Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chiến tranh thế giới thứ hai”

'''Chiến tranh thế giới thứ hai''' (cũng được nhắc đến với tên gọi '''Đệ nhị thế chiến''', '''Thế chiến II''' hay '''Đại chiến thế giới lần thứ hai''',...) là cuộc [[Chiến tranh thế giới|chiến tranh thế giới]] thảm khốc bắt đầu từ năm [[1939]] và chấm dứt vào năm [[1945]] giữa các lực lượng [[Khối Đồng Minh thời Chiến tranh thế giới thứ hai|Đồng Minh]] và phe [[Phe Trục|Trục]] theo [[chủ nghĩa phát xít]]. Hầu hết mọi [[lục địa]] trên [[thế giới]] đều bị ảnh hưởng của cuộc chiến này, ngoại trừ [[châu Nam Cực]] và [[Nam Mỹ]]. Cho đến hiện nay, nó là cuộc chiến rộng lớn và gây tàn phá nhất trong [[lịch sử thế giới|lịch sử nhân loại]].<ref>{{Chú thích sách|title=The Complete Illustrated History of World War Two: An Authoritative Account of the Deadliest Conflict in Human History with Analysis of Decisive Encounters and Landmark Engagements|first=Donald |last=Sommerville|publisher=Lorenz Books|date=14 tháng 12 năm 2008|page=5|isbn=0754818985}}</ref>

Nguyên nhân cuộc chiến được nêu ra thì có nhiều và là một đề tài đang được tranh cãi, trong đó có [[Hòa ước Versailles]], [[đại khủng hoảng]], [[chủ nghĩa dân tộc cực đoan]], [[chủ nghĩa phát xít]] và [[chủ nghĩa quân phiệt]]. Cũng chưa có sự thống nhất trong việc tính ngày bắt đầu cuộc chiến: một số người cho rằng đó là khi [[Đức]] xâm lược [[Ba Lan]] vào ngày [[1 tháng 9]] năm [[1939]], một số người khác tính ngày [[Nhật Bản]] [[Sự kiện Lư Câu Kiều|Nhật Bản xâm lược]] [[Trung Quốc]] vào ngày [[7 tháng 7]] năm [[1937]], còn một số khác thì tính vào một ngày còn sớm hơn nữa: ngày Nhật xâm lăng [[Mãn Châu]] vào năm [[1931]]. Cũng một số người khác cho rằng hai cuộc thế chiến thực ra chỉ là một và được chia ra bởi một cuộc ngừng bắn.<ref>[http://hubpages.com/hub/WWI_vs_WWII The Second World War was really an extension of the first]-WWI vs WWII</ref>

Chiến tranh thế giới thứ hai là một cuộc [[chiến tranh toàn diện]], kể cả dân thường không ở mặt trận cũng bị đánh bom hàng loạt. Khoảng 70 triệu người đã bị chết do cuộc chiến này (con số thương vong vẫn tiếp tục được [[Nghiên cứu|nghiên cứu]]), kể cả các hành động tàn sát diệt chủng của [[Đức Quốc xã]] ([[Holocaust]]). Trong số thương vong, 60% người chết là thường dân, chết vì [[Dịch bệnh|bệnh dịch]], [[Nạn đói|nạn đói]], [[Diệt chủng|nạn diệt chủng]] và bom đạn. Thiệt hại nặng nhất là [[Liên Xô]] từ 23 tới 27 triệu người chết, trong khi theo tỷ lệ dân số là [[Ba Lan]] với 16% (5,6 triệu người chết so với 34,8 triệu người trước chiến tranh<ref>Wojciech Materski and Tomasz Szarota. Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami. Institute of National Remembrance(IPN) Warszawa 2009 ISBN 978-83-7629-067-6, p. 32</ref>).

Sau cuộc chiến, [[châu Âu]] bị chia ra làm hai khối: một phía chịu ảnh hưởng của phương Tây do [[Hoa Kỳ]] đứng đầu, còn phía kia chịu ảnh hưởng của [[Liên Xô]]. Các nước đồng minh của Hoa Kỳ nằm trong kế hoạch gây ảnh hưởng chính trị thông qua các viện trợ kinh tế mang tên [[Kế hoạch Marshall]] trong khi các nước kia trở thành các nước [[chủ nghĩa cộng sản]] đồng minh của [[Liên Xô]]. Hoa Kỳ liên kết đồng minh trong [[NATO|Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương]], trong khi Liên Xô liên kết đồng minh theo [[Khối Warszawa|Hiệp ước Warszawa]]. Các liên minh này đóng vai trò quan trọng trong [[Chiến tranh Lạnh]] sau Thế chiến thứ II. Tại [[châu Á]], sự chiếm đóng [[Nhật Bản]] của [[quân đội Hoa Kỳ]] đã dân chủ hóa nước này. Trong khi đó, do hậu quả của nội chiến, [[Trung Quốc]] tồn tại hai nhà nước: [[Trung Quốc|Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa]] và [[TrungĐài Hoa Dân QuốcLoan|Trung Hoa Dân quốc]] tại [[Đài Loan]].

