một liên kết giữa Cordillera Central và Sierra Madre, tách thung lũng Cagayan với đồng bằng Trung Luzon.<ref name=TriumphPhil>{{cite book|last1=Smith|first1=Robert Ross|title=Triumph in the Philippines|date=1993|publisher=University Press of the Pacific|location=Honolulu, HI|isbn=1410224953|page=450|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-P-Triumph/USA-P-Triumph-24.html|accessdate=25 December 2014|format=Transcribed and formatted by Jerry Holden for the HyperWar Foundation}}</ref>
 
==== Trung Luzon ====
[[File:Arayat44jf.JPG|thumb|Đồng bằng Trung Luzon, hậu cảnh là [[núi Arayat]]]]
Phần miền trung của Luzon có đặc điểm địa hình bằng phẳng, được gọi là đồng bằng Trung Luzon, đây là đồng bằng lớn nhất trên đảo. Đồng bằng Trung Luzon có diện tích khoảng 11.000 km², là nơi sản xuất lúa gạo lớn nhất toàn quốc, được cung cấp nước tưới từ hai con sông lớn là [[sông Cagayan |Cagayan]] ở phía bắc và [[sông Pampanga|Pampanga]] ở phía nam. Tại phần trung tâm của đồng bằng có [[núi Arayat]] nhô lên.
 
Bờ biển phía tây của Trung Luzon có đặc trưng là bằng phẳng, kéo dài từ đường bờ biển cho đến [[dãy núi Zambales]], trên đó có [[núi Pinatubo]] nổi tiếng nhờ vụ phun trào lớn vào năm 1991. Dãy núi này kéo dài đến biển ở phía bắc, tạo thành [[vịnh Lingayen]], và về phía nam tạo thành [[bán đảo Bataan]]. Bán đảo Bataan bao quanh [[vịnh Manila]], một bến cảng tự nhiên được cho là thuộc vào hàng tốt nhất tại Đông Á nhờ quy mô và vị trí địa lý chiến lược.
 
Dãy núi [[Sierra Madre (Philippines)|Sierra Madre]] tiếp tục kéo dài sang phần phía tây của Trung Luzon, uốn khúc về phía nam đế [[bán đảo Bicol]].
 
==== Nam Luzon ====
{{overlay|float=right
|image = STS045-152-274 Manila and Taal Volcano.jpg
|width = 254
|height = 350
|columns = 2
|overlay1 = [[Vịng Manila]]
|overlay1top = 120
|overlay1left = 45
|overlay2 = [[Laguna de Bay]]
|overlay2top = 85
|overlay2left = 150
|overlay3 = [[Núi lửa Taal]] / {{nowrap|[[Hồ Taal]]}}
|overlay3top = 155
|overlay3left = 175
|overlay4 = [[Bán đảo Bataan]]
|overlay4top = 160
|overlay4left = 15
|overlay5 = [[Vịnh Balayan Bay]]
|overlay5top = 210
|overlay5left = 185
|overlay6 = [[Vịnh Batangas]]
|overlay6top = 200
|overlay6left = 235
|overlay7 = [[Biển Đông]]
|overlay7top = 260
|overlay7left = 50
|overlay8 = Đảo [[Mindoro]]
|overlay8top = 295
|overlay8left = 240
|overlay9 = [[Vịnh Lamon]]
|overlay9top = 05
|overlay9left = 190
}}
[[Laguna de Bay]] chi phối phần phía bắc của Nam Luzon, đây là hồ lớn nhất toàn quốc với diện tích bề mặt 949 km², thoát nước vào [[vịnh Manila]] thông qua [[sông Pasig]], một trong các sông quan trọng nhất đảo quốc nhờ có ý nghĩa lịch sử quan trọng và vì nó chảy qua trung tâm của [[Metro Manila]].
 
Nằm cách 20 km về phía tây nam của Laguna de Bay là [[hồ Taal]], đây là hồ miệng núi lửa. Vùng xung quanh hồ tạo thành dãy Tagaytay, từng là bộ phận của một núi lửa khổng lồ thời tiền sử bao gồm phần phía nam của tỉnh [[Cavite]], thành phố [[Tagaytay]] và toàn bộ tỉnh [[Batangas]].
 
Phần phía nam của Laguna là hai ngọn núi đơn độc là [[núi Makiling]] thuộc tỉnh [[Laguna (tỉnh)|Laguna]], và [[núi Banahaw]] cao nhất vùng [[Calabarzon]].
 
