|
Pháp có thuyền tơ thì cũng phải xuống thuyền rồi đi bộ lên bộ mà chiếm thành cai quản các thành ,lúc này bọn công giáo người Việt tích cực giúp Pháp cai quản,chỉ điểm dẫn đường cho quân Pháp đánh những nghĩa quân nhà Nguyễn không tuân phục làm người mất nước ,làm người nô lệ.Bọn công giáo là nhóm người ăn nhờ ở đậu trên chính mảnh đất chôn rau cắt rốn của mình vì bọn chúng chỉ phục vụ cho nước của chúa một cách càng sùng đạo càng có cơ hội về nước của chu trời nhanh hơn.
Trong các nước châu á chỉ có Nhật mới có phương pháp khôn khéo và cứng rắn khi không cho đạo công giáo được truyền vào đất nước Nhật bản.Họ cũng giết giáo sĩ phương tây cũng ngăn cấm bỏ từ những người truyền đạo bản xứ nhưng nước Nhật đã mở cửa canh tân học hỏi những khoa học kỹ thuật của phương tây để làm mạnh mẽ kinh tế,quân đội nên tương quan lực lưỡng về trang bị súng đạn vững gần như là tương đương.Nhật bản lại có lợi thế là chủ nhà nên chủ động dẫn dắt quân đội Pháp đánh nhau theo họ.Cho nên đến đầu thế kỷ 20 thì Nhật bản là một nước trở thành một Đế quốc Nhật bản hùng mạnh ở khu vực châu Á Thái bình Dương.
===Nguyên văn bản Hòa ước===
Bản [[tiếng Pháp]] được ghi lại như sau:<ref>Billot, 411-15</ref>
:"''Art. 1. L’Annam reconnaît et accepte le protectorat de la France, avec les conséquences de ce mode de rapports au point de vue du droit diplomatique européen, c’est-à-dire que la France présidera aux relations de toutes les Puissances étrangères, y compris la Chine, avec le Gouvernement annamite, qui ne pourra communiquer diplomatiquement avec lesdites Puissances que par l’intermédiaire de la France seulement.''
:"''Art. 2. Le province de Binh-Thuan est annexée aux possessions françaises de la Basse-Cochinchine.''
:"''Art. 3. Une force militaire française occupera d’une façon permanente la chaîne de montagnes Deo-Ngang, qui aboutit au cap Ving-Kuia, ainsi que les forts de Thuan-An, et ceux de l'entrée de la rivière de Hué, qui seront reconstruits au gré des autorités françaises. Les forts s’appellent en langue annamite: Ha-Duon, Tran-Haï, Thay-Duong, Trang-Lang, Hap-Chau, Lo-Thau et Luy-Moï.''
:"''Art. 4. Le Gouvernement annamite rappellera immédiatement les troupes envoyées au Tonkin, dont les garnisons seront remises sur le pied de paix.''
:"''Art. 5. Le Gouvernement annamite donnera l’ordre aux mandarins du Tonkin d’aller reprendre leurs postes, nommera de nouveaux fonctionnaires aux postes vacants, et confirmera éventuellement, après entente commune, les nominations faites par les autorités françaises.''
:"''Art. 6. Les fonctionnaires provinciaux depuis la frontière nord du Binh-Thuan jusqu’à celle du Tonkin — et par cette dernière nous entendons la chaîne Deo-Ngang qui servira de limite — administreront, comme par le passé, sans aucun contrôle de la France, sauf en ce qui concerne les douanes ou bien les travaux publics, et, en général, tout ce qui exige une direction unique et la compétence de techniciens européens.''
:"''Art. 7. Dans les limites ci-dessus, le Gouvernement annamite déclarera ouverts au commerce de toutes les nations — outre le port de Quin-Nhon — ceux de Tourane et de Xuanday. On discutera ultérieurement s’il n’est pas avantageux aux deux États d’en ouvrir d’autres, et l’on fixera également les limites des concessions françaises dans les ports ouverts. La France y entretiendra des agents, sous les ordres du Résident de France à Hué.''
:"''Art. 8. La France pourra élever un phare soit au cap Varela, soit au cap Padaran ou à Poulo-Cécir de mer, suivant les conclusions d’un rapport qui sera fait par des officiers et ingénieurs français.''
:"''Art. 9. Le Gouvernement de S. M. le Roi d’Annam s’engage à réparer, à frais communs et après entente, entre les deux Hautes Parties contractantes, la grande route d’Hanoi à Saigon, et à l’entretenir en bon état, de façon à y permettre le passage des voitures. La France fournira des ingénieurs pour faire exécuter les travaux d’art, tels que ponts et tunnels.''