Chiến tranh thế giới thứ hai bắt nguồn từ những lý do khác nhau tại các khu vực địa lý khác nhau. Tại [[châu Âu]], thế chiến thứ II là sự tiếp nối của [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]] khi [[Đức]] muốn xóa bỏ các điều ước trong [[Hòa ước Versailles]] và mong muốn lấy lại vị thế cường quốc, đồng thời phân chia lại lãnh thổ cũng như ảnh hưởng chính trị tại châu Âu. Sự phát triển của [[chủ nghĩa phát xít]] tại châu Âu và các lãnh tụ tại [[Đức]], [[Ý]] có tham vọng vẽ lại bản đồ quốc gia cũng như bản đồ địa chính trị châu Âu và châu Phi, phân chia lại thuộc địa, chia lại thị trường. Trong khi đó, tình hình chính trị tại [[Trung Âu]] và [[Đông Âu]] không ổn định sau khi [[Đế quốc Áo-Hung]] tan rã cũng làm chiến tranh dễ xảy ra.

Cuộc [[Đại khủng hoảng]] trên quy mô toàn cầu vào năm 1929 khiến kinh tế trở nên tiêu điều, dân chúng các nước trở nên khốn khổ. Tại nhiều nước, [[Nhân dân|người dân]] trở nên căm ghét chính phủ và các nhà tư bản, họ quay sang ủng hộ các tư tưởng cực đoan, đòi phát động chiến tranh để phân chia lại [[thuộc địa]], chiếm thêm tài nguyên để giải quyết khó khăn trong nước. Trong bối cảnh đó, vào [[thập niên 1920]] và [[thập niên 1930|1930]], chế độ phát xít giành được quyền lực tại [[Ý]] và [[Đức]], trong khi các đảng phát xít khác cũng có nhiều thế lực trong chính trường các nước [[Tây Âu]] và [[Trung Âu]].

Riêng tại [[Đức]], đảng [[Đức Quốc xãXã|Đảng Đức quốcQuốc xã]] và thủ lĩnh [[Adolf Hitler]] đang có hoài bão tạo ra một chính quyền mạnh. Họ đã khơi dậy và khai thác niềm tự hào dân tộc của [[người Đức]], cũng như các nền tảng trụ cột của chủ nghĩa phát xít như sự tôn trọng quân đội và tuân thủ chính quyền. Các sự kiện này khiến [[Đức]] trở thành một nước hùng mạnh với quân đội mạnh được xây dựng trên nền tảng tư tưởng chiến lược, một nền công nghiệp phát triển nhanh trong môi trường khuyến khích thương mại và sự ủng hộ của dân chúng trong việc giành lại đất đai đã bị mất sau [[Chiến tranh thế giới thứ nhất]] và danh dự quốc gia. Tại [[phát xít Ý|Ý]], [[Benito Mussolini]] cũng dùng thuật hùng biện như [[Adolf Hitler|Hitler]], nhưng ít thành công hơn.

Thủ lĩnh Đức quốcQuốc xã, [[Adolf Hitler]], đã trình bày tham vọng của mình ngay từ năm 1924, trong cuốn tự truyện [[Mein Kampf|''Mein Kampf'']], cụ thể như sau:

Giới chức Anh, Pháp, Mỹ, bất chấp sự trỗi dậy của Đức Quốc Xã, đã tích cực đầu tư vào nền [[Kinh tế Đức|kinh tế Đức]], tạo điều kiện cho bộ máy chiến tranh của phát xít Đức phát triển<ref>[http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.1016.7564&rep=rep1&type=pdf The United States’ Policy toward Germany 1933--1938], Jian Xu, Journal of Politic and Law, Vol. 1, No. 2, December 2008</ref>. Hãng sản xuất vũ khí danh tiếng của Anh [[Vickers-Armstrong]] đã cung cấp vũ khí hạng nặng cho Đức, trong khi các công ty Mỹ như [[Pratt & Whitney]], Douglas, Bendix Aviation... cung cấp cho Đức các bằng sáng chế, bí mật quân sự và các động cơ máy bay tối tân<ref>[https://www.globalresearch.ca/the-history-of-wall-streets-unspoken-relationship-to-nazi-germany-dragon-teeth-to-be-planted-all-over-europe-again/5398757 The History of Wall Street’s Unspoken Relationship to Nazi Germany: Dragon Teeth to Be Planted All Over Europe Again], Yuriy Rubtsov, Global Research, September 01, 2014</ref>. Thủ tướng Anh [[Stanley Baldwin]] tóm tắt vấn đề vào tháng 7/1936 như sau: ''“Nếu chiến sự có diễn ra ở châu Âu, thì tôi mong đó sẽ là cuộc chiến giữa Bolshevik (Liên Xô) và Đức Quốc Xã”''<ref name=vov>[http://vov.vn/the-gioi/ho-so/ho-so-mat-phuong-tay-nhiet-tinh-ho-tro-hitler-tieu-diet-lien-xo-442646.vov Hồ sơ mật: Phương Tây nhiệt tình hỗ trợ Hitler tiêu diệt Liên Xô], 21/10/2015, ĐÀI TIẾNG NÓI VIỆT NAM</ref>.

Trong các năm 1936-1937, Liên Xô đã giúp đỡ những người Cộng hòa Tây Ban Nha chống lại quân phiến loạn phát xít Tây Ban Nha của Franco (còn gọi là phe Quốc gia) được [[Adolf Hitler]] và [[Benito Mussolini]] cũng như chế độ độc tài của [[Salazar]] ở [[Bồ Đào Nha]] và cả [[Tòa thánh Vatican]] hậu thuẫn. [[Anh]] và [[Pháp]] tuyên bố không can thiệp vào cuộc nội chiến, nhưng cả hai đều có những động thái của riêng mình. Đa số giới lãnh đạo Anh ngả về phe Quốc gia của Franco bởi tư tưởng chống cộng của họ. Ngoại trưởng Anh lúc đó là Eden đã tiết lộ rằng chính phủ Anh "ưa thích một chiến thắng của phe nổi dậy hơn một chiến thắng của phe Cộng hòa" <ref>Podmore p7</ref>. Hải quân Hoàng gia Anh cũng công khai ủng hộ phe Quốc gia của [[Francisco Franco]]. Trong cuộc nội chiến, Hải quân Hoàng gia đã liên tục cung cấp thông tin về vận chuyển của phe Cộng hòa cho các lực lượng Phát xít, và tàu [[HMS Queen Elizabeth]] thậm chí đã được sử dụng để ngăn chặn Hải quân phe Cộng hòa tấn công cảng [[Algeciras]]. Ở Pháp thì xảy ra một sự chia rẽ sâu sắc khi những người cánh tả yêu cầu chính phủ của họ hỗ trợ những người Cộng hòa, trong khi phe cánh hữu lại muốn giúp đỡ lực lượng Phát xít. [[Chính phủ Pháp]] của [[Léon Blum]] có cảm tình hơn với phe Cộng hòa do họ lo sợ rằng việc phe Franco lên nắm quyền tại [[Tây Ban Nha]] sẽ tạo ra thế bao vây của các lực lựợnglượng phát xít đối với nước Pháp.<ref>Alpert (1994). pp. 14–15.</ref> Chính phủ Pháp đã có một số hành động nhằm thể hiện sự ủng hộ cho phe Cộng hòa, song từ chối can thiệp sâu hơn một phần cũng bởi sức ép từ Anh và các đảng phái ủng hộ phát xít ở trong nước. Mỹ với Đạo luật Trung lập đã tuyên bố không tham gia vào những sự kiện bên ngoài châu Mỹ, và đến ngày 6 tháng 1 năm 1937 thì Quốc hội cũng thông qua nghị quyết về việc cấm xuất khẩu vũ khí sang Tây Ban Nha <ref>Thomas (1961). p. 338.</ref> Vào năm 1938, khi phe Cộng hòa đứng trước nguy cơ thất bại, Tổng thống [[Franklin D. Roosevelt]] đã đề xuất bãi bỏ việc cấm bán vũ khí và yêu cầu đưa máy bay sang [[Tây Ban Nha]] nhằm giúp đỡ Phe Cộng hòa song không được Quốc hội chấp thuận <ref name="Tierney">{{cite journal|author=Tierney, D|year=2004|title=Franklin D. Roosevelt and Covert Aid to the Loyalists in the Spanish Civil War, 1936-39|journal=Journal of Contemporary History|volume=39|issue=3|pages=299–313|jstor=3180730}}</ref>. Một số nhà tài phiệt Mỹ giai đoạn này đã ủng hộ Phe phát xít của Franco bằng cách cung cấp xăng dầu, phương tiện vận tải cũng như tiền bạc, thậm chí những sự giúp đỡ này còn được đánh giá là đã "góp phần quyết định cho chiến thắng về sau của phe Phát xít"<ref name="Beevor, p.138">Beevor, p.138</ref>.