[[Bán đảo Bicol]] chi phối phần đông nam của Luzon, đây là một vùng đồi núi và hẹp, kéo dài khoảng 150 km về phía đông nam từ eo đất Tayabas thuộc tỉnh [[Quezon (tỉnh)|Quezon]] đến [[eo biển San Bernardino]] dọc bờ biển [[Sorsogon (tỉnh)|Sorsogon]]. Khu vực có một số núi lửa, nổi tiếng nhất trong số đó là [[núi lửa Mayon]] có hình dạng đối xứng với độ cao 2.460 m thuộc tỉnh [[Albay]]. Dãy [[Sierra Madre (Philippines)|Sierra Madre]] có giới hạn phía nam tại tỉnh Quezon. Địa hình có các ngọn núi cao nhô lên như [[núi Isarog]] và [[núi Iriga]] thuộc [[Camarines Sur]], và [[núi Bulusan]] thuộc [[Sorsogon]]. Đường bờ biển của bán đảo Bicol có đặc trưng là gồm các bán đảo nhỏ, vịnh và vũng.
 
==== Đảo ngoại vi ====
Một số đảo ngoại vi nằm gần đảo chính Luzon được xếp là một bộ phận của nhóm đảo Luzon. Các đảo lớn nhất trong số đó là [[Palawan]], [[Mindoro]], [[Masbate (đảo)|Masbate]], [[Catanduanes]], [[Marinduque]], [[Romblon (đảo)|Romblon]] and [[Polillo (đảo)|Polillo]].
 
===Hành chính===
Trên đảo Luzon có 7 [[vùng của Philippines|vùng hành chính]], 30 [[tỉnh của Philippines|tỉnh]], và tính đến năm {{As of|2014|lc=y}} có 68 thành phố (8 vùng, 38 tỉnh và 71 thành phố nếu tỉnh cả các đảo liên kết).
 