:"''Art. 10. Une ligne télégraphique sera établie sur ce trajet et exploitée par des employés français. Une partie des taxes sera attribuée au Gouvernement annamite, qui concédera, en outre, le terrain nécessaire aux stations.''
:"''Art. 11. Il y aura à Hué un Résident, fonctionnaire d'un rang très élevé. Il ne s'immiscera pas dans les affaires intérieures de la province de Hué, mais il sera le représentant du protectorat français, sous le contrôle du Commissaire général du Gouvernement de la République française, lequel présidera aux relations extérieures du royaume d’Annam, mais pourra déléguer son autorité et tout ou partie de ses pouvoirs au résident de Hué. Le Résident de France à Hué aura droit d'audience privée et personnelle auprès de S. M. le Roi d'Annam, qui ne pourra refuser de le recevoir, sans motif valable.''
:"''Art. 12. Au Tonkin, il y aura un Résident à Hanoï, un à Haïphong, un dans les villes maritimes qui pourraient ultérieurement se fonder, un au chef-lieu de chaque grande province. Aussitôt que le besoin s'en fera sentir, les chefs-lieux des provinces secondaires recevront aussi des fonctionnaires français qui seront placés sous l'autorité des Résidents de la grande province de laquelle ils relèvent, suivant le système des divisions administratives du pays.''
:"''Art. 13. Les Résidents et les Résidents-adjoints seront assistés des aides et collaborateurs qui leur seront nécessaires, et protégés par une garnison française ou indigène, suffisante pour assurer leur pleine sécurité.''
:"''Art. 14. Les Résidents éviteront de s'occuper des détails de l'administration intérieure des provinces. Les mandarins indigènes de toute catégorie continueront à gouverner et à administrer sous leur contrôle; mais ils pourront être changés sur la demande des autorités françaises, s'ils manifestaient de mauvaises dispositions à leur égard.''
:"''Art. 15. C'est par l'intermédiaire des Résidents seuls que les fonctionnaires et employés français de toute catégorie, appartenant aux services généraux, tels que postes et télégraphes, trésor, douanes, travaux publics, écoles françaises, etc., etc., pourront avoir des rapports officiels avec les autorités annamites.''
:"''Art. 16. Les Résidents rendront la justice dans toutes les affaires civiles, correctionnelles ou commerciales entre les Européens de toutes nationalités, et les indigènes, entre ceux-ci et ceux des Asiatiques étrangers qui voudront jouir des avantages de la protection française. Les appels des jugements des Résidents seront portés à Saïgon.''
:"''Art. 17. Les Résidents contrôleront la police dans les agglomérations urbaines, et leur droit de contrôle sur les fonctionnaires indigènes s'étendra suivant les développements desdites agglomérations.''
:"''Art. 18. Les Résidents centraliseront, avec le concours des Quan-Bo, le service des impôts, dont ils surveilleront la perception et l'emploi.''
:"''Art. 19. Les douanes, réorganisées, seront entièrement confiées à des administrateurs français. Il n'y aura que des douanes maritimes et des frontières, placées partout où le besoin s'en fera sentir. Aucune réclamation ne sera admise relativement aux douanes pour les mesures prises par les autorités militaires au Tonkin.''
:"''Art. 20. Les citoyens ou sujets français jouiront, dans toute l'étendue du Tonkin, et dans les ports ouverts de l’Annam, d'une entière liberté pour leurs personnes et leurs propriétés. Au Tonkin, et dans les limites des ports ouverts de l'Annam, ils pourront circuler, s'établir et posséder librement. Il en sera de même de tous les étrangers qui réclameront le bénéfice de la protection française d'une façon permanente ou temporaire.''
:"''Art. 21. Les personnes qui, pour des motifs d'ordre scientifique ou autres, voudront voyager dans l'intérieur de l'Annam, ne pourront en obtenir l'autorisation que par l'intermédiaire du Résident de France à Hué, du Gouverneur de la Cochinchine ou du Commissaire général de la République au Tonkin. Ces autorités leur délivreront des passeports qui seront présentés au visa du Gouvernement annamite.''
:"''Art. 22. La France entretiendra, tant que cette précaution lui paraîtra nécessaire, des postes militaires le long du Fleuve-Rouge, de façon à en garantir la libre circulation. Elle pourra également élever des fortifications permanentes où elle le jugera utile.''
