Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Iran”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 79:
Ghi chú = ¹ Quy ước giờ mùa hè được áp dụng từ [[21 tháng 9]] đến [[18 tháng 3]].
}}
'''Iran''' ({{lang-fa|ایران}} ''{{transl|fa|Irān}}'' {{IPA-fa|ʔiːˈɾɒːn||Fa-ir-Iran.ogg}}), gọi chính thức là nước '''Cộng hoà Hồi giáo Iran''' ({{lang-fa|جمهوری اسلامی ایران}} ''{{transl|fa|Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān}}'' {{pronunciation|Fa-ir-JEI_(1).ogg|listen|(|help=no}}),<ref>{{lang-fa|جمهوری اسلامی ایران}} ''{{transl|fa|Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān}}'' {{IPA-fa|d͡ʒomhuːˌɾije eslɒːˌmije ʔiːˈɾɒn|}}</ref> là một quốc gia có chủ quyền tại [[Tây Á]].<ref>{{Chú thích web|url=http://cesww.fas.harvard.edu/ces_definition.html |tiêu đề="CESWW" – Definition of Central Eurasia |nhà xuất bản=Cesww.fas.harvard.edu |ngày truy cập=ngày 1 tháng 8 năm 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100805052739/http://cesww.fas.harvard.edu/ces_definition.html |archivedate=ngày 5 tháng 8 năm 2010 |df= }}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://travel.nationalgeographic.com/places/countries/country_iran.html |tiêu đề=Iran Guide |nhà xuất bản=National Geographic |ngày=ngày 14 tháng 6 năm 2013 |ngày truy cập=ngày 21 tháng 6 năm 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091212095435/http://travel.nationalgeographic.com/places/countries/country_iran.html |archivedate=ngày 12 tháng 12 năm 2009 |df= }}</ref> Iran có biên giới về phía tây bắc với [[Armenia]], [[Azerbaijan]], và [[Cộng hòa Nagorno-Karabakh|Cộng hoà Artsakh]] tự xưng; phía bắc giáp [[biển Caspi]]; phía đông bắc giáp [[Turkmenistan]]; phía đông giáp [[Afghanistan]] và [[Pakistan]]; phía nam giáp [[vịnh Ba Tư]] và [[vịnh Oman]]; còn phía tây giáp [[Thổ Nhĩ Kỳ]] và [[Iraq]] ([[Kurdistan thuộc Iraq|Khu vực Kurdistan]]). Iran có dân số trên 79,92 triệu người tính đến năm 2017, là quốc gia [[Danh sách quốc gia theo số dân|đông dân thứ 18 trên thế giới]].<ref>{{chú thích báo|url=https://financialtribune.com/articles/domestic-economy/61421/national-census-preliminary-results-released-irans-urban-population|title=National Census Preliminary Results Released: Iran's Urban Population Up|date = ngày 13 tháng 3 năm 2017 |work=Financial Tribune|accessdate = ngày 28 tháng 5 năm 2017 |language=en-US}}</ref> Lãnh thổ Iran rộng 1.648.195 km², là quốc gia rộng thứ nhì tại [[Trung Đông]] và [[Danh sách quốc gia theo diện tích|đứng thứ 17 thế giới]]. Iran có vị thế địa chính trị quan trọng do nằm tại phần trung tâm của [[đại lục Á-Âu]] và gần với [[eo biển Hormuz]].<ref>{{Chú thích web|url=http://thediplomat.com/2012/07/irans-strategy-in-the-strait-of-hormuz/ |tiêu đề=Iran's Strategy in the Strait of Hormuz |nhà xuất bản=The Diplomat |ngày truy cập=ngày 29 tháng 11 năm 2015 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151208071232/http://thediplomat.com/2012/07/irans-strategy-in-the-strait-of-hormuz/ |archivedate=ngày 8 tháng 12 năm 2015 |df= }}</ref> [[Tehran]] là thủ đô và thành phố lớn nhất của Iran, cũng như là trung tâm dẫn đầu về kinh tế và văn hoá.
Iran sở hữu một trong các nền văn minh cổ nhất thế giới,<ref>{{chú thích sách |author=[[Christopher Whatley|Whatley, Christopher]] |date=2001 |title=Bought and Sold for English Gold: The Union of 1707 |publisher=Tuckwell Press}}</ref><ref>{{chú thích sách|author=Lowell Barrington|title=Comparative Politics: Structures and Choices, 2nd ed.tr: Structures and Choices|url=https://books.google.com/books?id=yLLuWYL8gTsC&pg=PA121|accessdate=ngày 21 tháng 6 năm 2013|date=January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-111-34193-0|page=121}}</ref> bắt đầu là các vương quốc [[Elam]] vào thiên niên kỷ 4 TCN. [[Người Media]] thống nhất Iran vào thế kỷ VII TCN,<ref name="Encyclopædia Britannica Encyclopedia Article: Media ancient region, Iran">{{Chú thích web|author=Encyclopædia Britannica|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media |tiêu đề=Encyclopædia Britannica Encyclopedia Article: Media ancient region, Iran |nhà xuất bản=Britannica.com |ngày truy cập=ngày 25 tháng 8 năm 2010}}</ref> lãnh thổ Iran được mở rộng cực độ dưới thời [[Cyrus Đại đế]] của [[Nhà Achaemenes|Đế quốc Achaemenes]] vào thế kỷ VI TCN, là đế quốc lớn nhất thế giới cho đến lúc đó.<ref name="book">{{chú thích sách| author = David Sacks| author2 = Oswyn Murray| author3 = Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray |author5=Lisa R. Brody | title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| ISBN = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)| accessdate = ngày 17 tháng 8 năm 2016 }}</ref> Quốc gia Iran thất thủ trước [[Alexandros Đại đế]] vào thế kỷ IV TCN, song [[Đế quốc Parthia]] nhanh chóng tái lập độc lập. Năm 224, Parthia bị thay thế bằng [[Nhà Sassanid|Đế quốc Sasanid]], Sasanid trở thành một cường quốc hàng đầu thế giới trong bốn thế kỷ sau đó.<ref name="Norman A. Stillman p. 22">{{chú thích sách |author=Stillman, Norman A. |title=The Jews of Arab Lands |page=22 |publisher=Jewish Publication Society |date=1979 |ISBN=0827611552}}</ref><ref name="Byzantine Studies 2006, p. 29">{{chú thích sách |author=Jeffreys, Elizabeth; Haarer, Fiona K. |title=Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies: London, 21–26 August, 2006, Volume 1 |page=29 |publisher=Ashgate Publishing |date=ngày 30 tháng 9 năm 2006 |ISBN=075465740X}}</ref> Người Hồi giáo Ả Rập chinh phục Sasanid vào thế kỷ VII, kết quả là Hồi giáo thay thế các tín ngưỡng bản địa [[Hỏa giáo|Hoả giáo]] và [[Mani giáo|Minh giáo]]. Iran có đóng góp lớn vào thời kỳ hoàng kim Hồi giáo (thế kỷ VIII-XIII), sản sinh nhiều nhân vật có ảnh hưởng về nghệ thuật và khoa học.
| |||