|
'''Truyền thuyết thànhđô thị''' (còn gọi là '''truyền thuyết thời hiện đại'''; [[tiếng Anh]]: ''urban legend'', ''urban myth'', ''urban tale'', ''contemporary legend'', ''urban folklore'') là một hình thức [[văn hóa dân gian]] thời hiện đại, bao gồm những truyện kể mà người kể chúng có thể tin hoặc không tin là có thật.<ref name="believed">Brunvand 2002, tr. 423</ref> Cũng giống như các truyện dân gian và truyện thần thoại khác, mô tả về những truyền thuyết thànhđô thị không nói lên điều gì về tính xác thực của những câu chuyện đó mà chỉ đơn thuần nói lên rằng những truyện kể ấy lưu hành trong xã hội, tam sao thất bản qua thời gian và chứa đựng trong mình những ý nghĩa đã thúc đẩy cộng đồng bảo tồn và truyền bá nó.
Dù được gọi là "truyền thuyết thànhđô thị" nhưng không nhất thiết chúng phải bắt nguồn từ khu vực [[thànhđô thị]]. Cách gọi này thực ra dùng để phân biệt với những truyện kể dân gian truyền thống đã có từ trước thời công nghiệp hóa. Vì nguyên do này mà các nhà xã hội học và nhà nghiên cứu văn hóa dân gian thích dùng thuật ngữ "truyền thuyết hiện đại" hơn. Thỉnh thoảng những truyện này được lặp đi lặp lại trên các bản tin thời sự và trong những năm gần đây còn được phát tán qua [[thư điện tử]] và [[mạng xã hội]]. Mọi người thường tuyên bố rằng những truyện này đã xảy ra với "bạn của bạn họ".
Một số truyền thuyết thànhđô thị đã lưu truyền nhiều năm mà chỉ thay đổi chút ít cho hợp với từng vùng. Những truyền thuyết gần đây có xu hướng lấy bối cảnh hiện đại như câu chuyện kể về những người bị bắt cóc, chuốc thuốc mê và khi tỉnh dậy thì phát hiện mình đã bị cướp đi một quả [[thận]].<ref>{{chú thích web|last=Mikkelson|first=Barbara|url=http://www.snopes.com/horrors/robbery/kidney.asp|title=snopes.com:Kidney Thief|publisher=''Urban Legends Reference Pages''|date = ngày 12 tháng 3 năm 2008 |accessdate = ngày 30 tháng 6 năm 2010}}</ref>
==Nguồn gốc và cấu trúc==
Thuật ngữ "truyền thuyết thànhđô thị" (''urban legend'') đã xuất hiện trên các ấn phẩm tiếng Anh ít nhất là từ năm 1968.<ref>Oxford English Dictionary, ấn bản 2, 1989, mục từ "urban legend," trích R. M. Dorson trong T. P. Coffin, ''Our Living Traditions'', xiv. 166 (1968). Xem thêm William B. Edgerton, ''The Ghost in Search of Help for a Dying Man'', Journal of the Folklore Institute, tập 5, số 1. các trang 31, 38 và 41 (1968).</ref> Giáo sư tiếng Anh Jan Harold Brunvand ở [[Đại học Utah]], Mỹ đưa thuật ngữ này đến với công chúng trong loạt sách bán chạy xuất bản năm 1981. Ông dùng tập sách sưu tập các truyện kể có nhan đề ''The Vanishing Hitchhiker: American Urban Legends & Their Meanings'' (1981) để nói lên hai điều: thứ nhất, truyền thuyết và văn hóa dân gian không chỉ có ở duy nhất các xã hội được gọi là sơ khai hay truyền thống; thứ hai, một người có thể học được nhiều thứ về văn hóa thànhđô thị và văn hóa hiện đại thông qua nghiên cứu các truyền thuyết này.
