Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Taksin”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 32:
===Thời thiếu niên và giáo dục===
Taksin sinh ngày 17 tháng 4 năm 1734 (22 tháng 3 năm 2277 Phật lịch) tại [[Ayutthaya (thành phố)|Ayutthaya]]. Cha của ông là Yong Saetae ({{lang-th|หยง แซ่แต้}}; {{zh|c=鄭鏞|v=Trịnh Dung}}; tiếng Việt: Trịnh Yển, {{hn|ch=鄭偃}}<ref name="suluoc">[[:s:Việt Nam sử lược/Quyển II/Tự chủ thời đại/Chương VI]]</ref>), là một quan viên thu thuế,<ref>Parkes, p. 770</ref> có gốc Triều Châu từ huyện [[Trừng Hải]], tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc.<ref name="Lintner, p. 112"/> Mẹ của ông là Nok-iang ({{lang-th|นกเอี้ยง}}), bà là một người Thái (và sau được phong tước Somdet Krom Phra Phithak Thephamat).<ref>Wyatt, 140</ref> Bản thân ông cũng có nửa nguồn gốc Việt Nam do trước đây nhiều người Hoa di cư vào miền nam Việt Nam có quan hệ với người bản địa.
Do ấn tượng trước ông, [[Danh xưng hoàng gia và quý tộc Thái Lan|Chao Phraya]] Chakri (Mhud), người đương giữ chức Samuhanayok (สมุหนายก ''tể tướng'') trong triều đại của vua [[Boromakot]], nhận nuôi ông và ban cho ông tên Thái là '''Sin''' (สิน)<ref>Người Xiêm trước thế kỉ 19 chưa sử dụng tên họ như Trung Quốc, Việt Nam.</ref> nghĩa là tiền bạc hoặc của cải.<ref>{{chú thích web
Dòng 40:
|publisher= RIT
|quote= chọn สิ và vào สิน
}}</ref> Do có tên là Sin<ref>Chữ Sin trùng âm với các chữ Tín, Tân trong tiếng Hoa.</ref>, ông được sử Việt gọi theo tiếng Hoa là '''Trịnh Tín''' (鄭信), '''Trịnh Tân''' (鄭新), '''Trịnh Quốc Anh''' (鄭國英)<ref name="suluoc"/>, '''Trịnh Sinh''' (鄭生)<ref>''[[Đại Nam chính biên liệt truyện|Đại Nam chính biên liệt truyện sơ tập]]'', q. 32</ref>, còn sử Trung Quốc (''[[Thanh sử cảo]]'') gọi là '''Trịnh Chiêu''' (鄭昭).<ref>''[[Thanh sử cảo]], q. 528''</ref>
Khi lên 7 tuổi, Sin được giao cho một nhà sư tên là Thongdee để bắt đầu tiếp nhận giáo dục trong chùa Wat Kosawat (วัดโกษาวาส) (sau là Wat Choeng Tha วัดเชิงท่า).<ref>{{chú thích web|url=http://watchoengthar.igetweb.com/index.php?mo=10&art=224753 |title=Wat Choeng Thar's official website |publisher=Watchoengthar.igetweb.com |accessdate = ngày 29 tháng 3 năm 2010}}</ref> Sau bảy năm, cha nuôi gửi ông đi làm công việc của một tiểu đồng vương thất. Ông đã học thông thạo các ngoại ngữ như tiếng [[Tiếng Mân Nam|Mân Nam]], [[Tiếng Việt|Việt Nam]] và một số ngôn ngữ ở [[Tiếng Hindi|Ấn Độ]].
Dòng 54:
===Sự nghiệp ban đầu===
Sau ba năm làm sư, Sin tham gia phụng sự cho Quốc vương [[Ekatat]] và là phó thống đốc thứ nhất rồi thống đốc của tỉnh [[Tak (tỉnh)|Tak]],<ref>Webster, 156</ref> do vậy mà ông được gọi là ''[[Danh xưng hoàng gia và quý tộc Thái Lan|Phraya]] Tak'', tức thống đốc tỉnh Tak<ref>Trong tiếng Thái, Lào, đơn vị tỉnh được gọi là Mường (tương tự khu vực Tây Bắc Việt Nam hiện nay). Do đó một số sách gọi Phraya Tak là chức Xã trưởng đất Mang Tát.</ref>. Tỉnh này gặp nguy hiểm từ Miến Điện vì giáp biên giới. Cũng do danh xưng Phraya Tak này mà các sách sử Việt Nam còn gọi Taksin là Phi Nhã Tân (丕雅新, "[[Phraya]] Sin")<ref>Người Xiêm trước thế kỉ 19 chưa sử dụng tên họ như Trung Quốc, Việt Nam. Phraya được dịch thành Phi Nhã, Tân là do tên Sin của Taksin.</ref>.
