Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Người Kyrgyz”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
 
{{Đang dịch 2 (nguồn)|ngày=26
|tháng=06
Hàng 48 ⟶ 47:
 
==Nguồn gốc==
Những người Kyrgyz ban đầu, được gọi là [[người Kyrgyz Yenisei]] hoặc Hiệt Kiết Tư (黠戛斯 Xiajiasi), lần đầu xuất hiện trong các văn thư của [[Sử ký Tư Mã Thiên]] (biên soạn 109 TCN đến 91 TCN), là Cách Côn (鬲昆/隔昆) đọc theo tiếng Hán cổ là Gekun/Jiankun. Mặc dù không thể kết luận trực tiếp để xác định [[sông Yenisei]] và dày núi [[Tiên Sơn]] Kyrgyzes là nơi sinh sống của tổ tiên người Kyrgyz, song một số dấu vết về nguồn gốc dân tộc đã được thể hiện rõ ràng trong khảo cổ, ngôn ngữ, lịch sử và dân tộc học. Phần lớn các nhà nghiên cứu hiện đại đi đến kết luận rằng tổ tiên của các bộ lạc phía nam Kyrgyzstan có nguồn gốc từ sự kết hợp của các bộ lạc cổ xưa nhất là [[Saka]], [[Ô Tôn]], [[Đinh Linh]] và [[người Hung]].<ref>Abramzon S.M., p. 30</ref>
 
Ngoài ra, theo các ghi chú từ lâu đời nhất về người Kyrgyz rằng đề cập đến tên tự gọi Kyrgyz bắt nguồn từ thế kỷ thứ 6. Có xác suất nhất định rằng có mối quan hệ giữa Kyrgyzstan và người Gegun đã có từ thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên, về sau là giữa người Kyrgyz và [[người Khakas]] kể từ thế kỷ thứ 6, nhưng còn thiêua những quan diểm thống nhất. Người Kyrgyz như được đề cập khá rõ ràng trong thời gian cai trị của [[Thành Cát Tư Hãn]] (1162-1227), khi tên của họ được thay thế từ tê Khakas cũ.<ref>"''[http://books.google.com/books?id=XRXVbGwPgqIC&pg=PA132&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false The Kyrgyz – Children of Manas. Кыргыздар - Манастын балдары]''". Petr Kokaisl, Pavla Kokaislova (2009). p.132. ISBN 8025463656</ref> [[Vasily Bartold|V.V. Bartold]] trích dẫn nguồn của người Trung Quốc và Hồi giáo trong thế kỷ thứ 7 và 12 CN mô tả người Kyrgyz là có mái tóc đỏ, mắt màu xanh hoặc màu xanh lá cây.<ref name=Bartold>V.V. Bartold, ''The Kyrgyz: A Historical Essay'', Frunze, 1927. Reprinted in V.V. Bartold, ''Collected Works'', Volume II, Part 1, Izd. Vostochnoi Literatury, Moscow, 1963, p. 480 {{ru icon}}</ref><ref name=Bartold/><ref>[http://s155239215.onlinehome.us/turkic/20Roots/ZakievGenesis/ZakievGenesis302-357-2En.htm Mirfatyh Zakiev, ''Origins of the Turks and Tatars''] Những đặc điểm này quá khác biệt với người Kyrgyz hiện đại.
The Middle Age Chinese composition ''"[[Tanghuiyao]]"'' of the 8-10th century transcribed the name "Kyrgyz" '''Tsze-gu''' (Kirgut), and their [[tamga]] was depicted as identical to the tamga of present day Kyrgyz tribes Azyk, Bugu, Cherik, Sary Bagysh and few others.<ref>Abramzon S.M. ''The Kirgiz and their ethnogenetical historical and cultural connections'', Moscow, 1971, p. 45</ref> According to recent historical findings, Kyrgyz history dates back to 201 BC.{{Citation needed|date=October 2007}} The Yenisei Kyrgyz lived in the upper [[Yenisey River]] valley, central [[Siberia]]. Yenisei Kyrgyzes in the Late Antique times were a part of the [[Tiele people|Tiele]] tribes. Later, in the Early Middle Age, Yenisei Kyrgyzes were under the rule of [[Göktürks|Göktürk]] Kaganate and [[Uyghur people|Uigur]] Kaganate. In 840 a revolt led by Yenisei Kyrgyzes brought down the Uigur Kaganate, and brought the Yenisei Kyrgyzes to a dominating position in the former [[Turkic Kaganate]]. With the rise to power, the center of the Kyrgyz Kaganate moved to Jeti-su, and brought about a spread south of the Kyrgyz people, to reach [[Tian Shan]] mountains and Eastern Turkestan, bringing them immediately to the borders of [[China]] and [[Tibet]]. By the 16th century the carriers of the ethnonym ''"Kirgiz"'' lived in South [[Siberia]], [[Eastern Turkestan]], Tian Shan, [[Pamir-Alay]], [[Middle Asia]], [[Urals]] (among [[Bashkortostan|Bashkorts]]), in [[Kazakhstan]].<ref>Abramzon S.M., p. 31</ref> In the Tian Shan and Eastern Turkestan area, the term ''"Kyrgyz"'' retained its unifying political designation, and became a general ethnonym for the Yenisei Kirgizes and aboriginal Turkic tribes that presently constitute the Kyrgyz population.<ref>Abramzon S.M., pp. 80-81</ref> Though it is obviously impossible to directly identify the [[Yenisei]] and [[Tien Shan]] Kyrgyzes, a trace of their ethnogenetical connections is apparent in archaeology, history, language and ethnography. A majority of modern researchers came to the conclusion that the ancestors of the southern Kyrgyz tribes had their origin in the most ancient tribal unions of [[Sakas]] and [[Wusun|Usuns]], [[Dinlins]] and [[Huns]].<ref>Abramzon S.M., p. 30</ref>
 
