Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Hải Nam”

Đảo Hải Nam là đảo lớn nhất dưới quyền kiểm soát của [[Trung Quốc]] (đảo [[Đài Loan]] lớn hơn nhưng nằm dưới quyền kiểm soát của [[Đài Loan|Trung Hoa Dân Quốc]]). Hải Nam có vị trí nằm ở [[biểnBiển Đông]], ngoài hải khơi và ngăn cách với [[bán đảo Lôi Châu]] của tỉnh [[Quảng Đông]] tại phía bắc bởi [[eo biển Quỳnh Châu]]. Về phía tây của đảo Hải Nam là [[vịnh Bắc Bộ]]. [[Ngũ Chỉ Sơn (núi Trung Quốc)|Ngũ Chỉ Sơn]] (1.876 m) là ngọn núi cao nhất đảo.

Đảo Hải Nam đi vào trong [[lịch sử Trung Quốc]] từ năm [[Nguyên Phong (niên hiệu)|Nguyên Phong]] thứ nhất (110 TCN), khi [[nhàNhà Hán|Tây Hán]] lập nên [[Châu Nhai quận]] (nay là [[Quỳnh Sơn, Hải Nam|Quỳnh Sơn]]) và [[Đam Nhĩ quận]] trên đảo Hải Nam sau khi [[Lộ Bác Đức|Tướng Lộ Bác Đức]] (路博德) đến đảo. Năm [[Thủy Nguyên (niên hiệu)|Thủy Nguyên]] thứ 5 thời [[Hán Chiêu Đế]] (82 TCN), Đam Nhĩ quận được sáp nhập vào Châu Nhai quận. Những năm cuối thời Tây Hán, triều đình đã bỏ Châu Nhai quận, thực thi thống trị từ xa đối với Hải Nam.

Năm [[Trinh Quán (niên hiệu)|Trinh Quán]] thứ 5 (631) thời [[Đường Thái Tông]], triều đình thêm "Quỳnh Châu" vào hệ thống hành chính. Thời [[nhàNhà Minh]], Quỳnh Châu phủ lệ thuộc vào tỉnh Quảng Đông, trị sở đặt tại huyện Quỳnh Sơn (nay là khu vực đô thị của [[Quỳnh Sơn, Hải Nam|Quỳnh Sơn]]), quản lý toàn bộ hòn đảo.

Thời [[nhàNhà Thanh]], về cơ bản theo chế độ hành chính của nhàNhà Minh, đến cuối thời Thanh, đảo Hải Nam có 1 phủ, 2 châu và 11 huyện. Năm [[Quang Tự (niên hiệu)|Quang Tự]] thứ 11 (1905), Nhai Châu được thăng thành một châu trực thuộc, quản lý 4 huyện.

Ngày 1 tháng 10 năm 1984, hòn đảo trở thành Đặc khu Hải Nam (海南行政区) và hoàn toàn tách khỏi tỉnh Quảng Đông 4 năm sau đó. Hải Nam được chính phủ Trung Quốc quy định là một "đặc khu kinh tế" nhằm tăng cường đầu tư vào đảo. Ngày 21 tháng 6 năm 2012, [[Quốc vụ viện Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa|Quốc vụ viện Trung Quốc]] đã chính thức phê chuẩn thành lập thành phố cấp địa khu [[Tam Sa]] trực thuộc tỉnh Hải Nam để quản lý các hòn đảo tranh chấp trên [[biểnBiển Đông]].<ref name=sn4>{{Chú thích web|tiêu đề=China sets up Sansha City to administer South China Sea islands|url=http://english.sina.com/china/2012/0621/479131.html|nhà xuất bản=Sina.com|ngày truy cập=ngày 3 tháng 8 năm 2012}}</ref>

|[[biểnBiển Đông]]

|[[biểnBiển Đông]]

|[[biểnBiển Đông]]

|[[biểnBiển Đông]]

|[[biểnBiển Đông]]

|[[biểnBiển Đông]]

|[[biểnBiển Đông]]

|[[biểnBiển Đông]]

Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa cũng tuyên bố chủ quyền với một số [[các quần đảo trên biểnBiển Đông|hòn đảo nhỏ trên biểnBiển Đông]], quy thuộc chúng vào thành phố cấp địa khu [[Tam Sa]] của tỉnh Hải Nam.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.hainan.gov.cn/code/V3/map |tiêu đề=电子地图 – 海南省人民政府网站 |nhà xuất bản=Hainan.gov.cn |ngày tháng= |ngày truy cập=ngày 9 tháng 8 năm 2010}}</ref> Chúng phủ Trung Quốc quy định địa giới thành phố Tam Sa trải dài 900&nbsp;km theo chiều đông-tây, 1800&nbsp;km theo chiều bắc-nam, diện tích vùng biển khoảng 2 triệu km². Tam Sa là thành phố có diện tích đất liền nhỏ nhất, tổng diện tích lớn nhất và có dân số ít nhất tại Trung Quốc.<ref name=thtu>{{Chú thích web|tiêu đề=[新闻1+1]海南有了三沙市！|url=http://news.cntv.cn/china/20120622/103046.shtml|nhà xuất bản=Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc|ngày truy cập=ngày 23 tháng 6 năm 2012}}</ref> Các đảo này nằm cách xa hàng trăm km về phía nam của [[đảo Hải Nam]], do vậy có điều kiện khí hậu cũng như hệ động, thực vật khác nhau. Trong đó, [[quần đảo Hoàng Sa]] (Trung Quốc gọi là ''Tây Sa'') do Trung Quốc kiểm soát với [[phú Lâm (đảo)|đảo Phú Lâm]] (Vĩnh Hưng) là lớn nhất, đảo này cũng là trung tâm hành chính của thành phố Tam Sa. Ở [[quần đảo Trường Sa]] (Trung Quốc gọi là ''Nam Sa''), Trung Quốc cũng kiểm soát một vài thực thể địa lý. Ngoài ra, Trung Quốc cũng quy [[bãi Macclesfield]] và [[bãi cạn Scarborough]] thuộc phạm vi quản lý của thành phố Tam Sa. Trung Quốc cũng xem [[bãi ngầm James]] (''Tăng Mẫu'') ở gần bờ biển đảo [[Borneo]] của [[Malaysia]] là cực nam của lãnh thổ nước mình.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Diện tích đất đai|url=http://vietnamese.cri.cn/chinaabc/chapter1/chapter10101.htm|nhà xuất bản=Đài Phát thanh Quốc tế Trung Quốc|ngày truy cập=ngày 1 tháng 11 năm 2012}}</ref>

Năm 46 TCN, triều đình nhàNhà Hán thấy cuộc chinh phục tốn quá nhiều chi phí và từ bỏ hòn đảo. Khoảng thời gian đó, người Hán cùng với các binh sĩ và tướng lĩnh bắt đầu nhập cư đến đảo Hải Nam từ lục địa. Trong số đó, có một số là con cháu của những người đã bị trục xuất đến Hải Nam vì lý do chính trị. Hầu hết trong số họ đến đảo Hải Nam từ các khu vực thuộc [[Quảng Đông]], [[Phúc Kiến]] và [[Quảng Tây]] hiện nay. Thời nhàNhà Tống, lần đầu tiên có một lượng lớn người Hán di cư đến Hải Nam, họ chủ yếu định cư ở phía bắc của hòn đảo. Trong thế kỷ XVI và 17, tiếp tục có một lượng lớn người Hán từ Phúc Kiến và Quảng Đông nhập cư đến Hải Nam, đẩy người Lê đến các vùng cao nguyên ở nửa phía nam của hòn đảo, Trong thế kỷ XVIII, người Lê đã nổi dậy chống lại triều đình [[nhàNhà Thanh]], triều đình phản ứng bằng cách đưa lính [[h'Mông|người Miêu]] từ [[Quý Châu]] đến đàn áp. Nhiều người Miêu sau đó đã định cư tại đảo và hậu duệ của họ tiếp tục sống ở vùng cao nguyên phía tây Hải Nam cho đến nay.

# [[Tiếng Lê]] (黎语, ''Lê ngữ''), thuộc [[Ngữ chi Lê]] của [[Hệngữ ngôn ngữhệ Tai-Kadai|Ngữ hệ Thái Kadai]] (cũng có học giả cho là thuộc [[Ngữ hệ Nam Đảo]]). Tiếng Lê được [[người Lê]] sử dụng, chủ yếu phân bổ tại Quỳnh Trung, Bảo Đình, Lăng Thủy, Bạch Sa, Đông Phương, Lạc Đông, Xương Giang và Tam Á, [[Ngũ Chỉ Sơn (huyện cấp thị)|Ngũ Chỉ Sơn]].