{| class="wikitable sortable" style="margin:auto;table-layout:fixed;text-align:center;background-color:#FDFDFD;width:100%;font-size:95%;"
|-
! scope="col" | Vị trí
! scope="col" | Vùng<br />{{small|(designation)}}
! scope="col" data-sort-type="number" | {{abbr|Dân số|Dân số và tỷ lệ toàn quốc (2015)}}<br />{{small|(2015)}}{{PH census|2015|d}}
! scope="col" | Diện tích{{efn-lr|name=Area}}<ref name="PSA-NSCB-ProvinceList">{{cite web|title=PSGC Interactive; List of Provinces |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |website=[[Philippine Statistics Authority]] |accessdate=3 April 2016 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/6DpMOBTiK?url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |archivedate=21 January 2013 |df= }}</ref><ref name="PSA-CitiesList">{{cite web|title=PSGC Interactive; List of Cities |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listcity.asp |website=Philippine Statistics Authority |accessdate=7 April 2016 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110429190752/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listcity.asp |archivedate=29 April 2011 |df= }}</ref>
! scope="col" | Mật độ
! scope="col" | Trung tâm<br />vùng
! scope="col" style="width:14em;text-align:left;" data-sort-type="number" | {{center|Thành phần}}{{unbulleted list | item_style=white-space:nowrap; | {{Color box|#FDFDFD|border=darkgray}} {{small|'''Tỉnh'''}} | {{Color box|#FDFDFD|border=darkgray}} {{small|''{{font|Thành phố hoặc khu tự quản độc lập|css=font-weight:normal;}}''}} | {{Color box|#FDFDFD|{{font|∗|css=font-weight:normal;}}|border=darkgray}} {{small|Đảo liên kết}}{{efn-lr|name=Islands}}}}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="1" | [[File:Ph fil ilocos.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting the Ilocos Region]]
| style="font-weight:bold;" | [[Vùng Ilocos]]<br />{{small|(Vùng I)}}
| 5.026.128<br />(''{{percentage|5026128|100981437|pad=1}}'')
| 13.012,60 km²
| 390
| [[San Fernando, La Union|San Fernando<br />{{small|(La Union)}}]]
| {{Collapsible list
| title = 5
| frame_style = border:none;
| title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
| list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
| bullets = on;
| 1 = ''[[Dagupan]]''{{efn-lr|name=icc}}
| 2 = '''[[Ilocos Norte]]'''
| 3 = '''[[Ilocos Sur]]'''
| 4 = '''[[La Union]]'''
| 5 = '''[[Pangasinan]]'''
}}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="3" | [[File:Ph fil cagayan valley.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting Cagayan Valley]]
| style="font-weight:bold;" | [[Thung lũng Cagayan]]<br />{{small|(Vùng II)}}
| 3.451.410<br />(''{{percentage|3451410|100981437|pad=1}}'')
| 28.228,83 km²
| 120
| [[Tuguegarao]]
| {{Collapsible list
| align=left |
| title = 6
* [[Batanes]]
| frame_style = border:none;
* [[Cagayan]]
| title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
* [[Isabela (tỉnh Philippines)|Isabela]]
| list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
* [[Nueva Vizcaya]]
| bullets = on;
* [[Quirino]]
| 1 = '''[[Batanes]]'''*
|- align=center valign=top
| 2 = '''[[Cagayan]]'''
| [[Tập tin:Ph locator region 3.png|90px]]
| 3 = '''[[Isabela (tỉnh)|Isabela]]'''
| '''[[Trung Luzon]]'''<br /><small>(Vùng III)</small>
| 4 = '''[[Nueva Vizcaya]]'''
| [[San Fernando, Pampanga]]
| 5 = '''[[Quirino]]'''
| align=left |
| 6 = ''[[Santiago, Isabela|Santiago]]''{{efn-lr|name=icc}}
* [[Aurora]]
}}
* [[Bataan]]
|-style="vertical-align:top;"
* [[Bulacan]]
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="4" | [[File:Ph fil central luzon.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting Central Luzon]]
* [[Pampanga]]
| style="font-weight:bold;" | [[Central Luzon]]<br />{{small|(Region III)}}
* [[Tarlac]]
| 11.218.177<br />(''{{percentage|11218177|100981437|pad=1}}'')
* [[Zambales]]
| 22.014,63 km²
|- align=center valign=top
| 510
| [[Tập tin:Ph locator region 4a.png|90px]]
| '''[[CALABARZON]]'''San Fernando, Pampanga|San Fernando<br /><{{small>|(Vùng IV-APampanga)</small>}}]]
| {{Collapsible list
| [[Calamba]]
| title = 9
| align=left |
| frame_style = border:none;
* [[Batangas]]
| title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
* [[Cavite]]
| list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
* [[Laguna (tỉnh)|Laguna]]
| bullets = on;
* [[Quezon]]
| 1 = ''[[Angeles (Philippines)|Angeles]]''{{efn-lr|name=huc}}
* [[Rizal]]
| 2 = '''[[Aurora (tỉnh)|Aurora]]'''
|- align=center valign=top
| 3 = '''[[Bataan]]'''
| [[Tập tin:Ph locator region 4b.png|90px]]
| 4 = '''[[Bulacan]]'''
| '''[[MIMARO]]'''<br /><small>(Vùng IV-B)</small>
| 5 = '''[[Nueva Ecija]]'''
| 6 = ''[[Olongapo]]''{{efn-lr|name=huc}}
| 7 = '''[[Pampanga]]'''
| 8 = '''[[Tarlac]]'''
| 9 = '''[[Zambales]]'''
}}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="6" | [[File:Ph fil calabarzon.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting CALABARZON]]
| style="font-weight:bold;" | [[Calabarzon]]<br />{{small|(Region IV-A)}}
| 14.414.774<br />(''{{percentage|14414774|100981437|pad=1}}'')
| 16.873,31 km²
| 850
| [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| {{Collapsible list
| title = 6
| frame_style = border:none;
