Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thành Thang”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Thẻ: Sửa đổi di động Sửa đổi qua ứng dụng di động Sửa đổi từ ứng dụng Android
nKhông có tóm lược sửa đổi
Dòng 46:
}}
 
'''Thành Thang''' ([[chữ Hán]]: 成湯; [[1675 TCN]] - [[1588 TCN]]), thường được gọi là '''Thương Thang''' (商湯), '''Vũ Thang''' (武湯), '''Thiên Ất''' (天乙), '''Đại Ất''' (大乙) hay '''Cao Tổ Ất''' (高祖乙), là vị [[Danh sách vua Trung Quốc|vua]] sáng lập [[triều đại]] [[nhà Thương]] trong [[lịch sử Trung Quốc]]. Ông trị vì từ năm [[1617 TCN]] - [[1588 TCN]], khoảng 30 năm; trong đó 17 năm là Thủthủ lĩnh bộ lạc, 13 năm làm quân chủ nhà Thương.
 
Ông nổi tiếng trong lịch sử là người quân chủ hiền minh, được sự trỡtrợ giúp của hai đại thần [[Y Doãn]] và [[Trọng Hủy]], đã khởi binh lật đổ [[Hạ Kiệt]] tàn bạo, người cai trị cuối cùng của [[nhà Hạ]].
 
Người đời sau ngưỡng mộ công tích sự nghiệp và đức độ của ông, cùng với [[Đại Vũ]] và [[Chu Vũ vương]] hợp xưng làm '''Tam vương''' (三王). Người đời đều cao sự nghiệp của những người đã tạo ra 3 triều đại lớn là [[nhà Hạ]], [[nhà Thương]] và [[nhà Chu]]. Tam vương thường được hợp xưng với [[Nghiêu]], [[Thuấn]] được gọi chung là '''Nhị đế Tam vương''' (二帝三王).
 
== Tên gọi và nguồn gốc ==
Thương Thang [[họ Tử]] (子), tên thật là '''Lý''' (履), xuất thân từ bộcbộ tộc [[người Thương]], có mối quan hệ với [[Hữu Sân]]. Bộ tộc người Thương sinh sống ở lưu vực hạ lưu sông [[Hoàng Hà]], dòng họ Thương Thang đã nhiều đời làm thủ lĩnh bộ tộc. Tổ tiên 14 đời của ông là [[Tử Tiết]], có công giúp [[Đại Vũ]] [[nhà Hạ]] trị thuỷ.
 
Một trong những tổ tiên khác của ông được xác định là [[Ất Lý]] (乙履), người kết hôn với [[Giản Địch]] (簡狄) - con gái của [[Cao Tân]] Thị (高辛氏). Ất Lý có một người con là [[Nghiêu Ti Đồ]] (堯司徒), được bổ nhiệm làm chư hầu của vua nhà Hạ chovì những đóng góp của ông cho người dân.
 
Mười ba thế hệ sau, cha của Thương được sinh ra, được đặt tên là [[Chủ Quý]] (主癸). Mẹ của Thương Thang là [[Phù Đô]] (扶都).
 
== Củng cố thực lực ==
Khi Thương Thang lên làm thủ lĩnh, bộ tộc Thương có [[kinh tế]] phát triển khá mạnh và là một trong các vương quốc dưới quyền bá chủ của nhà Hạ trong 17 năm. Trong khi đó, triều đình nhà Hạ dưới quyền của vua Kiệt tàn bạo ngày càng mất lòng người. Nhiều bộ tộc nổi dậy chống lại. Thấy nước Thương của Thành Thang giàu mạnh, Kiệt sợ Thương chống lại nên lệnh triệu Thương Thang đến kinh đô rồi bắt và giam cầm ông ở Hạ Đài.<ref>Huyện Vũ, [[Hà Nam (Trung Quốc)|Hà Nam, Trung Quốc]]</ref>.
 
Sau một thời gian, [[Hạ Kiệt]] tha cho Thương Thang, thả để ông về bộ tộc. Thương Thang quyết tâm phát triển lực lượng để lật đổ sự cai trị của Hạ Kiệt.
 
Ông giành được sự ủng hộ từ hơn 40 vương quốc nhỏ hơn .<ref name="gongtong30">王恆偉. (2005) (2006) 中國歷史講堂 #1 遠古至春秋. 中華書局. ISBN 962-8885-24-3. p 30.</ref>. Thương Thang công nhận rằng Kiệt ngược đãi người dân của mình và sử dụng điều này để thuyết phục những người khác. Trong 1 bài phát biểu, Thương Thang nói rằng tạo ra sự hỗn loạn không phải là điều ông muốn, nhưng với sự tàn bạo của Kiệt, ông phải tuân theo [[thiên mệnh]] và sử dụng cơ hội này để lật đổ Kiệt .<ref name="gongtong30" />. Là một lợi thế, ông chỉ ra rằng thậm chí các tướng của Kiệt cũng không chấp hành mệnh lệnh của ông ta .<ref name="gongtong30" />.
 
