Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chile”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
n Sửa lỗi chính tả
Dòng 73:
'''Chile''' (phiên âm [[tiếng Việt]]: '''Chi-lê'''<ref>http://www.mofahcm.gov.vn/vi/mofa/cn_vakv/</ref>) tên chính thức là '''Cộng hòa Chile''' ([[tiếng Tây Ban Nha]]: ''República de Chile'') là một quốc gia tại [[Nam Mỹ]], có dải bờ biển dài và hẹp xen vào giữa [[dãy núi]] [[Andes]] và biển [[Thái Bình Dương]]. Với Thái Bình Dương là giới hạn phía Tây, Chile giáp [[Peru]] phía bắc, giáp [[Bolivia]] phía đông-bắc và giáp [[Argentina]] phía đông. Giới hạn phía cực nam Chile là [[Eo biển Drake]]. Cùng với Ecuador, đây là một trong hai quốc gia ở Nam Mỹ không có biên giới giáp với Brazil. Chiều dài bờ biển là 6.435 km (4000&nbsp;mi).<ref name=factbook>{{Chú thích web|tiêu đề=Racial Structure|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ci.html|work=The World Factbook|nhà xuất bản=CIA|ngày truy cập = ngày 11 tháng 11 năm 2007}}</ref> Lãnh thổ của Chile còn bao gồm các hòn đảo ở Thái Bình Dương [[Juan Fernández]], [[Salas y Gómez]], [[Desventuradas]] và [[đảo Phục Sinh]]. Chile còn tuyên bố chủ quyền trên 1.250.000&nbsp;km² (480,000 sq mi) lãnh thổ [[châu Nam Cực]]. Tuy nhiên những tuyên bố này đều bị bác bỏ bởi [[Hệ thống Hiệp ước Vùng Nam Cực|Hiệp ước châu Nam Cực]].
 
Hình dáng lãnh thổ Chile khá đặc thù với một dải đất dài 4.300&nbsp;km (2,700&nbsp;mi) nhưng chiều rộng trung bình chỉ là 175&nbsp;km (109&nbsp;mi). Đây là quốc gia có khí hậu đa dạng, từ sa mạc khô căncằn nhất trên thế giới - sa mạc [[Hoang mạc Atacama|Atacama]] - tới [[khí hậu Địa Trung Hải]] ở miền trung, và khí hậu [[ôn đới]] mưa ở miền nam.<ref name="BBC-Chile">{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm|title=Country profile: Chile | work=BBC News | date = ngày 16 tháng 12 năm 2009 | accessdate = ngày 31 tháng 12 năm 2009}}</ref> Khu vực sa mạc phía bắc có trữ lượng khoáng sản lớn - chủ yếu là [[đồng đỏ]]. Dân số và tài nguyên nông nghiệp tập trung chủ yếu ở miền trung Chile, đây cũng là trung tâm văn hóa và chính trị mà từ đó Chile mở rộng lãnh thổ vào cuối thế kỷ XIX khi sáp nhập vùng phía bắc và phía nam đất nước. Khu vực phía nam Chile rất phong phú về tài nguyên rừng và đất đồng cỏ chăn nuôi gia súc với một chuỗi các núi lửa và hồ.
 
Trước khi người Tây Ban Nha di dân tới đây thế kỷ XVI, phần phía bắc Chile nằm dưới sự thống trị của đế chế [[Đế chế Inca|Inca]] trong khi người bản địa [[Mapuche]] sinh sống ở khu vực miền trung và nam Chile. Chile tuyên bố độc lập khỏi Tây Ban Nha từ ngày 12 tháng 2 năm 1818. Trong [[Chiến tranh Thái Bình Dương]] (1879–83), Chile đánh bại [[Peru]] và [[Bolivia]] và giành được lãnh thổ phía bắc như hiện nay. Thập niên 1880 người Mapuche bị chinh phục hoàn toàn.<ref name=factbook/> Dù cho không phải chịu những cuộc đảo chính và các chính phủ chuyên quyền như các nước Nam Mỹ khác nhưng Chile phải trải qua giai đoạn 17 năm độc tài quân sự (1973–1990) trong đó đã làm hơn 3000 người chết và mất tích.<ref name="BBC-Chile"/>
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Chile”