| title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
| list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
| bullets = on;
| 1 = '''[[Batangas]]'''
| 2 = '''[[Cavite]]'''
| 3 = '''[[Laguna (tỉnh)|Laguna]]'''
| 4 = ''[[Lucena, Philippines|Lucena]]''{{efn-lr|name=huc}}
| 5 = '''[[Quezon]]'''
| 6 = '''[[Rizal]]'''
}}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="8" | [[File:Ph fil mimaropa.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting MIMAROPA]]
| style="font-weight:bold;" | [[Mimaropa]]{{efn-lr|name=Islands}}<br />{{small|(Vùng IV-B)}}
| 2.963.360<br />(''{{percentage|2963360|100981437|pad=1}}'')
| 29.620,90 km²
| 100
| [[Calapan]]
| {{Collapsible list
| align=left |
| title = 6
* [[Marinduque]]
| frame_style = border:none;
* [[Occidental Mindoro]]
| title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
* [[Oriental Mindoro]]
| list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
* [[Romblon]]
| bullets = on;
|- align=center valign=top
| 1 = '''[[Marinduque]]'''*
| [[Tập tin:Ph locator region 5.png|90px]]
| 2 = '''[[Occidental Mindoro]]'''*
| '''[[Bicol (vùng)|Vùng Bicol]]'''<br /><small>(Vùng V)</small>
| 3 = '''[[Oriental Mindoro]]'''*
| [[Legazpi]]
| 4 = '''[[Palawan]]'''*
|align=left |
| 5 = ''[[Puerto Princesa]]''*{{efn-lr|name=huc}}
* [[Albay]]
| 6 = '''[[Romblon]]'''*
* [[Camarines Norte]]
}}
* [[Camarines Sur]]
|-style="vertical-align:top;"
* [[Catanduanes]]
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="7" | [[File:Ph fil bicol.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting the Bicol Region]]
* [[Masbate]]
| style="font-weight:bold;" | [[Vùng Bicol]]<br />{{small|(Vùng V)}}
* [[Sorsogon]]
| 5.796.989<br />(''{{percentage|5796989|100981437|pad=1}}'')
| 18.155,82 km²
| 320
| [[Legazpi, Albay|Legazpi]]
| {{Collapsible list
| title = 7
| frame_style = border:none;
| title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
| list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
| bullets = on;
| 1 = '''[[Albay]]'''
| 2 = '''[[Camarines Norte]]'''
| 3 = '''[[Camarines Sur]]'''
| 4 = '''[[Catanduanes]]'''*
| 5 = '''[[Masbate]]'''*
| 6 = ''[[Naga, Camarines Sur|Naga]]''{{efn-lr|name=icc}}
| 7 = '''[[Sorsogon]]'''
}}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="2" | [[File:Ph fil car.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting Cordillera Administrative Region]]
| style="font-weight:bold;" | [[Vùng hành chính Cordillera|Vùng hành chính<br /> Cordillera]]<br />{{small|(CAR)}}
| 1.722.006<br />(''{{percentage|1722006|100981437|pad=1}}'')
| 19.422,03 km²
| 89
| [[Baguio]]
| {{Collapsible list
| title = 7
| frame_style = border:none;
| title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
| list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
| bullets = on;
| 1 = '''[[Abra (tỉnh)|Abra]]'''
| 2 = '''[[Apayao]]'''
| 3 = ''[[Baguio]]''{{efn-lr|name=huc}}
| 4 = '''[[Benguet]]'''
| 5 = '''[[Ifugao]]'''
| 6 = '''[[Kalinga (tỉnh)|Kalinga]]'''
| 7 = '''[[Mountain Province]]'''
}}
|-style="vertical-align:top;"
! scope="row" style="width:8em;" data-sort-value="5" | [[File:Ph fil ncr.png|frameless|upright=0.5|alt=Map of the Philippines highlighting the National Capital Region]]
| style="font-weight:bold;" | [[Metro Manila|Vùng thủ đô&nbsp;quốc gia]]<br />{{small|(NCR)}}
| 12.877.253<br />(''{{percentage|12877253|100981437|pad=1}}'')
| 611,39 km²
| 21.000
| '''[[Manila]]'''
| {{Collapsible list
| title = 17
| frame_style = border:none;
| title_style = font-weight:normal;text-align:left;padding-left:0.5em;background-color:#F5F5F5;
| list_style = text-align:left;font-size:90%;line-height:1.20em;white-space:nowrap;
| bullets = on;
| 1 = ''[[Caloocan]]''
| 2 = ''[[Las Piñas]]''
| 3 = ''[[Makati]]''
| 4 = ''[[Malabon]]''
| 5 = ''[[Mandaluyong]]''
| 6 = ''[[Manila]]''
| 7 = ''[[Marikina]]''
| 8 = ''[[Muntinlupa]]''
| 9 = ''[[Navotas]]''
| 10 = ''[[Parañaque]]''
| 11 = ''[[Pasay]]''
| 12 = ''[[Pasig]]''
| 13 = ''[[Pateros, Metro Manila|Pateros]]''
| 14 = ''[[Thành phố Quezon]]''
| 15 = ''[[San Juan, Metro Manila|San Juan]]''
| 16 = ''[[Taguig]]''
| 17 = ''[[Valenzuela (Philippines)|Valenzuela]]''
}}
|-class="sortbottom" style="font-size:85%;"
! scope="col" colspan=2 | Vùng
! scope="col" | Điều tra nhân khẩu 2015
! scope="col" | Diện tích
! scope="col" | Mật độ
! scope="col" | Trung tâm vùng
! scope="col" | Thành phần
|-class="sortbottom" style="text-align:left;background-color:#F2F2F2;"
| colspan="7" |
====Ghi chú====
{{notelist-lr|30em|refs=
{{efn-lr|name=Islands|Danh sách bao gồm các đảo liên kết của Luzon (các tỉnh [[Marinduque]], [[Occidental Mindoro]], [[Oriental Mindoro]], [[Palawan]], [[Romblon]], [[Batanes]], [[Catanduanes]] và [[Masbate]]).}}
{{efn-lr|name=Area|Số liệu diện tích đất liền là tổng của các tỉnh (và/hoặc thành phố độc lập) theo trang tin của Cơ quan thống kê Philippines.}}
{{efn-lr|name=icc|Một thành phố thành phần độc lập, không thuộc thẩm quyền của chính quyền tỉnh nào.}}
{{efn-lr|name=huc|Một thành phố đô thị hóa cao, độc lập so với các tỉnh}}
}}
|}
<small>''Ghi chú: Các tên được viết hoa bởi vì chúng là những từ [[cấu tạo bằng chữ đầu]], gồm các tên các tỉnh hay thành phố (xem [[Những từ cấu tạo bằng chữ đầu ở Philippines]]).''</small>
 