Vào năm thứ 15 đời vua Kiệt, Thang đờidời đô từ đất Lý (履) sang đất Bạc (亳) .<ref name="ba">Bamboo annals Xia chapter on Xia Jie under the name Gui (癸).</ref><ref name="vi1">Virginia.edu. "[http://www2.iath.virginia.edu/saxon/servlet/SaxonServlet?source=xwomen/texts/bamboo.xml&style=xwomen/xsl/dynaxml.xsl&chunk.id=d2.4&toc.id=d2.4&doc.lang=chinese Virginia.edu contents of Bamboo annal]." ''Xia chapter.'' Retrieved on 2010-10-03.</ref><ref>Phía bắc huyện Thương Khâu, [[Hà Nam (Trung Quốc)|Hà Nam, Trung Quốc]]</ref>. Tính từ đời tổ tiên ông là Tiết đến đời ông đã di chuyểndời đô 8 lần trong 8 đời. Việc thiên đô sang đất Bạc có tác dụng lớn giúp đời sống xã hội trong bộ tộc được ổn định, đẩy mạnh phát triển nông nghiệp. Trình độ làm nghề [[nông nghiệp|nông]] của bộ tộc Thương khá cao, ông còn cho người sang giúp bộ tộc [[Cát (nước)|Cát]] cày cấy.<ref name="Tiêu Lê, sách đã dẫn, tr 6">Tiêu Lê, sách đã dẫn, tr 6</ref>.
 
Sau đó, Thương Thang chú trọng thu dụng nhân tài, sửa sang nội chính. Ông đã mời được [[Y Doãn]] về giúp cho mình. [[Sử ký Tư Mã Thiên]] nêu ra những thuyết khác nhau về việc Y Doãn đến với Thành Thang. Có thuyết cho rằng thời đó có một bộ lạc là [[Hữu Sằn]] gả con gái cho Thang, đi theo hầu có một người hầu là Y Doãn. Thấy Y Doãn có tài, Thương Thang liền cho làm hữu tướng. Tuy nhiên, ''Sử ký'' cũng dẫn thuyết khác cho rằng, Y Doãn là ẩn sĩ, Thành Thang nghe tiếng sai người đến mời 5 lần, Y Doãn mới nhận lời ra giúp.<ref name="Tiêu Lê, sách đã dẫn, tr 6"/><ref>''Sử ký'', bản dịch của Bùi Hạnh Cẩn và Việt Anh, sách đã dẫn, tr 58</ref>.
 
Sau đó, Thang còn thu dụng một người ở bộ lạc khác đến là Trọng Huỷ, cho làm tả tướng. Ông giao cho Y Doãn và Trọng Huỷ giúp mình xử lý công việc trong bộ lạc. Việc trọng dụng những người ngoài bộ lạc trong chính quyền của ông đã phá vỡ thông lệ nhiều đời chỉ bó hẹp quyền hành trong tay những người nội tộc.
 
Trong một thời gian, Y Doãn đã bỏ Thương sang làm quan cho Hạ Kiệt, nhưng sau đó thấy Kiệt hoang dâm tàn bạo, khinh rẻ chư hầu nên Y Doãn trở lại với Thành Thang. Thành Thang vẫn một lòng kính trọng và trọng dụng Y Doãn.<ref>Chu Mục, Trần Thâm, sách đã dẫn, tr 44</ref>. Có ý kiến trong giới sử học Trung Quốc căn cứ vào [[Trúc thư kỉ niên]], một cuốn biên niên sử cổ của [[ngụy (nước)|nước Ngụy]] thời [[Chiến Quốc]] được phát hiện đời [[Nhà Tấn|Tây Tấn]] cho rằng: Y Doãn thực chất được Thành Thang cử sang làm gián điệp bên [[nhà Hạ]] hai năm sau khi đờidời đô, lợi dụng sự bất mãn của nàng [[Muội Hỉ|Muội Hỷ]] khi nàng không còn được Hạ Kiệt sủng ái để lấy tin tức về tình hình Hạ Kiệt. Sau khi nắm được nội tình nhà Hạ, Y Doãn trở về với Thành Thang sau 3 năm .<ref name="ba" /><ref name="vi1" /><ref>Kỳ Ngạn Thần, sách đã dẫn, tr 51</ref>.
 
== Liên minh chống Hạ ==
Để làm yếu nhà Hạ, ông hình thành liên minh chống Hạ Kiệt trên mặt trận ngoại giao. Trong khi hạ Kiệt đã có tiếng tàn bạo, ông ra sức tuyên truyền về đường lối nhân đức của mình để thu phục lòng người. Đồng thời, ông thi hành chính sách hôn nhân để liên kết với các bộ lạc khác. Bộ lạc của Trọng Huỷ từng phục vụ cho nhà Hạ nhưng sau đó đã quay sang thân với Thương hơn. Sau một thời gian, nhiều bộ lạc miền hạ lưu sông Hoàng Hà đã liên minh với Thương để chống Hạ.
 