== Bằng chứng gien ==
Also, there follow from the oldest notes about the Kyrgyz that the definite mention of Kyrgyz ethnonym originates from 6th century. There is certain probability that there was relation between Kyrgyz and Gegunese already in 2nd century BC, next, between Kyrgyz and Khakases since 6th century A.D., but there is quite missing a unique mention. The Kyrgyz as ethnic group are mentioned quite unambiguously in the time of Genghis Khan rule (1162–1227), when their name replaces the former name Khakas.<ref>"''[http://books.google.com/books?id=XRXVbGwPgqIC&pg=PA132&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false The Kyrgyz – Children of Manas. Кыргыздар - Манастын балдары]''". Petr Kokaisl, Pavla Kokaislova (2009). p.132. ISBN 8025463656</ref>
TheNguồn descentgốc ofcủa thengười Kyrgyz fromtừ thengười autochthonousSiberia [[Siberian]]bản địa đã được xác nhận populationbởi iscác confirmednghiên bycứu geneticdi studiestruyền.<ref>[http://hpgl.stanford.edu/publications/PNAS_2001_v98_p10244.pdf The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity]</ref> Remarkably Đáng chú ý, 63% ofnam moderngiới người Kyrgyz menngày nay có sharecùng [[Haplogroup R1a1 (Y-DNAADN)]] withvới [[Tājikngười people|TajiksTajik]] (64%), [[Ukrainiansngười Ukraina]] (54%), [[Polesngười Ba Lan]] ( ~ 60%), Hungarians[[người Hungary]] (30%) andvà eventhậm chí là [[Icelandersngười]] Iceland (25%). LowTính diversitykém ofđa Kyrgyzdạng của chỉ số R1a1 indicatescủa angười [[founderKyrgyz effect]]chỉ ra một hiệu ứng sáng lập/ hiệu ứng điện cơ giải trong withinthời thekỳ historicallịch periodsử.<ref name="centralasialandscape">▼
 
[[Vasily Bartold|V.V. Bartold]] cites Chinese and Muslim sources of the 7th–12th centuries AD that describe the Kyrgyz as having red hair, blue or green eyes.<ref name=Bartold>V.V. Bartold, ''The Kyrgyz: A Historical Essay'', Frunze, 1927. Reprinted in V.V. Bartold, ''Collected Works'', Volume II, Part 1, Izd. Vostochnoi Literatury, Moscow, 1963, p. 480 {{ru icon}}</ref><ref name=Bartold/><ref>[http://s155239215.onlinehome.us/turkic/20Roots/ZakievGenesis/ZakievGenesis302-357-2En.htm Mirfatyh Zakiev, ''Origins of the Turks and Tatars''], Part Two, Third Chapter, sections 109-100, 2002. Retrieved on 15 May 2009</ref> These features were markedly different from those of modern Kyrgyz.
 