==Nhân khẩu==
Đảo chính Luzon rộng 104.688&nbsp;km², lớn thứ 17 trong các đảo trên thế giới. Chiều dài nhất Bắc-Nam là 740&nbsp;km. Chiều rộng nhất Đông-Tây là 225&nbsp;km. Địa hình của đảo này phần lớn là núi, trong đó có nhiều núi lửa; nổi tiếng nhất là [[đỉnh Pulag]] cao 2922 mét (đỉnh cao thứ hai ở Philippines) và [[núi lửa Mayon]]. Phía Bắc là vùng núi cao có địa hình bị chia cắt. Phía Đông Bắc là [[bồn địa Cagayan]], nơi có con sông Cagayan. Phía Đông đảo chính Luzon là [[dãy núi Sierra Madre]] dài nhất ở Philippines chạy ra ngoài [[Thái Bình Dương]]. Phần Đông Nam của đảo Luzon là [[bán đảo Bicol]].
{{Philippine Census
| title= Điều tra nhân khẩu Luzon
| 1990= 30782432
| 2000= 39584158
| 2010= 48520774
| 2015= 53336134
| footnote= Nguồn: Cơ quan thống kê quốc gia{{PH census|2015|d}}{{PH census|2010|d}}{{efn|name=popnote}}
}}
[[File:Philippine languages per region.png|thumb|left|upright=0.70|Các ngôn ngữ [[Tiếng Tagalog|Tagalog]], [[Tiếng Ilocano|Ilocano]] và [[Tiếng Bicolano|Bicolano]] chiếm ưu thế tại Luzon.]]
Theo điều tra nhân khẩu năm 2015, dân số Luzon là 53.336.134 người,{{PH census|2015|d}}{{efn|name=popnote}} là đảo đông dân thứ tư trên thế giới.
 