:"''Art. 23. La France s'engage à garantir désormais l'intégrité complète des Etats de S. M. le Roi d'Annam, à défendre ce Souverain contre toutes les agressions du dehors et contre toutes les rébellions du dedans, et à soutenir ses justes revendications contre les étrangers. La France se charge à elle seule de chasser du Tonkin les bandes connues sous le nom de Pavillons-Noirs et d'assurer par ses moyens la sécurité et la liberté du commerce du Fleuve-Rouge. Sa Majesté le Roi d'Annam continue, comme par le passé, à diriger l'administration intérieure de ses Etats, sauf les restrictions qui résultent de la présente convention.''
:"''Art. 24. La France s'engage également à fournir à S. M. le Roi d'Annam tous les instructeurs, ingénieurs, savants, officiers, etc., dont elle aura besoin.''
:"''Art. 25. La France considérera en tous lieux, au dedans comme au dehors, tous les Annamites comme ses vrais protégés.''
:"''Art. 26. Les dettes actuelles de l'Annam vis-à-vis de la France seront considérées comme acquittées par le fait de la cession de Binh-Thuan.''
:"''Art. 27. Des conférences ultérieures fixeront la quotité à attribuer au Gouvernement annamite sur le produit des douanes, des taxes télégraphiques, etc., etc., du royaume, des impôts et douanes du Tonkin et des monopoles ou entreprises industrielles qui seront concédées au Tonkin. Les sommes prélevées sur ces recettes ne pourront pas être inférieures à 2 millions de francs. La piastre mexicaine et les monnaies d'argent de la Cochinchine française auront cours forcé dans toute l'étendue du royaume, concurremment avec les monnaies nationales annamites.''"
<blockquote>
La présente Convention sera soumise à l'approbation du Président de la République française et de S. M. le Roi d'Annam, et les ratifications en seront échangées aussitôt que possible.
</blockquote>
<blockquote>
La France et l'Annam nommeront alors des Plénipotentiaires qui se réuniront à Hué pour examiner et régler tous les points de détails.
</blockquote>
<blockquote>
Les Plénipotentiaires nommés par le Président de la République française et S. M. le Roi d'Annam étudieront, dans une conférence, le régime commercial le plus avantageux aux deux Etats, ainsi que le règlement du système douanier sur les bases indiquées à l'article 19 ci-dessus. Ils étudieront aussi toutes les questions relatives aux monopoles du Tonkin, aux concessions de mines, de forêts, de salines et d'industries généralement quelconques.
</blockquote>
<blockquote>
Fait à Hué, en la légation de France, le 25e jour du mois d'août 1883 (23e jour du 7e mois annamite).
</blockquote>
===Dịch ra Tiếng Việt===
'''HIỆP ĐỊNH HARMAND'''
''Ngày 25 tháng 8 năm 1883''<ref>Nguyễn Xuân Thọ. ''Bước đầu của sự thiết lập hệ thống thuộc địa của Pháp ở Việt Nam (1858 - 1897)''. nxb Hồng Đức<nowiki>ISBN 9786048659202</nowiki></ref>
''Giữa những người ký tên dưới đây:''
''Một bên là J.T.Harmand, tổng ủy viên và là đại diện đặc mệnh toàn quyền của nước Cộng hòa Pháp, hành động nhân danh nước Pháp, trợ tá có ông Palasme de Champeaux;''
''Một bên là Trần Đình Túc, đại diện toàn quyền thứ nhất, Ngự sử đại thần; Nguyễn Trọng Hiệp, đại diện toàn quyền thứ hai, Thượng thư bộ Lại và ngoại giao của Đức vua An Nam, hành động nhân danh chánh phủ An Nam, trợ tá có...''
''... Đã thỏa thuận những điều sau đây:''
'''Điều 1:''' Nước An Nam thừa nhận và chấp nhận sự bảo hộ của nước Pháp với tất cả hậu quả của phương thức quan hệ này, về phương diện luật lệ ngoại giao có nghĩa là nước Pháp sẽ chủ tọa mọi quan hệ của nước ngoài — kể cả Trung Quốc — với chánh phủ An Nam; chánh phủ An Nam chỉ có thể giao tiếp về mặt đối ngoại với những nước nói trên qua trung gian nước Pháp mà thôi.
'''Điều 2:''' Tỉnh Bình Thuận sẽ được sát nhập vào những thuộc địa của Pháp ở [[Nam Kỳ Lục tỉnh|Hạ Đàng Trong]] (tức [[Nam Kỳ]]).
