Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Nam – Bắc triều (Việt Nam)”

Thời '''Nam-Bắc triều''' ([[chữ Hán]]: 南北朝；[[1533]]-–[[1592]]) là khoảng thời gian [[nhà Mạc]] cầm quyền tại [[Thăng Long]], gọi là '''Bắc triều''' và nhà [[Nhà Lê sơ|Hậu Lê]] bắt đầu trung hưng, chiếm được vùng đất từ [[Thanh Hóa]] trở vào Nam, gọi là '''Nam triều'''. Thời Nam- – Bắc triều kéo dài từ năm [[1533]] khi [[Nguyễn Kim]] mượn danh nghĩa phò vua [[Lê Trang Tông|Lê Duy Ninh]] <nowiki/>chiếm được [[Thành Tâynhà GiaiHồ|Tây Giai]] ([[Thanh Hóa]]), cho tới năm [[1592]] khi [[nhà Mạc]] mất [[Thăng Long]].

Sang đầu [[thế kỷ 16]], [[nhà Hậu Lê]] bắt đầu suy yếu. Một võ tướng nhà Lê là [[Mạc Thái Tổ|Mạc Đăng Dung]] đứng ra trấn áp các cuộc nổi dậy bên ngoài, nắm lấy quyền hành triều Lê. Sau đó, ông đánh dẹp các lực lượng chống đối và đến năm [[1527]] thì phế truất [[Lê Cung Hoàng]], lập ra [[nhà Mạc]].

Năm [[1529]], [[Nguyễn Kim]], bỏ chạy vào miền núi [[Thanh Hóa|Thanh Hoá]] và sang [[Lào|Ai Lao]] (Lào). Năm [[1533]], [[Nguyễn Kim]] tìm lập một người dòng dõi nhà Lê là [[Lê Trang Tông|Lê Duy Ninh]] đưa lên ngôi trên đất [[Huaphanh|Sầm Châu]] (Ai Lao), tức là vua [[Lê Trang Tông]].

Năm [[1545]], Nguyễn Kim bị hàng tướng [[Dương Chấp Nhất]] đầu độc giết chết. Con rể Nguyễn Kim là [[Trịnh Kiểm]] lên thay cầm quyền chỉ huy quân đội.

Sau đó Nam triều cũng xảy ra biến loạn. [[Trịnh Kiểm]] mất ([[1570]]), hai con [[Trịnh Cối]] và [[Trịnh Tùng]] tranh ngôi. Trịnh Cối yếu thế sang hàng nhà Mạc.

[[Tháng mười|Tháng 10]] năm [[1580]], Mạc Kính Điển mất, em là [[Mạc Đôn Nhượng]] lên thay làm phụ chính. Lực lượng quân đội nhà Mạc suy yếu đi nhiều vì thiếu đi người chỉ huy có tầm cỡ và uy tín. [[Mạc Mậu Hợp]] từ nhỏ lên ngôi, khi lớn vẫn dựa vào các hoàng thân phụ chính, không chú trọng việc chính sự. Uy thế quân Mạc suy sút nhiều và thường bị thua trận.

Chiến tranh tàn khốc kéo dài 60 năm, [[kinh tế]] bị ảnh hưởng tiêu cực. Tình hình nông nghiệp khá ảm đạm. Ruộng đất công xã ngày càng thu hẹp lại, các triều đình bị chiến tranh chi phối không quản lý tốt được đất đai, do đó một phần không nhỏ đất chuyển sang sở hữu tư nhân. Sự biến đổi trong quan hệ ruộng đất ở nông thôn phần nào tạo điều kiện cho nông nghiệp phát triển tự do hơn. Điều đó tạo ra tác động tích cực đối với nền kinh tế hàng hóa theo chiều hướng mở rộng<ref>Viện Sử học, tập 3, sách đã dẫn, tr 556</ref>.

Cách đối xử với thợ thủ công của nhà Mạc khác nhiều với nhà Lê: nhà Mạc có sự tôn trọng họ và do đó họ có vị trí nhất định trong [[xã hội]]. Dù [[Chiến tranh Lê-Mạc|chiến tranh Nam bắc– Bắc triều]] kéo dài, các chợ chạm khắc đá vẫn di chuyển đến nhiều địa bàn hành nghề trên các vùng đất do nhà Mạc quản lý<ref>Viện Sử học, tập 3, sách đã dẫn, tr 474</ref>.

Có một bộ phận sĩ phu biểu hiện sự trăn trở giữa con đường theo phe nào trong cuộc nội chiến Lê Mạc, hoặc ẩn dật an nhàn. Những tác giả lớn thời kỳ này có [[Nguyễn Bỉnh Khiêm]], [[Giáp Hải]], [[Nguyễn Dữ]], [[Dương Văn An]]. Tác phẩm "''Bạch Vân thi tập''" của Nguyễn Bỉnh Khiêm chính là tác phẩm chữ Hán quán xuyến từ đầu đến cuối tư tưởng an nhàn của nhà Nho trước vấn đề thời cuộc<ref>Viện Sử học, tập 4, sách đã dẫn, tr 580</ref>.

Trong giáo dục khoa cử, nhà Mạc cũng như nhà Hậu Lê, vẫn dùng [[Nho giáo]] làm tư tưởng chính thống trong việc thể chế hoá các chính sách cai trị và xây dựng bộ máy triều đình. Mặc dù chiến tranh xảy ra liên miên, Bắc triều vẫn duy trì việc thi cử đều đặn 3 năm một lần. Từ năm [[1529]] thời [[Mạc Đăng Dung|Mạc Thái Tổ]] đến năm 1592 thời [[Mạc Mậu Hợp]], nhà Mạc đã tổ chức 22 khoa thi, lấy đỗ 485 tiến sĩ, trong đó có 13 [[trạng nguyên]]<ref>Viện Sử học, tập 3, sách đã dẫn, tr 501</ref>. Thậm chí kỳ thi cuối cùng của nhà Mạc năm 1592 diễn ra bên bờ bắc [[sông Hồng]] trong hoàn cảnh Thăng Long bị quân Nam triều uy hiếp dữ dội.

Không chỉ cởi mở về mặt kinh tế, nhà Mạc có sự cởi mở cả về mặt [[Ý thức hệ|tư tưởng]]. Khác với sự độc tôn [[Nho giáo]] của nhà Hậu Lê, nhà Mạc tuy dùng Nho giáo làm tư tưởng cai trị nhưng không hạn chế [[Phật giáo]] và [[Đạo giáo]]. Nhiều chùa được Bắc triều xây cất và tu bổ.

[[Thiên Chúa giáo|Đạo Thiên chúa]] đã tìm cách xâm nhập bước đầu vào Đại Việt thời Nam Bắc triều nhưng chưa thu được thành tựu. Các giáo sĩ phương Tây bắt đầu lén tiếp cận [[Đại Việt]] thực hiện truyền đạo vào các năm 1533 tại Giao Thủy ([[Nam Định]]) ở Bắc triều, năm 1580 tại [[Quảng Nam]] thuộc Nam triều. Tới năm 1583 dù được [[Mạc Mậu Hợp]] cho phép truyền giáo nhưng công việc của các giáo sĩ không đạt kết quả do bất đồng [[ngôn ngữ]]<ref>Viện Sử học, tập 4, sách đã dẫn, tr 552-554</ref>.