== Genetic evidence ==
 
 
▲The descent of the Kyrgyz from the autochthonous [[Siberian]] population is confirmed by genetic studies.<ref>[http://hpgl.stanford.edu/publications/PNAS_2001_v98_p10244.pdf The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity]</ref> Remarkably, 63% of modern Kyrgyz men share [[Haplogroup R1a1 (Y-DNA)]] with [[Tājik people|Tajiks]] (64%), [[Ukrainians]] (54%), [[Poles]] (~60%), Hungarians (30%) and even [[Icelanders]] (25%). Low diversity of Kyrgyz R1a1 indicates a [[founder effect]] within the historical period.<ref name="centralasialandscape">
{{cite web
|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC419996/?tool=pubmed
Hàng 68 ⟶ 61:
|last=Zerjal
|first=Tatiana
}}</ref> Haplogroup R1a1 (Y-DNAADN) isthường oftenđược believedcho tolà bemột adấu markerhiệu ofcủa thenhững [[Proto-Indo-Europeandân language]]tộc thuộc nhóm ngôn ngữ Ấn-Âu cổ<ref>Wells 2001, Karafet 2001, Zerjal 2002, Underhill 2000, and others</ref>. Bởi các quá trình di cư, chinh phục, ngoại hôn, và đồng hóa, nhiều người dân Kyrgyz hiện đang sinh sống ở Trung và Tây Nam Á có nguồn gốc hỗn hợp, thường xuất phát từ nhiều bộ lạc khác nhau, mặc dù họ nói cùng ngôn speakersngữ.
 
Because of the processes of migration, conquest, intermarriage, and assimilation, many of the Kyrgyz peoples who now inhabit Central and Southwest Asia are of mixed origins, often stemming from fragments of many different tribes, though they speak closely related languages.[http://www.britannica.com]
 
== Political development ==
 
The Kyrgyz state reached its greatest expansion after defeating the [[Uyghur Khaganate]] in 840 AD. Then Kyrgyz quickly moved as far as the [[Tian Shan]] range and maintained their dominance over this territory for about 200 years. In the 12th century, however, the Kyrgyz domination had shrunk to the [[Altay Mountains|Altai]] Range and the [[Sayan Mountains]] as a result of the rising [[Mongol]] expansion. With the rise of the [[Mongol Empire]] in the 13th century, the Kyrgyz migrated south. In 1207, after the establishment of Yekhe Mongol Ulus (Mongol empire), Genghis Khan's oldest son Jochi occupied Kyrgyzstan without resistance. They remained a Mongol vassal until the late 14th century.
 
Various [[Turkic peoples]] ruled them until 1685, when they came under the control of the [[Oirats]] ([[Dzungars]], [[Kalmyks]]).
 
== Religion ==
Người Kyrgyz chủ yếu là tín đồ [[Hồi giáo Sunni]].<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2010/148795.htm U.S. Department of State, International Religious Freedom Report 2010]</ref> Hồi giáo lần đầu tiên được truyền bá bởi các thương nhân Ả Rập đi dọc theo [[con đường tơ lụa]] vào thế kỷ thứ 7 và 8. Trong thế kỷ thứ 8, Hồi giáo chính thống đã vươn đến [[thung lũng Fergana]] của người Uzbek. Chủ nghĩa vô thần nói chung đã làm phai nhạt ảnh hưởng của Hồi giáo ở khu vực phía bắc (gần thủ đô hơn) dưới thời Liên Xô. Tính đến ngày nay, một vài nghi thức văn hóa của Shaman giáo vẫn vẫn được tiến hành cùng với Hồi giáo đặc biệt là ở khu vực Trung tâm Kyrgyzstan. Trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 7 năm 2007, Bermet Akayeva, con gái của [[Askar Akayev]], cựu Tổng thống của Kyrgyzstan, nói rằng đạo Hồi ngày càng bén rễ trong dân chúng kể cả ở khu vực phía bắc vốn chịu ảnh hưởng mạnh của chính sách vô thần của cộng sản. Cô nhấn mạnh rằng nhiều nhà thờ Hồi giáo đã được xây dựng và rằng Kyrgyzstan đang ngày càng Hồi giáo hóa.<ref name="eurasianet.org">[http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav071707a.shtml EurasiaNet Civil Society - Kyrgyzstan: Time to Ponder a Federal System - Ex-President's Daughter<!-- Bot generated title -->]</ref>
[[File:Mešita v Tokmoku.jpg|thumb|A mosque in [[Tokmok]], Kyrgyzstan]]
{{See|Islam in Kyrgyzstan}}▼
Kyrgyz are predominantly [[Sunni]] [[Muslim]]s.<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2010/148795.htm U.S. Department of State, International Religious Freedom Report 2010]</ref> [[Islam in Kyrgyzstan|Islam]] was first introduced by Arab traders who travelled along the [[Silk Road]] in the seventh and eighth century.
 