# [[Tiếng Miễn]] (勉語, ''Miễn ngữ''), thuộc [[Hệngữ ngôn ngữhệ H'Mông-Miền|Ngữ tộc Miêu-Dao]]. [[H'Mông|Người Miêu]] tại Hải Nam thông dụng tiếng Miễn, ước tính có khoảng 50.000 người tại các khu vực thiểu số của các huyện thị trung bộ và nam bộ hòn đảo.

# Thôn thoại khu vực Đông Phương và Xương Giang, trước đây gọi là Ca Long thoại (哥隆话) hay Ngật Long thoại (仡隆话), thuộc [[Nhóm ngôn ngữ Kra|Ngữ tộc Kra]] của [[Hệngữ ngôn ngữhệ Tai-Kadai|Ngữ hệ Thái-Kadai]]. Ước tính có 80.000 người sử dụng, chủ yếu phân bổ tại đôi bờ hạ du [[sông Xương Hóa]] của Đông Phương và Xương Giang.

# [[Tiếng Hồi Huy]] (回辉话, ''Hồi Huy thoại''), hiện nay giới học thuật nhận định là ngôn ngữ duy nhất trong một nhóm ngôn ngữ thuộc [[Ngữ hệ Nam Đảo]]. Căn cứ theo "Quỳnh Châu phủ chí" (琼州府志), tiếng Hồi Huy là của những cư dân nhập cư ngoại quốc đến vào thời [[nhàNhà Tống]] và [[nhàNhà Nguyên]] truyền cho đời sau của họ, người Hán đương thời gọi là "Phiên ngữ" (番语, tức tiếng nước ngoài). Tiếng Hồi Huy được khoảng 6.000 cư dân [[người Hồi]] ([[Utsul]]) tại hai khu vực Hồi Huy và Hồi Tân tại [[Tam Á]] và một số cư dân tại Bạch Sa và Vạn Ninh sử dụng.

Năm 1630, Giáo hội Ki-tô [[Bồ Đào Nha]] đã phái linh mục đến Hải Nam truyền giáo, từ đó Công giáo truyền đến Hải Nam. Từ lúc bắt đầu, khi bốn nước Pháp-Ý-Tây-Bồ gửi không quá 20 linh mục đến truyền giáo, cho đến thời nhàNhà Thanh, [[Kitô hữu|tín hữu]] Công giáo trên toàn đảo đã phát triển lên hơn 5.000 người. Thời cuối Thanh đầu Dân Quốc, Giáo hội Công giáo tại Hải Nam đã mua đất, xây dựng các nhà thờ. Sau năm 1950, các linh mục nước ngoài bị trục xuất bởi một loạt lý do, các linh mục người Hán dẫn thay thế vị trí của họ, số tín hữu Công giáo giám xuống chỉ còn 4.100 người.<ref name="简介" /> Đạo [[Tin Lành]] truyền đến Hải Nam vào năm 1881, một mục sư quốc tịch Mỹ đã thiết lập khu hội Quỳnh Hải, do Giáo hội Trưởng Lão Mỹ lãnh đạo. Giáo đường Tin Lành đầu tiên tại Hải Nam được dựng tại Đam Châu. Từ đó, Tin Lành dần phát triển và hiện có 35.000 tín hữu tại tỉnh đảo.<ref name="简介" />

Với việc Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa tuyên bố chủ quyền với các quần đảo trên biểnBiển Đông, tỉnh Hải Nam về lý thuyết phải quản lý cả trăm hòn đảo, đá ngầm xa bờ. Tỉnh Hải Nam có hệ thống hành chính hơi khác so với các [[tỉnh (Trung Quốc)|tỉnh khác]] của Trung Quốc. Trong khi phần lớn các tỉnh khác được chia hoàn toàn thành các đơn vị cấp [[địa khu]], và được chia tiếp thành các đơn vị cấp [[huyện (Trung Quốc)|huyện]]; thì tại Hải Nam, gần như toàn bộ các đơn vị cấp huyện (trừ bốn quận của [[Hải Khẩu]]) đều trực thuộc tỉnh một cách trực tiếp. Điều này là do Hải Nam là một tỉnh nhỏ về diện tích và dân số so với các tỉnh khác tại Trung Quốc.

|Colspan=6|'''*Lưu ý''': Chủ quyền của ''Tam Sa'' ([[các quần đảo trên biểnBiển Đông]]) vẫn ở trong tình trạng tranh chấp đến ngày {{CURRENTDAY}} {{CURRENTMONTHNAME}} năm {{CURRENTYEAR}}.

