Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chicago”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
n clean up |
||
Dòng 89:
'''Chicago''' (phiên âm tiếng Việt: '''Si-ca-gô''') là thành phố đông dân thứ ba tại Hoa Kỳ,<ref name="population1"/> và là thành phố đông dân nhất [[tiểu bang Hoa Kỳ|tiểu bang]] [[Illinois]] và [[Trung Tây Hoa Kỳ]]. Vùng đô thị Chicago là nơi cư trú của 9,5 triệu người và là vùng đô thị lớn thứ ba tại Hoa Kỳ.<ref name="metro"/> Chicago là thủ phủ của [[quận Cook, Illinois|quận Cook]].
Chicago được hợp nhất thành một thành phố vào năm 1837, với vị trí nằm gần một dòng nước chuyển tải giữa Ngũ Đại Hồ và lưu vực [[sông Mississippi]], và trải qua phát triển nhanh chóng vào giữa thế kỷ 19.<ref>{{
Văn hóa Chicago có những đóng góp cho các nghệ thuật thị giác, tiểu thuyết, điện ảnh, sân khấu, âm nhạc, đặc biệt là [[jazz]], [[blues]], [[soul]], và là nơi khởi nguồn của nhạc house. Thành phố có nhiều biệt danh, chúng phản ánh các ấn tượng và đánh giá về Chicago trong lịch sử và đương đại, được biết đến nhiều nhất là "Thành phố lộng gió" và "Thành phố thứ nhì".<ref name="Liebling's Second City">{{
==Lịch sử==
Tên gọi "Chicago" bắt nguồn từ một bản dịch tiếng Pháp của từ ''shikaakwa'' trong ngôn ngữ Miami-Illinois của người da đỏ, có nghĩa là "hành dại" hay "tỏi dại".<ref>{{chú thích sách|last=Andreas|first=Alfred T.|title=History of Chicago|year=1884|publisher=Arno Press|location=Chicago|pages=37–38|volume=1|url=http://books.google.com/books?id=wP0TAAAAYAAJ&dq=History%20of%20Chicago%20From%20the%20Earliest%20Period%20to%20the%20Present%20Time&pg=PA37|accessdate=ngày 5 tháng 12 năm 2013|chapter=Origin of the Word Chicago}}</ref><ref name="Swenson, John F. 235–248">{{chú thích tạp chí| author=Swenson, John F. | title = Chicagoua/Chicago: The origin, meaning, and etymology of a place name | journal=Illinois Historical Journal | volume = 84 | issue = 4 | date = Winter 1991 | pages = 235–248 | issn = 0748-8149 | oclc = 25174749 }}</ref><ref name="mcc">{{
Vào giữa thế kỷ 18, người da đỏ Potawatomi định cư tại khu vực, họ chiếm đất của người Miami và Sauk và Fox.<ref>{{chú thích sách| last = Keating| first = Ann Durkin| title = Chicagoland: City and Suburbs in the Railroad Age| year = 2005| publisher = The University of Chicago Press| isbn = 0-226-42882-6| lccn = 2005002198| page = 25 }}</ref> Thập niên 1780 xuất hiện việc có người định cư phi thổ dân đầu tiên được biết đến tại Chicago, đó là [[Jean Baptiste Point du Sable]], ông có nguồn gốc châu Phi và châu Âu.<ref>{{chú thích sách| last = Genzen| first = Jonathan| title = The Chicago River: A History in Photographs| year = 2007| publisher = Westcliffe Publishers| isbn = 978-1-56579-553-2| lccn = 2006022119| pages = 10–11, 14–15 }}</ref>{{sfnp|Keating|2005|pp=30-31, 221}}<ref name="Swenson">{{