Tại Luzon có bảy nhóm dân tộc-ngôn ngữ lớn. [[Người Ilocano]] chiếm ưu thế tại miền bắc Luzon, còn [[người Kapampangan]] và [[người Pangasinan]], cùng [[người Tagalog]] và [[người Sambal]] cư trú tại Trung Luzon. Người Tagalog chiếm ưu thế tại Vùng thủ đô quốc gia, [[CALABARZON]] và các tỉnh đảo [[Marinduque]] và [[Mindoro]], còn [[người Bicol]] cư trú tại phía nam bán đảo Bicol. [[Người Visayas]] chiếm ưu thế tại các tỉnh đảo [[Masbate]], [[Palawan]] và [[Romblon]].
 
Các dân tộc khác có số lượng ít hơn là [[Aeta]] tại [[Zambales]] và [[Bataan]], [[người Ibanag|Ibanag]] tại[[Cagayan (tỉnh)|Cagayan]] và [[Isabela (tỉnh)|Isabela]] và [[Igorot|Igorot/Cordillera]] tại [[vùng hành chính Cordillera|Cordillera]].
 
Do di cư trong thời gian gần đây, các cư dân [[người Philippines gốc Hoa|người Hoa]] và [[người Moro]] cũng hiện diện tại các khu vực thành thị. Những người lai Tây Ban Nha, Mỹ hay Nhật cũng hiện diện. Hầu hết người Mỹ định cư tại các thành phố đô thị hóa cao tại Trung Luzon là [[Angeles (Philippines)|Angeles]] và [[Olongapo]] do từng có các căn cứ không quân và hải quân của Hoa Kỳ tại đó, còn đa số người Hàn Quốc và Nhật Bản cư trú tại các thành thị lớn.
 
Gần như toàn bộ các ngôn ngữ tại Luzon đều thuộc về nhóm Borneo–Philippines thuộc [[ngữ tộc Mã Lai-Đa Đảo]] của [[ngữ hệ Nam Đảo]]. Các ngôn ngữ khu vực chính yếu gồm có: [[tiếng Tagalog|Tagalog]], [[tiếng Ilocano|Ilocano]], [[tiếng Bicolano|Bicolano]], [[tiếng Kapampangan|Kapampangan]] và [[tiếng Pangasinan|Pangasinan]]. Nhiều cư dân Luzon nói tiếng Anh, còn việc sử dụng tiếng Tây Ban Nha suy yếu sau khi Hoa Kỳ chiếm đóng Philippines.
 