Năm 1764, quân Miến tấn công khu vực miền nam của Xiêm. Dưới quyền Muang Maha Noratha, quân Miến thắng lợi và tiến đến [[Phetchaburi]], và tại đây phải đối diện với các binh sĩ Xiêm dưới quyền hai tướng quân là Kosadhibodhi và Phraya Tak (tức Taksin). Quân đội Xiêm đánh lui quân Miến về đèo Singkhorn.
Dòng 72:
Taksin thực hiện những bước quan trọng nhằm thể hiện ông là một người kế nhiệm xứng đáng của vương vị. Ông được thuật là đã đối đãi thích hợp với dư đảng của vương tộc cũ, sắp xếp đại hỏa táng thi thể của Quốc vương [[Ekatat]], và giải quyết vấn đề định đô.<ref>Damrong Rajanubhab, p. 388</ref> Có thể Taksin nhận thấy rằng Ayutthaya bị tàn phá nghiêm trọng nên việc khôi phục nó về tình trạng cũ chắc chắc sẽ quá sức đối với nguồn lực của ông. Người Miến quá quen thuộc với các tuyến đường để tiến đến Ayutthaya, và trong trường hợp người Miến lại tiến công, thì binh sĩ của ông sẽ không thể đủ sức bảo vệ thành phố. Do vậy, ông lập đô tại Thonburi, là nơi gần biển hơn Ayutthaya.<ref name=Syamananda95/> Ngoài việc sẽ khó xâm nhập Thon Buri bằng đường bộ, sự lựa chọn này cũng sẽ ngăn chặn việc thu thập vũ khí và thiết bị quân sự của bất cứ ai có tham vọng biến bản thân thành một vương độc lập ở xa về thượng du [[sông Chao Phraya]].<ref name=DamrongRajanubhab385/> Do [[Thonburi]] là một đô thị nhỏ, quân sẵn có của Vương Tak, cả bộ binh và thủy binh, có thể tham gia xây dựng công sự, và nếu ông nhận thấy rằng không thể giữ nó trước một cuộc tấn công của kẻ thù, ông có thể đưa quân lên tàu và tiến hành triệt thoái đến Chantaburi.<ref>{{chú thích sách|title=Nirat Phra Bart (นิราศพระบาท)|year=2007|author=[[Sunthorn Phu]]|publisher=Kong Toon (กองทุน)|pages=123–124|isbn=978-974-482-064-8|language=th}}</ref>
Những thắng lợi trước các đối thủ quyền lực là nhờ năng lực chiến đấu như một chiến binh của Taksin. Ông thường ở tiền tuyến trong khi đấu với kẻ địch, nhờ vậy truyền sĩ khí cho binh sĩ để họ bất chấp nguy hiểm. Trong số những quan chức gắn vận mệnh với ông có hai cá nhân mà sau này đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong lịch sử Thái Lan, họ là hai người con của một quan chức mang tước Pra Acksonsuntornsmiantra (พระอักษรสุนทรเสมียนตรา), người anh là Tongduang (ทองด้วง) và sau thành lập vương triều Chakri, người em là [[Maha Sura Singhanat|Boonma]] (บุญมา) nắm giữ vị trí quyền lực số hai.<ref>Prince Chula, p.74</ref>