Năm 1795, sau Chiến tranh Da đỏ Tây Bắc, một khu vực mà sau trở thành một phần của Chicago được các bộ lạc thổ dân chuyển giao cho Hoa Kỳ để làm một đồn quân sự theo như Hiệp định Greenville. Năm 1803, [[Lục quân Hoa Kỳ]] xây dựng pháo đài Dearborn, song công trình bị phá hủy trong [[Chiến tranh Hoa Kỳ - Anh Quốc (1812)|Chiến tranh năm 1812]], cụ thể là trận Dearborn và sau đó được xây dựng lại.{{sfnp|Genzen|2007|pp=16-17}} Các bộ lạc Ottawa, Ojibwe, và Potawatomi nhượng thêm đất cho Hoa Kỳ theo Hiệp định St. Luois năm 1816. Người Potawatomi cuối cùng bị buộc phải dời khỏi vùng đất của họ sau Hiệp định Chicago vào năm 1833.<ref>{{chú thích sách| last = Buisseret| first = David| title = Historic Illinois From The Air| year = 1990| publisher = The University of Chicago Press| isbn = 0-226-07989-9| lccn = 89020648| pages = 22–23, 68, 80–81 }}</ref>{{sfnp|Keating|2005|pp=30-32}}<ref name="Timeline: Early Chicago History">{{
Ngày 12 tháng 8 năm, 1833, thị trấn Chicago được tổ chức và có dân số khoảng 200.<ref name="Timeline: Early Chicago History"/> Trong vòng bảy năm, dân số thị trấn tăng lên trên 4.000. Thành phố Chicago được hợp nhất vào Thứ Bảy, [[4 tháng 3]] năm 1837 và trở thành thành phố phát triển nhanh nhất trên thế giới trong một số thập niên.<ref>{{chú thích báo|url=http://articles.chicagotribune.com/2003-03-04/news/0303040230_1_first-inaugural-address-iran-contra-affair-comic-actor-john-candy|title=On ngày 4 tháng 3 năm 1837, the city of Chicago was incorporated and... |publisher=2011 Tribune Company|date=ngày 4 tháng 3 năm 2003|accessdate=ngày 4 tháng 9 năm 2012}}</ref> Thành phố có Chuyển tải Chicago,{{sfnp|Keating|2005|p=27}} nổi lên thành một trung tâm giao thông quan trọng giữa miền đông và miền tây Hoa Kỳ. Tuyến đường sắt đầu tiên của Chicago là Đường sắt Liên hiệp Galena và Chicago được khánh thành vào năm 1848. Kênh Illinois và Michigan cũng được khánh thành trong cùng năm, cho phép thuyền hơi nước và thuyền buồm trên Ngũ Đại Hồ kết nối được với sông Mississippi.{{sfnp|Buisseret|1990|pp=86-98}}{{sfnp|Condit|1973|pp=30–31}}{{sfnp|Genzen|2007|pp=24-25}}{{sfnp|Keating|2005|pp=26-29, 35-39}} Do có kinh tế phồn thịnh, cư dân từ các cộng đồng nông thôn và người nhập cư ngoại quốc di cư tới Chicago. Các lĩnh vực chế tạo, bán lẻ và tài chính chiếm ưu thế trong kinh tế thành phố, có ảnh hưởng đối với kinh tế Hoa Kỳ.<ref>{{
Năm 1871, [[Đại hỏa hoạn Chicago]] xảy ra, phá hủy một khu vực lớn của thành phố vào thời điểm đó.{{sfnp|Buisseret|1990|pp=148-149}}{{sfnp|Genzen|2007|pp=32-37}}{{sfnp|Lowe|2000|pp=87–97}} Trong giai đoạn tái thiết, tòa nhà chọc trời đầu tiên trên thế giới được xây dựng tại Chicago, sử dụng khung thép.<ref>{{chú thích tạp chí |last=Allen|first=Frederick E.|date=February 2003 |title=Where They Went to See the Future |url=http://www.americanheritage.com/articles/magazine/ah/2003/1/2003_1_68.