Trong năm thứ 26 đời vua Kiệt, Thang chinh phục nước Ôn (温). Hai năm sau, Thang bị tấn công bởi [[Bộc Dương|Côn Ngô]] (昆吾) và nhiều năm chiến tranh giữa hai bên liên tục nổ ra .<ref name="tonsiother">高明士, 国真梁. [2007] (2007). 中國通史. 五南圖書出版股份有限公司. ISBN 957114312X, 9789571143125. p46.</ref>. Mặc cho bước lùi này, Thang tiếp tục mở rộng trên nhiều mặt trận, thu thập quân chư hầu tại [[Cảnh Bạc]] (景亳) .<ref name="ba" /><ref name="vi1" />.
 
Sau khi có được sự ủng hộ của nhiều bộ tộc khác, Thang bắt đầu thực hiện việc thanh trừ các bộ tộc còn thân với nhà Hạ. Khi đó bộ tộc Cát ở gần Bạc đô vẫn liên minh với nhà Hạ, thủ lĩnh là Cát Bá là người tàn bạo, không giữ lễ nghĩa. Sau vài lần dùng lễ qua lại để cho thiên hạ biết sự nhẫn nại của mình đối với Cát Bá nhưng Cát Bá không sửa đổi, Thương Thang ra quân diệt Cát Bá.
 
Sau khi diệt Cát Bá, ông còn ra quân thực hiện 10 cuộc chinh phạt khác với các bộ lạc là vây cánh của Hạ Kiệt như Bình Chướng Vi,<ref>Huyện Hoạt, phía đông Hà Nam, Trung Quốc</ref>, Côn Ngô,<ref>Phía đông huyện Hoạt, Hà Nam, Trung Quốc</ref>, Mật Tu (密須), [[Hoạt (huyện)|Hoạt]] (韋), [[Phạm (huyện)|Phạm]] (顧). Trong khi đó Hạ Kiệt vẫn say mê tửu sắc, không quan tâm tới chính sự. Cũng trong thời gian này, nhà sử họ Chung Cổ (终古) của Kiệt bỏ Hạ sang Thương .<ref name="ba" /><ref name="vi1" /><ref name="tonsiother" />,
 
== Tiêu diệt nhà Hạ ==
Dòng 92:
''Không phải ta bạo gan phát động cuộc chiến tranh này, mà vì Hạ Kiệt đã phạm nhiều tội ác, trời cao lệnh cho ta đánh hắn''.|||Thương Thang
}}
Năm 1767 TCN, Thương Thang quyết chiến với Hạ Kiệt tại [[Trận Minh Điều|Minh Điều]] (鳴條)<ref>Miền đông Phong Khâu, Hà Nam, Trung Quốc</ref> trong một cơn bão sét, kết quả là quân Hạ đại bại .<ref name="ba" /><ref name="vi1" />. Kiệt trốn thoát và chạy đến thuộc quốc trung thành cuối cùng của Hạ là Tam Tông (三朡) .<ref name="ba" /><ref name="vi1" /><ref>Đông bắc Định Đào, Sơn Đông</ref>. Quân của Thang do tướng Mậu Tử (戊子) chỉ huy truy đuổi Kiệt đến nước [[Thành, Lũng Nam|Thành]] (郕) và bắcbắt giữ ông ta ở Tiêu Môn (焦門), khiến nhà Hạ chấm dứt từ đó. Sau đó Hạ Kiệt bị đày ra Nam Sào (南巢) <ref name="ba" /><ref name="vi1" /><ref name="tonsiother" /><ref>Miền đông nam huyện Thọ, An Huy hiện nay</ref> và cuối cùng chết vì bệnh .<ref name="gongtong30" />.
 
==Trị vì==
Sau khi nghe Y Doãn báo cáo tình hình các chư hầu đã quy phục, Thương Thang trở về đất Thái Quyển, sai Trọng Huỷ làm bản cáo mệnh bố cáo việc diệt Hạ và khuyên nhân dân chú trọng việc cày cấy. Ông chính thức lên ngôi vua, lập ra nhà Thương. Thành Thang ổn định lại xã hội sau thời kỳ chiến tranh, tiến hành giảm thuế và các nghĩa vụ quân sự của binh lính. Ảnh hưởng của ông lan rộng đến sông [[Hoàng Hà]], và nhiều bộ lạc xa xôi hẻo lánh, chẳng hạn các tộc [[người Đê]] (Thị) (氐), người Khương (羌) ở xa cũng đến tiến cống và xưng thần.<ref name="Tiêu Lê, sách đã dẫn, tr 13"/>. Ông cũng chọn [[An Dương (địa cấp thị)|An Dương]] là thủ đô mới của Trung Quốc.
 
Thành Thang cho xây dựng một cung điện gọi là Hạ Xã (夏社) để ghi nhớ nhà Hạ.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Thành_Thang”