Giống như hầu hết Philippines, tôn giáo chính tại Luzon là [[Cơ Đốc giáo]], trong đó [[Công giáo La Mã]] là giáo phái chủ yếu. Các giáo phái Cơ Đốc khác gồm có [[Nhân Chứng Giê-hô-va]], [[Tin Lành]], Giáo hội Độc lập Philippines (Aglipayans), Mormons và [[Iglesia ni Cristo]].<ref>[https://www.census.gov.ph/old/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html PHILIPPINES: ADDITIONAL THREE PERSONS PER MINUTE], [https://www.census.gov.ph/ National Statistics Office] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131004104825/http://census.gov.ph/ |date=2013-10-04 }}. Last revised: July 18, 2003. Retrieved November 27, 2006.</ref> Các truyền thống và tín ngưỡng bản địa vẫn tồn tại song hiếm thấy. Ngoài ra, còn có các cộng đồng tín đồ Ấn Độ giáo, Phật giáo và Hồi giáo tại [[Metro Manila]] và những nơi khác, theo chân người Moro và người Hoa di cư đến đảo.
 
==Kinh tế==
Kinh tế Luzon tập trung tại [[Metro Manila]], trong đó [[Makati]] giữ vai trì là trung tâm kinh tế và tài chính chủ yếu. Các công ty lớn như [[Ayala Corporation|Ayala]], [[Jollibee Foods Corporation]], [[SM Group]], và [[Metropolitan Bank and Trust Company|Metrobank]] đặt trụ sở tại các khu kinh doanh của [[Makati]], [[Ortigas Center]] và [[Bonifacio Global City]]. Công nghiệp tập trung tại và xung quanh các khu vực đô thị của Metro Manila, còn nông nghiệp chiếm ưu thế tại các khu vực khác trên đảo với các loại cây trồng như lúa, chuối, xoài, dừa, dứa và cà phê.<ref>[https://www.census.gov.ph/data/sectordata/dataagri.html Index of Agriculture and Fishery Statistics]. Census.gov.ph. Retrieved on 2010-12-19. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120221223854/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/dataagri.html |date=February 21, 2012 }}</ref> Các lĩnh vực khác gồm có chăn nuôi, du lịch, khai mỏ và ngư nghiệp.
 
==Ghi chú==
{{notelist|refs=
{{efn|name=popnote|Số liệu gồm có 8 vùng hành chính ngoại trừ các tỉnh đảo Batanes, Catanduanes, Masbate và vùng MIMAROPA.}}
}}
{{clear}}
 