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070220103637/http://www.americanheritage.com/articles/magazine/ah/2003/1/2003_1_68.shtml |archivedate=ngày 20 tháng 2 năm 2007 |journal= [[American Heritage (magazine)|American Heritage]] |volume=54 |issue=1 |accessdate=ngày 5 tháng 12 năm 2013}}</ref>{{sfnp|Lowe|2000|pp=121, 129}} Nền kinh tế hưng thịnh của Chicago thu hút một lượng lớn di dân mới từ châu Âu và di dân từ miền Đông Hoa Kỳ. Năm 1900, không dưới 77% tổng dân số của thành phố sinh tại nước ngoài, hoặc sinh tại Hoa Kỳ với cha mẹ ngoại quốc. Người Đức, Ireland, Ba Lan, Thụy Điển, và Séc chiếm gần hai phần ba trong số cư dân sinh tại ngoại quốc (năm 1900, người da trắng chiếm 98,1% dân số thành phố).<ref>{{
Trong giai đoạn [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]] và thập niên 1920, ngành công nghiệp của Chicago được mở rộng mạnh, thu hút nhiều người da đen từ miền Nam đến để tìm việc làm. Từ năm 1910 đến 1930, số người da đen tại Chicago tăng từ 44.103 lên 233.903.<ref>{{chú thích tạp chí|last=Martin|first=Elizabeth Anne|title=Detroit and the Great Migration, 1916–1929|url=http://bentley.umich.edu/research/publications/migration/ch1.php|journal=Bentley Historical Library Bulletin|publisher=University of Michigan|accessdate=ngày 5 tháng 12 năm 2013|volume=40|year=1993}}</ref> Hàng trăm người da đen di chuyển đến thành phố trong Đại di cư, những người mới đến có ảnh hưởng lớn về văn hóa, được gọi là''Phục hưng da đen Chicago,'' một phần của Phong trào Da đen Mới, trong nghệ thuật, văn học, và âm nhạc.<ref>{{
Ngày 2 tháng 12 năm 1942, nhà vật lý học [[Enrico Fermi]] thực hiện phản ứng hạt nhân có kiểm soát đầu tiên trên thế giới tại [[Đại học Chicago]], đây là một phần trong [[Dự án Manhattan]] tối mật. Điều này dẫn đến việc Hoa Kỳ chế tạo ra bom nguyên tử, và sử dụng nó trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai]].<ref>{{
Bắt đầu từ thập niên 1960, giống như hầu hết thành phố tại Hoa Kỳ, nhiều cư dân da trắng của thành phố chuyển đến vùng ngoại ô, các khu phố biến đổi hoàn toàn về phương diện chủng tộc.<ref name="Mehlhorn">{{chú thích tạp chí|last=Mehlhorn|first=Dmitri|authorlink= |title=A Requiem for Blockbusting: Law, Economics, and Race-Based Real Estate Speculation|journal=Fordham Law Review|volume=67|issue=|pages=1145–1161|publisher= |location= |date=December 1998|url= |doi= |id= |accessdate= }}</ref> Thay đổi kết cấu trong công nghiệp khiến những công nhân tay nghề thấp chịu ảnh hưởng nặng nề. Năm 1966, [[Martin Luther King, Jr.]] và [[Albert Raby]] lãnh đạo Phong trào Tự do Chicago, phong trào lên đến đỉnh với các hiệp định giữa Thị trưởng và các lãnh đạo phong trào.<ref>{{chú thích sách| last = Lentz| first = Richard| title = Symbols, the News Magazines, and Martin Luther King| year = 1990| publisher = LSU Press| isbn = 0-8071-2524-5| page = 230 }}
Dòng 111:
==Địa lý==