==Chú thích==
In the 8th century, orthodox Islam reached the [[Fergana valley]] with the [[Uzbek people|Uzbeks]]. Atheism, on the other hand, took some following in the northern regions under Russian communist influence. As of today, few cultural rituals of [[Shamanism]] are still practiced alongside with Islam particularly in Central Kyrgyzstan. During a July 2007 interview, [[Bermet Akayeva]], the daughter of [[Askar Akayev]], the former President of Kyrgyzstan, stated that [[Islam]] is increasingly taking root even in the northern portion which came under communist influence.<ref name="eurasianet.org">[http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav071707a.shtml EurasiaNet Civil Society - Kyrgyzstan: Time to Ponder a Federal System - Ex-President's Daughter<!-- Bot generated title -->]</ref> She emphasized that many [[mosque]]s have been built and that the Kyrgyz are increasingly devoting themselves to [[Islam]]."<ref name="eurasianet.org"/>
 
== The Kyrgyz in China ==
[[Image:Beijing-Niujie-Minzu-Tuanjie-Da-Jiating-3654.jpg|thumb|left|China's Kyrgyz people ([[:zh:柯尔克孜族|柯尔克孜族]]) portrayed on a poster near the [[Niujie Mosque]] in Beijing. (Fourth from the left, between the Dongxiang and the Dong)]]
The Kyrgyz form one of the [[Nationalities of China|56 ethnic groups]] officially recognized by the [[People's Republic of China]]. There are more than 145,000 Kyrgyz in [[China]]. They are known in China as ''Kēěrkèzī zú'' ({{zh|s=柯尔克孜族|t=柯爾克孜族}}).
 
In the 19th century, Russian settlers on traditional Kirghiz land drove a lot of the Kirghiz over the border to China, causing their population to increase in China.<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=DHsTAAAAYAAJ&q=chinese#v=onepage&q=chinese%20kirghiz%20driven%20over%20russian%20settlers&f=false|title=Unknown Mongolia: a record of travel and exploration in north-west Mongolia and Dzungaria, Volume 2|author=Alexander Douglas Mitchell Carruthers, Jack Humphrey Miller|editor=|year=1914|publisher=Lippincott|edition=|location=Harvard University|page=345|isbn=|pages=|accessdate=2011-05-29}}</ref>
 
The Kirghiz of [[Xinjiang]] revolted in the 1932 [[Kirghiz rebellion]], and also participated in the [[Battle of Kashgar (1933)]], and the [[Battle of Kashgar (1934)]].
 
They are found mainly in the [[Kizilsu Kirghiz Autonomous Prefecture]] in the southwestern part of the [[Xinjiang]] Uygur Autonomous Region, with a smaller remainder found in the neighboring [[Uqturpan County|Wushi (Uqturpan)]], [[Aksu, Xinjiang|Aksu]], [[Shache]] ([[Yarkent County|Yarkand]]), Yingisar, [[Taxkorgan Tajik Autonomous County|Taxkorgan]] and [[Pishan]] ([[Guma, China|Guma]]), and in [[Tekes]], [[Zhaosu]] (Monggolkure), [[Emin]] (Dorbiljin), [[Bole]] ([[Bortala]]), [[Jinghev]] ([[Jing]]) and Gonliu in northern Xinjiang. Several hundred Kyrgyz whose forefathers emigrated to Northeast China more than 200 years ago now live in Wujiazi Village in [[Fuyu County]], [[Heilongjiang]] Province.
 