'''Điều 3:''' Một lực lượng quân sự Pháp sẽ chiếm đóng một cách thường xuyên dãy núi đèo Ngang (giữa tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh) cũng như các đồn lũy Thuận An và các đồn lũy ''ở'' sông Huế (sông Hương), những đồn lũy này sẽ được xây dựng lại tùy ý các nhà chức trách Pháp...
'''Điều 4:''' Chính phủ An Nam sẽ triệu hồi ngay lập tức những đội quân đã gửi ra [[Bắc Kỳ]].
'''Điều 5:''' Chính phủ An Nam sẽ ra lệnh cho các quan lại Bắc Kỳ trở về nhiệm ''sở,'' sẽ bổ nhiệm những viên công chức mới cho những niệm sở bị bỏ trống và sau khi có sự nhất trí chung có thể xác nhận những sự bổ nhiệm mà nhà chức trách Pháp đã tiến hành.
'''Điều 6:''' Các quan lại cấp tỉnh từ biên giới Bắc tỉnh Bình Thuận cho đến biên giới Bắc Kỳ... (ND: tức là ra đến [[Đèo Ngang]]) sẽ cai trị như cũ, không chịu sự kiểm soát của nước Pháp trừ những việc liên quan đến hải quan và công chính và nói chung tất cả những vấn đề gì đòi hỏi một sự chỉ đạo duy nhất và năng lực chuyên môn của những kỹ thuật viên châu Âu.
'''Điều 7:''' Chính phủ An Nam sẽ tuyên bố mở cửa cho việc buôn bán của châu Âu, ngoài cảng Quy Nhơn và các cảng Đà Nẵng và Xuân Đài (ND: [[Đà Nẵng|Cửa Hàn]] và [[Sông Cầu (thị xã)|Sông Cầu]]). Người ta sẽ bàn bạc xem có lợi cho cả hai nước hay không nếu mở cửa thêm những khu đất khác và người ra cũng sẽ quy định giới hạn những khu đất nhượng cho Pháp xung quanh các cảng mở cửa. Pháp sẽ đặt các nhân viên của mình tại những nơi đó, dưới quyền của công sứ Pháp tại Huế...
'''Điều 8:''' Pháp có quyền dựng ngọn hải đăng tại mũi Varella hoặc mũi Padaran. (ND: [[Mũi Nạy]], [[Mũi Kê Gà (Bình Thuận)|Mũi Kê Gà]] hoặc [[Cù lao Thu]])
'''Điều 9:''' Triều đình hoàng đế An Nam chấp thuận tu sửa cùng trang trải kinh phí sau khi thương lượng giữa hai bên, con [[đường cái quan]] từ Hà Nội vào đến Sài Gòn, và duy trì tuyến đường này trong tình trạng tốt, để xe chạy được. Pháp sẽ cung cấp kỹ sư thực hiện những công trình mỹ thuật như bắc cầu hay đào đường hầm.
'''Điều 10:''' (Thiết lập một đường dây điện tín trên con đường bộ đó)
'''Điều 11:''' Tại Huế, sẽ có một viên công sứ, là một công chức cấp cao. Viên công sứ này sẽ không nhúng tay vào những công việc nội bộ tỉnh Huế, nhưng sẽ là người đại diện của chánh phủ bảo hộ Pháp dưới sự kiểm soát của vị Tổng ủy viên; vị Tổng ủy viên này sẽ chủ trì những quan hệ ngoại giao cho viên công sứ Huế. Viên công sứ Pháp ở Huế có quyền hội kiến cá nhân và không chính thức với Quốc vương An Nam, và Quốc vương An Nam khống thể khước từ nếu không có lý do chính đáng.
'''Điều 12:''' Tại Bắc Kỳ, sẽ có một viên công sứ ''ở'' Hà Nội, một ở Hải Phòng, một tại những thành phố duyên hải có thể xây dựng sau này, một tại thủ phủ các tỉnh lớn. Bao giờ thấy cần thiết thì thủ phủ các tỉnh thứ yếu cũng sẽ tiếp nhận những công chức người Pháp.
'''Điều 13:''' Các công sứ hoặc phó sứ sẽ có những người trợ tá và cộng tác viên cần thiết giúp việc và họ sẽ được bảo vệ bởi một đội quân đồn trú người Pháp hoặc bản xứ đủ để đảm bảo ản ninh cho họ.
'''Điều 14:''' Các công sự sẽ tránh không tham gia vào những công việc hành chánh vụn vặt của tỉnh. Các quan lại mọi ngạch sẽ tiếp tục cai trị và điều hành công việc dưới sự kiểm soát của các công sứ, nhưng họ có thể bị thay thế theo yêu cầu của các công sứ nếu họ tỏ ra những thái độ không tốt đối với họ.