Chicago nằm ở đông bắc bộ tiểu bang Illinois, trên bờ tây nam của [[hồ Michigan]]. Đây là thành phố chính của vùng đô thị Chicago tại Trung Tây Hoa Kỳ và [[vùng Ngũ Đại Hồ]]. Chicago nằm trên một đường phân thủy lục địa tại điểm Chuyển tải Chicago, nối lưu vực sông Mississippi và lưu vực Ngũ Đại Hồ. Thành phố nằm bên hồ nước ngọt Michigan rộng lớn, và hai sông là [[sông Chicago]] qua trung tâm và [[sông Calumet]] chảy qua vùng công nghiệp South Side.{{sfnp|Condit|1973|pp=5-6}}{{sfnp|Genzen|2007|pp=6-9}} Lịch sử và kinh tế của Chicago gắn chặt với hồ Michigan. Phần lớn vận chuyển hàng hóa bằng đường thủy của khu vực trước đây sử dụng sông Chicago, song hiện nay các tàu to chở hàng trên hồ sử dụng cảng Lake Calumet tại South Side. Hồ Michigan giúp điều hòa khí hậu cho Chicago; khiến cho các khu phố ven hồ có chút ấm hơn vào mùa đông và mát hơn vào mùa hạ.<ref>{{
[[Tập tin:Chicago-lighthouse.jpg|thumb|left|nhà hải đăng cảng Chicago]]
Độ dốc tổng thể của trung tâm thành phố, các khu vực được xây dựng, là tương đối phù hợp do bằng phẳng tự nhiên, ít có khác biệt giữa các nơi. Cao độ mặt đất bình quân là {{convert|579|ft|abbr=on}} trên mực nước biển. Các điểm thấp nhất nằm dọc theo bờ hồ với cao độ {{convert|578|ft|abbr=on}}, còn điểm cao nhất là đỉnh băng tích Blue Island có cao độ {{convert|672|ft|abbr=on}} ở xa về phía nam.<ref name=neiu>{{
Một tên gọi không chính thức của toàn bộ vùng đô thị Chicago là "Chicagoland". Không có định nghĩa chính xác cho "Chicagoland", song nó thường có nghĩa là gọi chung thành phố cùng các khu ngoại ô. Báo [[Chicago Tribune]] xác định thuật ngữ này gồm có thành phố Chicago, phần còn lại của quận Cook, và tám quận lân cận thuộc tiểu bang Illinois: [[quận Lake, Illinois|Lake]], [[quận McHenry, Illinois|McHenry]], [[quận DuPage, Illinois|DuPage]], [[quận Kane, Illinois|Kane]], [[quận Kendall, Illinois|Kendall]], [[quận Grundy, Illinois|Grundy]], [[quận Will, Illinois|Will]] và [[quận Kankakee, Illinois|Kankakee]], và ba quận thuộc tiểu bang [[Indiana]]: [[quận Lake, Indiana|Lake]], [[quận Porter, Indiana|Porter]] và [[quận LaPorte, Indiana|LaPorte]].<ref>{{chú thích báo|url=http://www.chicagotribune.com/classified/realestate/communities/ |title=Chicago Tribune Classifieds map of Chicagoland |work=Chicago Tribune |accessdate=ngày 4 tháng 5 năm 2009}}</ref>
Dòng 147:
{| class="wikitable sortable collapsible" style="font-size: 90%;"
|-
! Thành phần chủng tộc!! 2010<ref>{{
|-
| người Da trắng || 45,0% || 45,4% || 65,6% || 91,7%
Dòng 160:
|}
Trong 100 năm đầu, Chicago là một trong các thành phố phát triển nhanh nhất trên thế giới. Khi thành lập thành phố vào năm 1833, có ít hơn 200 người định cư tại đây, nơi đương thời là vùng biên giới của Hoa Kỳ. Trong cuộc điều tra nhân khẩu đầu tiên của thành phố, được tiến hành bảy năm sau đó, dân số đạt trên 4.000. Trong khoảng thời gian bốn mươi năm, dân số thành phố tăng từ mức gần 30.000 vào năm 1850 lên trên 1 triệu vào năm 1890. Lúc kết thúc thế kỷ 19, Chicago là thành phố lớn thứ năm trên thế giới,<ref>{{
|url=http://tigger.uic.edu/depts/ahaa/imagebase/chimaps/mcclendon.html
|
|
|
}}</ref> và đạt 3,6 triệu người trong điều tra nhân khẩu năm 1950, đây là con số cao nhất từng ghi nhận được.