Trước khi Ayutthaya thất thủ, Tongduang được phong tước ''Luang'' ''Yokkrabat'', giữ chức giám sát vương thất, thống đốc tỉnh [[Ratchaburi]], còn Boonma có hiệu là Nai Sudchinda. Luang Yokkrabat (Tongduang) không có mặt lúc kinh thành Ayutthaya thất thủ, còn Nai Sudchinda (Boonma) thì đã đào thoát khỏi kinh thành. Tuy nhiên, khi Taksin tập hợp lực lượng tại Chantaburi, Nai Sudchinda đem những tùy tùng của mình gia nhập, giúp tăng cường lực lượng của Taksin, và được thăng làm Pra Mahamontri (พระมหามนตรี). Ngay sau khi đăng cơ, Taksin đảm bảo phụng sự của Luang Yokkrabut theo khuyến nghị của Pra Mahamontri và thăng người này là Pra Rajwarin (พระราชวรินทร์). Sau đó, do có công lao nên Pra Rajwarin được lập làm Chao Phraya Chakri<ref>Chao Phraya Chakri là danh hiệu có nhiều tướng Xiêm từng giữ như cha nuôi của Taksin, Rama I, [[Chao Phraya Bodin Decha|Bodindecha]]. Sử Việt gọi chung là Phi Nhã Chất Tri (丕雅質知), nhưng chủ yếu để chỉ Bodindecha. Người Xiêm trước thế kỉ 19 chưa sử dụng tên họ như Trung Quốc, Việt Nam.</ref>, hạng tể tướng, và Pra Mahamontri được lập làm Chao Phraya Surasih<ref>Sử Việt gọi là Phi Nhã Sô Si (丕雅芻癡).</ref>.<ref name="Syamananda95">Syamananda, p. 95</ref>
==Trị vì==
Dòng 155:
==== Cái chết ====
Một cuộc đảo chính nhằm loại bỏ Taksin khỏi vương vị do vậy đã diễn ra.<ref>{{chú thích sách|title=The Rough Guide to Southeast Asia|author=Rough Guides|publisher=[[Rough Guides]]|page=823|isbn=1-85828-553-4}}</ref> Khi đó có vị tướng ở thành Cổ Lạc làm phản, Taksin lệnh cho tướng Phraya San<ref>Sử Việt ghi là Oan Sản (寃産) hoặc Phi Nha Văn Sản.</ref> đi dẹp loạn. Nhưng Phraya San lại là anh trai của vị tướng làm loạn, hai anh em mới hợp nhau trở lại kinh thành đảo chính. Quân trong thành mở cổng cho Phraya San vào, Taksin bỏ trốn vào chùa nhưng bị bắt giam lại. Phraya San sai người báo cho [[Rama I|Chakri]] biết.
Khi chính biến nổ ra, Tướng quân [[Buddha Yodfa Chulaloke|Chao Phraya Chakri]] đang chiến đấu tại Cao Miên, song nhanh chóng trở về kinh thành sau khi hay tin. Khi đến kinh thành, Tướng quân dập tắt chính biến bằng các vụ bắt giữ, điều tra và trừng phạt, thái bình được khôi phục tại kinh thành.
Dòng 179:
|publisher= [[Ngân hàng Thái Lan]] |accessdate= ngày 7 tháng 6 năm 2013
|quote= 20 Baht Back - Notification Date ngày 2 tháng 11 năm 1981 Issue Date ngày 28 tháng 12 năm 1981}}</ref> Ngày ông đăng cơ, 28 tháng 12, là ngày chính thức để bày tỏ sự kính trọng với Taksin, song không phải ngày nghỉ công cộng.
[[Tập tin:Taksin tomb.JPG|nhỏ|317x317px|Cổng lăng mộ Taksin ở Quảng Đông. Chữ Hán: 郑皇达信公
Một lăng mộ gồm y phục của Quốc vương Taksin và một miếu thờ gia tộc được thành lập tại huyện Trừng Hải, Quảng Đông vào năm 1921. Người ta cho rằng một hậu duệ của Taksin Đại Vương đã gửi y phục của ông đến chôn tại đây nhằm phù hợp với phong tục Trung Hoa, điều này hỗ trợ tuyên bố rằng đây là quê hương của cha Taksin.<ref>{{chú thích sách|title=Siam Chinese boat Chinese in Bangkok regend|year=2001|author=Pimpraphai Pisalbutr|publisher=Nanmee Books|page=93|isbn=974-472-331-9|language=th}}
</ref>
| |||