'''Điều 15-16:''' (Quyền hạn và nhiệm vụ các công sứ)
'''Điều 17:''' Các công sứ sẽ kiểm soát việc an ninh, các thị trấn và quyền kiểm soát của họ đối với các công chức người bản xứ sẽ mở rộng tùy theo sự phát triển của những thị trấn nói trên.
'''Điều 18:''' Các công sứ sẽ tập trung, với sự cộng tác của các quan bố chánh, công tác thuế vụ mà họ sẽ kiểm soát cả về mặt thu lẫn chi.
'''Điều 19:''' Công tác hải quan, được tổ chức lại sẽ hoàn toàn do các quan cai trị người Pháp phụ trách...
'''Điều 20:''' Các công dân hoặc dân thuộc địa của Pháp sẽ được hưởng trên toàn cõi Bắc Kỳ, và ở các cảng mở cửa của An Nam, tự do hoàn toàn về thân thể và tài sản. Tại Bắc Kỳ và giới hạn các cảng mở cửa của An Nam, họ có quyền được tự do cư trú và sở hữu. Những ngoại kiều nào mà có yêu cầu được hưởng sự bảo hộ thường xuyên hoặc tạm thời của Pháp cũng sẽ được quyền như vậy...
'''Điều 22:''' Nước Pháp sẽ duy trì bao lâu xét thấy cần thiết những bót quân sự dọc sông Hồng nhằm bảo đảm sự đi lại tự do trên sông. Nó cũng có thể dựng thêm những công sự lâu dài ''ở'' bất cứ nơi nào xét thấy có ích.
'''Điều 23:''' Nước Pháp cam kết từ đây sẽ bảo đảm sự hoàn toàn quyển vẹn về lãnh thổ của đất nước Đức vua, sẽ bảo vệ Đức vua chống lại mọi cuộc tiến công từ bên ngoài và mọi cuộc nổi loạn từ bên trong và sẽ ủng hộ những yêu sách chính đáng của Đức vua đối với nước ngoài. Nước Pháp sẽ đảm nhiệm lấy một mình việc đánh đuổi những
băng cướp mang tên ''Quân Cờ đen'' và bằng phương tiện riêng của mình bảo đảm sự an ninh và tự do buôn bán trên sông Hồng. Đức vua An Nam sẽ tiếp tục lãnh đạo như cũ công việc nội trị nước mình, trừ những điểm hạn chế quy định trong hiệp ước này.
'''Điều 24:''' Nước Pháp cũng cam kết sẽ cung cấp cho đức vua An Nam tất cả những huấn luyện viên, những nhà bác học, những sĩ quan... mà Đức vua cần.
'''Điều 25:''' Nước Pháp sẽ coi tất cả những người An Nam ở bất cứ nơi nào, trong nước hay ngoài nước đều thật sự là những người được bảo hộ của nước Pháp.
'''Điều 26:''' Những nợ nần hiện nay của An Nam đối với nước Pháp coi như được thanh toán xong với sự nhượng tỉnh Bình Thuận.
'''Điều 27:''' (Phân phối lợi nhuận và thuế hải quan của vương quốc, về triều đình Huế và thuế hải quan của Bắc Kỳ, đồng bạc [đô la] Mexique và những tiền mặt bằng bạc của xứ Nam Kỳ thuộc Pháp sẽ có tỷ giá bắt buộc trên toàn lãnh thổ vương quốc [An Nam] song song với những loại tiền tệ quốc gia An Nam.)
Bản hiệp ước này sẽ trình lên Chủ tịch nước Cộng hòa Pháp và Quốc vương An Nam phê chuẩn và những sự phê chuẩn sẽ được trao đổi nhau càng ''sớm'' càng hay. Nước Pháp và ''nước'' An Nam lúc đó sẽ cử các đại diện toàn quyền của mình sẽ họp ở Huế...
...Các đại diện toàn quyền sẽ xem xét, trong một cuộc họp bàn với nhau, về chế độ buôn bán nào có lợi nhất cho cả hai bên cũng như về quy định hệ thống hải quan, về những vấn để liên quan đến những độc quyền ở Bắc Kỳ, việc nhượng các mỏ, cước vận chuyển đường thủy, ruộng muối và những kỹ nghệ nào đó nói chung.
Làm tại Huế, sứ quán Pháp, ngày 25 tháng 8 năm 1883 (ngày 23 tháng Bảy âm lịch).
==Tham khảo và chú thích==
| 