Certain segments of the Kyrgyz in China are followers of [[Tibetan Buddhism]].<ref>{{cite web |url=http://www.china.com.cn/chinese/2005/ethnic/837167.htm |title=柯尔克孜族 |accessdate=2007-02-18 |work=China.com.cn}} {{zh icon}}</ref>
 
==Notable Kyrgyz people==
[[Image:Tschingis Ajtmatow.jpg|thumb|right|150 px|Chinghiz Aitmatov]]
*[[Chinghiz Aitmatov]] - author
*[[Askar Akayev]] - politician, scientist, first [[President of Kyrgyzstan]]
*[[Kurmanbek Bakiyev]] - politician, second President of Kyrgyzstan
*[[Kurmanjan Datka]] - politician, former stateswoman
*[[Felix Kulov]] - politician, former [[Prime Minister of Kyrgyzstan]]
*[[Abdylas Maldybaev]] - actor/musician
*[[Zamira Sydykova]] - journalist/ambassador
*[[Omurbek Tekebayev]] - politician, speaker of the [[Supreme Council of Kyrgyzstan|Kyrgyz parliament]]
*[[Kasym Tynystanov]] - a prominent Kyrgyz scientist, politician and poet, first minister of education
*[[Nasirdin Isanov]] - politician, first Prime Minister of Kyrgyzstan
*[[Orzubek Nazarov]] - former [[World Boxing Association]] [[lightweight]] [[boxing]] champion
*Bibisara Beishenalieva - ballet dancer
*[[Roza Otunbayeva]] - politician, third [[President of Kyrgyzstan]]
*Altynai Ismankulova - Kyrgyz model, competed in [[Miss International 2009]]
 
==See also==
* [[Kyrgyz language]]
* [[History of Kyrgyzstan]]
* [[History of Kazakhstan]]
* [[Turkic languages]]
* [[2010 South Kyrgyzstan riots]]
 
==Notes==
{{reflist}}
 
== Tham khảo ==
== References and further reading ==
* Abramzon, S.M. ''The Kirgiz and their ethnogenetical historical and cultural connections'', Moscow, 1971, ISBN 5-655-00518-2. {{ru icon}}
* Kyzlasov, L.R. "Mutual relationship of terms ''Khakas'' and ''Kyrgyz'' in written sources of 6-12th centuries". Peoples of Asia and Africa, 1968. {{ru icon}}
Hàng 139 ⟶ 83:
*<cite id=Pulleyblank1990>{{cite journal | last=Pulleyblank | first=E.G. | authorlink=Edwin G. Pulleyblank | year=1990 | title=The Name of the Kirghiz | journal=Central Asiatic Journal | volume=34 | issue=1-2 | publisher=Wiesbaden: Harrassowitz | pages=98–108}}</cite>
 
==Liên kết ngoài==
==External links==
*{{commonscat-inline|Kirghiz people}}
*[http://www.nps.edu/Programs/CCs/Docs/Tribal%20Trees/Kirghiz.pdf Kirghiz tribal tree], Center for Culture and Conflict Studies, US Naval Postgraduate School
▲{{See|IslamDân intộc Kyrgyzstan}}
 
{{Dân tộc Trung Quốc}}
{{Demographics of Kyrgyzstan}}
{{Turkic topics}}
{{Ethnic groups in China}}<!--[adds] "Category:Ethnic groups of China"-->
 
<!--Categories-->
[[Thể loại:Dân tộc Kyrgyzstan]]
[[Category:Articles with inconsistent citation formats]]
[[Thể loại:Dân tộc Kazakhstan]]
[[Category:Ethnic Kyrgyz people|*]]
[[Thể loại:Dân tộc Tajikistan]]
[[Category:Turkic peoples]]
[[Thể loại:Dân tộc Uzbekistan]]
[[Category:Ethnic groups in Kyrgyzstan]]
[[Thể loại:Cộng đồng Hồi giáo]]
[[Category:Ethnic groups in Kazakhstan]]
[[Thể loại:Dân tộc Trung Quốc]]
[[Category:Ethnic groups in Tajikistan]]
[[Category:Ethnic groups in Uzbekistan]]
[[Category:Muslim communities]]
[[Category:Muslim communities of China]]
[[Category:Ethnic groups officially recognized by China]]
 
<!--Other languages-->
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Người_Kyrgyz”