==Chú thích==
{{Tham khảo}}
==Tham khảo==
{{Reflist|30em}}
 
==Đọc thêm==
{{Div col|colwidth=30em|style=font-size:95%;}}
*{{cite book|title=History of the Filipino People|first1=Teodoro A.|last1=Agoncillo|first2=Milagros|last2=Guerrero|volume=|edition=4|year=1975|publisher=R. P. Garcia|url=https://books.google.com/books?id=z3PiAAAAMAAJ|isbn=9712345386|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Philippine History|first=Teodoro A.|last=Agoncillo|volume=|edition=|year=1962|publisher=Inang Wika Publishing Company|url=https://books.google.com/books?id=odpwAAAAMAAJ|isbn=9712345386|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Political and Cultural History of the Philippines, Volumes 1-2 |first= Eufronio Melo |last=Alip|volume=|edition=revised|year=1954|publisher=Alip & Sons|url=https://books.google.com/books?id=0A5wAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Turning Points I' 2007 Ed.|first1=Eleanor D.|last1=Antonio|first2=Evangeline M.|last2=Dallo|first3=Consuelo M.|last3=Imperial|first4=Maria Carmelita B.|last4=Samson|first5=Celia D.|last5=Soriano|volume=|edition=unabridged|year=2007|publisher=Rex Bookstore, Inc.|url=https://books.google.com/books?id=Lb8a7P_2InIC|isbn=9712345386|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=War Background Studies, Issues 1-7 |issue=Issues 1–6 of Origin of Far Eastern Civilizations: A Brief Handbook, Origin of Far Eastern Civilizations: A Brief Handbook|first= Carl Whiting |last=Bishop|others=Contributor: Smithsonian Institution|volume=|edition=|year=1942|publisher=Smithsonian Institution|url=https://books.google.com/books?id=daq0AAAAIAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Origin of Far Eastern Civilizations: A Brief Handbook, Issues 1-7 |issue=|first= Carl Whiting |last=Bishop|others=Contributor: Smithsonian Institution|volume=|edition=|year=1942|publisher=Smithsonian Institution|url=https://books.google.com/books?id=XNFFAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The bureaucracy in the Philippines |issue=Issue 4 of Studies in public administration, University of the Philippines Institute of Public Administration|first= Onofre D. |last=Corpuz|others=|volume=|edition=|year=1957|publisher=Institute of Public Administration, University of the Philippines|url=https://books.google.com/books?id=3BMQAQAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Myths and Symbols: Philippines |issue=|first= Francisco R. |last=Demetrio|others=|volume=|edition=2|year=1981|publisher=National Book Store|url=https://books.google.com/books?id=lGuBAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Princess Urduja, Queen of the Orient Seas: Before and After Her Time in the Political Orbit of the Shri-vi-ja-ya and Madjapahit Maritime Empire : a Pre-Hispanic History of the Philippines |issue=|first= Antonio |last=Del Castillo y Tuazon|others=|volume=|edition=|year=1988|publisher=A. del. Castillo y Tuazon|url=https://books.google.com/books?id=yv1xAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Mask of Asia: The Philippines Today |issue=|first= George |last=Farwell|others=|volume=|edition=|year=1967|publisher=Praeger|url=https://books.google.com/books?id=8ZACAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=A concise history of East Asia |issue=|first= Charles Patrick |last=Fitzgerald|others=|volume=|edition=|year=1966|publisher=Praeger|url=https://books.google.com/books?id=VI9uAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Connecting and Distancing: Southeast Asia and China |editor-first= Khai Leong |editor-last=Ho|volume=|edition=illustrated|year=2009|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|url=https://books.google.com/books?id=EwnzBiM0LmAC|isbn=9812308563|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=In Our Image: America's Empire in the Philippines |first= Stanley |last=Karnow|volume=|edition=unabridged|year=2010|publisher=Random House LLC|url=https://books.google.com/books?id=VbwogbQ3l8UC|isbn=0307775437|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Peoples of the Philippines, Issue 4 |issue=Issue 4 of Smithsonian Institution Washington, DC: War background studies|first= Herbert William |last=Krieger|volume=Volume 3694 of Publication (Smithsonian Institution)|edition=|year=1942|publisher=Smithsonian Institution|url=https://books.google.com/books?id=HHsZAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Moro Archives: A History of Armed Conflicts in Mindanao and East Asia |first= Norodin Alonto |last=Lucman|volume=|edition=|year=2000|publisher=FLC Press|url=https://books.google.com/books?id=IplyAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Chinese participation in Philippine culture and economy |editor-first= Shubert S. C.|editor-last=Liao|volume=|edition=|year=1964|publisher=Bookman|url=https://books.google.com/books?id=vrDkAAAAIAAJ|archiveurl=https://books.google.com/books?id=O1AeAAAAMAAJ|archivedate=Nov 9, 2006|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Chinese Elements in the Tagalog Language: With Some Indication of Chinese Influence on Other Philippine Languages and Cultures, and an Excursion Into Austronesian Linguistics |first= Esperidion Arsenio |last=Manuel|others=Contributor: Henry Otley Beyer|edition=|year=1948|publisher=Filipiniana Publications|url=https://books.google.com/books?id=19APAAAAYAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Islands of Pleasure: A Guide to the Philippines |first= Hans Arvid |last=Ostelius|edition=|year=1963|publisher=G. Allen & Unwin|url=https://books.google.com/books?id=oWpwAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The literature of the Pilipinos: a survey|first1=José Villa|last1=Panganiban|first2=Consuelo Torres|last2=Panganiban|volume=|edition=5|year=1965|publisher=Limbagang Pilipino|url=https://books.google.com/books?id=zG2CAAAAIAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=A Survey of the Literature of the Filipinos|first1=José Villa|last1=Panganiban|first2=Consuelo Torres-|last2=Panganiban|volume=|edition=4|year=1962|publisher=Limbagang Pilipino|url=https://books.google.com/books?id=CD0RAQAAIAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Philippine Cartography, 1320-1899 |first= Carlos |last=Quirino|others=|edition=2|year=1963|publisher=N. Israel|url=https://books.google.com/books?id=qTgIAQAAIAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The Philippines: A Young Republic on the Move |first= Albert |last=Ravenholt|others=|edition=|year=1962|publisher=Van Nostrand|url=https://books.google.com/books?id=kUU_AAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Francisco Balagtas and the roots of Filipino nationalism: life and times of the great Filipino poet and his legacy of literary excellence and political activism|first1=Fred|last1=Sevilla|first2=Francisco|last2=Balagtas|volume=|edition=|year=1997|publisher=Trademark Pub. Corp.|url=https://books.google.com/books?id=ZotkAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Seven Thousand Islands: The Story of the Philippines |first= Cornelia |last=Spencer|others=|edition=|year=1951|publisher=Aladdin Books|url=https://books.google.com/books?id=-kgMAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The Chinese in the Philippines, 1898-1935: A Study of Their National Awakening |first= Antonio S. |last=Tan|others=|edition=|year=1972|publisher=R. P. Garcia Publishing Company|url=https://books.google.com/books?id=9xNwAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Encyclopædia Britannica: a new survey of universal knowledge, Volume 9 |editor-first= Walter |editor-last=Yust|others=|edition=|year=1949|publisher=Encyclopædia Britannica|url=https://books.google.com/books?id=p5ARAQAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title= Encyclopædia Britannica, Volume 9 |volume=Volume 9 of EncyclopÆdia Britannica: A New Survey of Universal Knowledge|first= |last=|others=Contributor: Walter Yust|edition=|year=1954|publisher=EncyclopÆdia Britannica|url=https://books.google.com/books?id=9KfnAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The Philippines since pre-Spanish times.-v. 2. The Philippines since the British invasion |first= Gregorio F. |last=Zaide|volume=Volume 1 of Philippine Political and Cultural History|edition=revised|year=1957|publisher=Philippine Education Company|url=https://books.google.com/books?id=pJYVAQAAIAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The Pageant of Philippine History: Political, Economic, and Socio-cultural, Volume 1 |first= Gregorio F. |last=Zaide|volume=|year=1979|publisher=Philippine Education Company|url=https://books.google.com/books?id=LRJwAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The Philippines: a Handbook of Information |author= Philippines (Republic). Office of Cultural Affairs|others=Contributor: National Economic Council (Philippines)|volume=|edition=revised|year=1965|publisher=Republic of the Philippines, Department of Foreign Affairs|url=https://books.google.com/books?id=ykgeAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The Annals of Philippine Chinese Historical Association, Volumes 5-8 |author= Philippine Chinese Historical Association |volume=|edition=revised|year=1975|publisher=|url=https://books.google.com/books?id=3DzjAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Biennial Conference Proceedings, Issue 1 |author= IAHA Conference |volume=|edition=|year=1962|publisher=Philippine Historical Association.|url=https://books.google.com/books?id=QZ5IAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The Philippines: A Handbook of Information |author= |others=Contributor: Philippine Information Agency|volume=|edition=|year=1955|publisher=Philippine Information Agency|url=https://books.google.com/books?id=Gr4eAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=University of Manila Journal of East Asiatic Studies, Volume 7 |author= |others=Contributors: Manila (Philippines) University, University of Manila|volume=|edition=revised|year=1959|publisher=University of Manila.|url=https://books.google.com/books?id=TVPRAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Unitas, Volume 30, Issues 1-2 |author= |others=Contributor: University of Santo Tomás|volume=|edition=|year=1957|publisher=University of Santo Tomás|url=https://books.google.com/books?id=26oiAQAAIAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=The Researcher, Volume 2, Issue 2 |author= |others=Contributors: University of Pangasinan, Dagupan Colleges|volume=|edition=|year=1970|publisher=Dagupan Colleges|url=https://books.google.com/books?id=5c3_QiLW50EC|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Philippine Social Sciences and Humanities Review, Volumes 24-25 |author= |others=Contributor: University of the Philippines. College of Liberal Arts|volume=|edition=|year=1959|publisher=|url=https://books.google.com/books?id=5KLjAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Philippine Social Sciences and Humanities Reviews, Volume 24, Issues 1-2 |author= |others=Contributors: Philippine Academy of Social Sciences, Manila, University of the Philippines. College of Liberal Arts|volume=|edition=|year=1959|publisher=College of Liberal Arts, University of the Philippines|url=https://books.google.com/books?id=Gi-2AAAAIAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Studies in Public Administration, Issue 4 |author= |others=Contributor: University of the Philippines. Institute of Public Administration|volume=|edition=|year=1957|publisher=Institute of Public Administration, University of the Philippines|url=https://books.google.com/books?id=0suOAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Proceedings [of The] Second Biennial Conference, Held at Taiwan Provincial Museum, Taipei, Taiwan. Republic of China, October 6-9, 1962 |author= |others=|volume=|edition=|year=1963|publisher=Tʻai-pei|url=https://books.google.com/books?id=wAkEAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Yearbook |author= |others=|volume=|edition=|year=1965|publisher=|url=https://books.google.com/books?id=oTUkAQAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
*{{cite book|title=Philippine Almanac & Handbook of Facts |first= |last=|others=|edition=|year=1977|publisher=|url=https://books.google.com/books?id=uWzjAAAAMAAJ|isbn=|accessdate=24 April 2014| ref=harv }}
{{div col end}}
 
==Liên kết ngoài==
{{Sơ khai}}
{{Wikinews category}}
{{thể loại Commons|Luzon}}
* {{Commons category-inline|Luzon}}
* {{Wiktionary-inline|Luzon}}
* {{Wikivoyage-inline|Luzon}}
* {{OSM relation|4250623}}
* {{Cite AmCyc|wstitle=Luzon |short=x}}
 
[[Thể loại:Đảo Philippines]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Luzon”