Nước Đức và nước Ý của [[Adolf Hitler]] và [[Benito Mussolini]] thì công khai ủng hộ phe Quốc gia. Họ đã gửi binh lính, máy bay, xe tăng và các loại vũ khí khác cho phe Franco. Chính phủ Ý gửi "Quân đoàn tình nguyện", còn Đức gửi Binh đoàn Condor ([[Condor Legion]]). Lực lượng Quân đoàn tình nguyện lên đến đỉnh điểm với 50.000 quân và tổng cộng có tới 75.000 người Ý tham chiến ở Tây Ban Nha. Thời kỳ cao điểm có chừng 10.000 quân Đức, trong tổng số 16.000 người đến Tây Ban Nha tham chiến<ref>Thomas, Hugh (1961). The Spanish Civil War (1 ed.), pp 634. London: Eyre and Spottiswoode</ref>. Ngược lại với Đức và Ý, Liên Xô chủ trương giúp đỡ phe Cộng hòa nhưng với hình thức bí mật. [[Chính phủ [[Liên Xô]] cung cấp viện trợ khí tài cho lực lượng Cộng hòa, và được chính phủ Cộng hòa trả bằng vàng dự trữ của ngân khố quốc gia. Mặc dù vậy chất lượng các loại vũ khí mà Liên Xô bán cho phe Cộng hòa là không đồng bộ khi hầu hết các loại súng trường và súng ngắn do họ cung cấp đều đã cũ, lạc hậu hoặc chỉ có thể sử dụng hạn chế (một số có từ những năm 1860) trong khi các loại [[Xe tăng|xe tăng]] như [[Xe tăng T-26|T-26]] và [[BT-5]] lại khá hiện đại và tỏ ra hiệu quả trong chiến đấu.<ref name="payne20041567">Payne (2004). pp.&nbsp;156–157.</ref><ref name="Beevor152">Beevor (2006). pp. 152–153.</ref> Liên Xô cung cấp máy bay cho Phe Cộng hòa bằng lực lượng của họ nhưng [[Máy bay|máy bay]] do Đức cung cấp cho lực lượng Quốc gia đã tỏ ra vượt trội hơn vào cuối cuộc chiến. "Quân tình nguyện Liên Xô" được đưa sang Tây Ban Nha tham chiến chỉ có 700 người, đa phần là các phi công máy bay, hoặc lái xe tăng. Ngoài ra còn có những chiến sĩ của các [[Lữ đoàn quốc tế]] chiếm phần lớn nhất trong số các chiến sĩ quốc tế chiến đấu cho chính quyền Cộng hòa. Chừng 30.000 người được cho là đến từ 53 quốc gia khác nhau chiến đấu trong các lữ đoàn quốc tế.

Cuộc Nội chiến tại Tây Ban Nha kết thúc vào [[1 tháng 4]] năm 1939, với thắng lợi của phe nổi dậy và việc thiết lập chế độ độc tài của thủ lĩnh phe Quốc gia là Tướng Francisco Franco. Franco đưa Tây Ban Nha đi theo mô hình phát xít tương tự như [[Hitler]] và [[Mussolini]], nhưng tuyên bố trung lập trong chiến tranh thế giới thứ 2.

Sau khi Áo bị sát nhập với Đức, Hitler đòi hỏi vùng [[SudentenlandSudetenland]] từ [[Tiệp Khắc]]. Đây là vùng đất có số lượng lớn người gốc Đức sinh sống. Tháng 8 năm 1938, quân đội Đức tập trung 30 sư đoàn quanh biên giới Tiệp Khắc, sẵn sàng tấn công nước này. Báo chí Đức, với ý định gây áp lực cho các cường quốc phương Tây chấp nhận yêu sách của Hitler, cũng liên tục đưa ra những thông tin về tội ác của người Tiệp Khắc đối với những người dân gốc Đức tại Sudetenland <ref name="Eleanor L. Turk 1999. Pp. 123">The History of Germany, Eleanor L. Turk, pp 123, Greenwood Publishing Group, 1999</ref>. Hitler thậm chí còn cáo buộc chính phủ Tiệp Khắc đang dần dần tiêu diệt những người gốc Đức sống tại đây <ref name="Adolf Hitler 2007. Pp. 627">Adolf Hitler, Max Domarus. ''The Essential Hitler: Speeches and Commentary''. Bolchazy-Carducci Publishers, 2007. {{ISBN|9780865166271}}. Pp. 627.</ref>.