Hải nam có vị trí chiến lược đối với biểnBiển Đông, khoảng cách từ Hải nam đến các tỉnh miền trung Việt Nam chỉ hơn 300&nbsp;km.

Hải Nam có dự trữ khai thác thương mại trên 30 loại [[khoáng vật]]. Người Nhật Bản đã khai thác quặng sắt tại Hải Nam trong thời gian họ chiếm giữ hòn đảo trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai]], và đây cũng là loại khoáng sản quan trọng nhất của Hải Nam. Các loại khoáng vật quan trong khác tại tỉnh đảo là [[titan]], [[mangan]], [[wolfram]], [[bô xít]], [[molypden]], [[coban]], [[đồng]], [[vàng]] và [[bạc]]. Hải Nam có trữ lượng lớn về [[than non]] và [[đá phiến dầu]], người ta cũng đã tìm thấy [[dầu mỏ]] và [[khí thiên nhiên]] ngoài khơi vùng biển Hải Nam. Trên các hòn đảo tranh chấp ở [[biểnBiển Đông]] mà chính phủ Trung Quốc quy thuộc tỉnh Hải Nam chỉ có rất ít tài nguyên như [[phân chim]] song vùng biển xung quanh chúng có nhiều loại khoáng sản, Bộ Địa chất và Tài nguyên Khoáng sản Trung Quốc ước tính vùng quần đảo Trường Sa có [[phân cấp tài nguyên khoáng sản|trữ lượng]] dầu và [[khí thiên nhiên|khí đốt tự nhiên]] rất lớn, lên đến 17,7 tỉ tấn so với con số 13 tỉ tấn của [[Kuwait]], và họ xếp nó vào danh sách một trong bốn vùng có trữ lượng dầu khí lớn nhất thế giới.<ref>{{chú thích sách |tựa đề=East Asia Imperilled: Transnational Challenges to Security [Đông Á hiểm nghèo: thách thức xuyên quốc gia về an ninh] |họ =Dupont |tên =Alan |năm=2001 |nhà xuất bản=Cambridge University Press |isbn=978-0521010153 |trang=76 }}</ref> Trung Quốc cũng từng tiến hành mời thầu dầu khí tại khu vực quần đảo Hoàng Sa.<ref>{{Chú thích web| url =http://www.vietnamplus.vn/Home/Phan-doi-Trung-Quoc-moi-thau-dau-khi-o-Hoang-Sa/20128/156859.vnplus | tiêu đề =Phản đối Trung Quốc mời thầu dầu khí ở Hoàng Sa | ngày =31/08/2012 | ngày truy cập = ngày 2 tháng 11 năm 2012| nơi xuất bản=Vietnamplus}}</ref> Ngoài ra tại biểnBiển Đông cũng có tài nguyên [[Mêtan hyđrat|băng cháy]], Trung Quốc tuyên bố đã tìm thấy băng cháy ở phía bắc biểnBiển Đông từ năm 2007, với trữ lượng ước tính khoảng 19,4 tỉ m³.<ref>{{Chú thích web| url =http://euro.nld.com.vn/2012053009101079p0c1038/bang-chay-nguon-nang-luong-khong-lo.htm | tiêu đề =Băng cháy - nguồn năng lượng khổng lồ | tác giả =Hà Tân | ngày =30/05/2012 | ngày truy cập =2/11/2012 | nơi xuất bản=Báo Người Lao động }}</ref> Các khu rừng nguyên sinh trên đảo Hải Nam có 20 loài cây có giá trị thương mại, trong đó có tếch và đàn hương.

Để khuyến khích cộng đồng du thuyền quốc tế, các quy định mới của Hải Nam nay cho phép du thuyền ngoại quốc ở lại tổng cộng 183 ngày mỗi năm, tối đa 30 ngày mỗi lần. 13 cảng sẽ được xây dựng quanh đảo để đáp ứng thị trường du lịch mới.<ref name="independent.co.uk">{{chú thích báo| url=http://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/china-opening-up-hainan-island-to-the-world-2257987.html | location=LondonLuân Đôn | work=The Independent | title=China opening up Hainan Island to the world | date=ngày 31 tháng 3 năm 2011}}</ref>