Dòng 171:
Theo điều tra nhân khẩu năm 2010,<ref>[http://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=DEC_10_PL_QTPL&prodType=table American Community Survey: Chicago city]. Truy cập ngày 6 tháng 3 năm 2011.</ref> có 2.695.598 người với 1.045.560 hộ gia đình tại Chicago. Trên một nửa dân số của tiểu bang Illinois sống tại vùng đô thị Chicago. Chicago là thành phố lớn nhất tại [[Great Lakes Megalopolis|siêu đô thị Ngũ Đại Hồ]].
Dân cư gốc Mỹ Latinh hoặc Iberia (Hispanic) chiếm 28,9% tổng dân số thành phố: 21,4% là người Mexico, 3,8% là người Puerto Rico, 0,7% là người Guatemala, 0,6% là người Ecuador, 0,3% là người Cuba, 0,3% là người Colombia, 0,2% là người Honduras, 0,2% là người El Salvador, 0,2% là người Peru.<ref>[http://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=DEC_10_PL_QTPL&prodType=table Factfinder2census.gov]</ref> Người da trắng phi Hispanic giảm từ 59% vào năm 1970 xuống 31,7% vào năm 2010.<ref name="census1">{{
Nhiều lãnh đạo tôn giáo thế giới từng đến Chicago, bao gồm [[mẹ Teresa]] và [[Tenzin Gyatso|Đạt Lai Lạt Ma thứ 14]].<ref name="Watts2009">{{chú thích sách|author=Greg Watts|title=Mother Teresa: Faith in the Darkness|url=http://books.google.com/books?id=5pqWTRO3CU4C&pg=PA67|year=2009|publisher=Lion Books|isbn=978-0-7459-5283-3|pages=67–}}</ref> [[Giáo hoàng Gioan Phaolô II]] đến Chicago vào năm 1979 trong chuyến công du đầu tiên của ông tới Hoa Kỳ sau khi được bầu làm giáo hoàng.<ref>{{chú thích báo|last=Davis|first=Robert|title=Pope John Paul II in Chicago|url=http://www.chicagotribune.com/news/politics/chi-chicagodays-pope-story,0,3834966.story|accessdate=ngày 27 tháng 9 năm 2013|newspaper=[[Chicago Tribune]]|date=ngày 5 tháng 10 năm 1979}}</ref>
Dòng 177:
==Kinh tế==
[[Tập tin:Chicago Board Of Trade Building.jpg|upright|thumb|Tòa nhà sàn giao dịch mậu dịch Chicago]]
Theo ước tính năm 2010, Chicago có tổng sản phẩm đại đô thị cao thứ ba tại Hoa Kỳ, với xấp xỉ 532 tỷ USD,<ref>{{
Chicago là một trung tâm tài chính lớn trên thế giới, có khu thương nghiệp trung tâm lớn thứ hai tại Hoa Kỳ. Thành phố là nơi đặt trụ sở của [[Ngân hàng Dự trữ Liên bang tại Chicago]] (một trong 12 ngân hàng dự trữ cấp vùng tại Hoa Kỳ). Thành phố có các sở giao dịch tài chính và tương lai, bao gồm [[Sở giao dịch chứng khoán Chicago]], CBOE, the "Merc", CBOT. Tập đoàn CME Group có trụ sở tại Chicago, và sở hữu the "Merc", CBOT, NYMEX, COMEX và [[Dow Jones Indexes]].<ref>{{
Chicago là một địa điểm lớn về tổ chức hội nghị trên thế giới, trung tâm hội nghị chính của thành phố là nhà McCormick. Với bốn tòa nhà liền nhau, đây là trung tâm hội nghị lớn nhất tại Hoa Kỳ và lớn thứ ba trên thế giới.<ref>{{
==Chú thích==
{{
==Thư mục==
| |||