Nhiều truyền thuyết thànhđô thị được đóng khung thành những [[truyện cổ tích]] với cốt truyện và nhân vật. Tính hấp dẫn của một truyền thuyết thànhđô thị nằm ở các yếu tố bí ẩn, kinh dị, đáng sợ hay hài hước. Thường thì chúng là những truyện kể mang tính gợi sự cảnh giác.<ref name="Epoch"/> Một vài truyền thuyết là những truyện kể đạo đức lấy hình tượng ai đó (thường là đứa trẻ) ngỗ ngược, cuối cùng kết thúc trong rắc rối, đau đớn hay chết chóc.<ref name="Epoch">{{chú thích báo |title=Urban legends: Modern morality tales |author=Elissa Michele Zacher |newspaper=''The Epoch Times'' |date=ngày 18 tháng 7 năm 2010 |url=http://www.theepochtimes.com/n2/content/view/39382/ |accessdate=ngày 29 tháng 8 năm 2010}}</ref>
==Truyền bá và niềm tin==
Cũng như các truyền thuyết và thần thoại khác, khó mà truy được nguồn gốc của các truyền thuyết thànhđô thị. Người kể chuyện có thể tuyên bố rằng chuyện ấy đã xảy ra với một người bạn, mục đích là nhằm cá nhân hóa và làm tăng tính thuyết phục của câu chuyện.<ref name="believed" /> Nhiều truyền thuyết miêu tả những tội ác kinh hoàng hoặc những tình huống có khả năng gây ảnh hưởng đến nhiều người. Bất cứ ai tin vào những truyền thuyết này có lẽ sẽ cảm thấy cần phải cảnh báo cho những người thân yêu được biết. Không hiếm trường hợp mà các hãng thông tấn, ban giám hiệu trường học hoặc ngay cả sở cảnh sát đã ra cảnh báo về các mối đe dọa này.<ref>{{chú thích web|last=Gross|first=Dave|url=http://www.lycaeum.org/drugs/other/tattoo/|title=The "Blue Star" LSD Tattoo Urban Legend Page|publisher=''the Lycaeum Drug Archives ''|accessdate = ngày 29 tháng 8 năm 2010}}</ref> Một ví dụ là truyền thuyết "Tắt đèn" (''"Lights Out"''), có nội dung kể rằng các tên du đãng đường phố sẽ chạy ô tô mà không mở đèn cho đến khi gặp một người lái xe nào đó đáp lại bằng cách nhá đèn, và rồi thì băng đảng đó sẽ yêu cầu một thành viên mới gia nhập phải giết chết người lái xe đó nhằm "ra mắt" băng đảng.<ref name="Snopes lights">{{chú thích web|last=Mikkelson|first=Barbara|url=http://www.snopes.com/crime/gangs/lightsout.asp|title=snopes.com: Flashing Headlights Gang Initiation|publisher=''Urban Legends Reference Pages''|date = ngày 8 tháng 12 năm 2008 |accessdate = ngày 28 tháng 8 năm 2010}}</ref> Sở cứu hỏa [[quận Nassau, Florida]], Mỹ sau khi nhận được một bản fax chứa truyện này đã chuyển tiếp nó đến cảnh sát quận và rồi sau đó nó được gửi đến tất cả các sở cảnh sát khác. Thậm chí Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Canada còn ra cảnh báo an ninh khẩn cấp đến tất cả các nghị sĩ ở [[Ontario]].<ref name="Snopes lights"/>
Nhiều truyền thuyết thànhđô thị thực ra là những trò đùa được thêm thắt và được kể như thể chúng có thật.<ref>Brunvand 2002, tr. 223</ref> Truyền thuyết thường có một hoặc nhiều đặc điểm như: được kể lại nhân danh một nhân chứng khác, thường được kể là "bạn tôi kể tôi nghe" mặc dù không bao giờ biết rõ danh tính đầy đủ của "người bạn" đó<ref>{{chú thích báo| url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/magazine/6090918.stm | work=BBC News | title=Heard the one about... | date = ngày 27 tháng 10 năm 2006 | accessdate = ngày 28 tháng 3 năm 2010}}</ref>; chứa đựng những cảnh báo đáng sợ nhằm đánh động những người ít lưu tâm đến lời khuyên hoặc bài học chứa trong truyện (nhiều lá thư điện tử lừa đảo thường chứa đựng yếu tố này). Dấu hiệu để phân biệt các truyền thuyết thànhđô thị không có thực này đó là sự thiếu vắng thông tin cụ thể liên quan đến vụ việc, chẳng hạn thiếu tên, ngày tháng, địa điểm và các thông tin tương tự.
Có một ít truyền thuyết thànhđô thị chứa đựng một mức độ hợp lý nhất định, chẳng hạn chuyện một kẻ giết người hàng loạt trốn ở ghế sau của xe ô tô. Từ thập niên 1970 có những lời đồn đại rằng công ty [[Procter & Gamble]] có liên quan đến những kẻ thờ [[Satan|quỷ Sa tăng]], căn cứ trên những chi tiết vẽ trên biểu trưng có từ thế kỉ 19 của công ty. Lời đồn này nghiêm trọng đến mức công ty phải bỏ biểu trưng này.<ref>Brunvand 2002, tr. 333</ref>
==Các truyền thuyết đã được dẫn chứng==
Internet là môi trường thuận lợi để phát tán truyền thuyết thànhđô thị nhưng cũng là nơi vạch trần chúng.<ref>Donovan 2004, tr. 129</ref> Trên mạng có những nhóm người thảo luận, truy dấu vết và phân tích các truyền thuyết này. Trước đây [[Bộ Năng lượng Hoa Kỳ|Bộ Năng lượng Mỹ]] có một dịch vụ gọi là ''Hoaxbusters'' chuyên vạch trần các truyền thuyết và trò lừa được lan truyền trên mạng.
Một số chương trình truyền hình lấy nội dung là các truyền thuyết thànhđô thị và hé lộ những điểm có thật trong các truyền thuyết này. Từ năm 2004, [[Discovery Channel]] có chương trình ''[[MythBusters]]'' có nội dung là các thí nghiệm được tiến hành theo phương pháp khoa học nhằm chứng minh truyền thuyết thànhđô thị nào đó là đúng hay sai. Từ 1992 đến 1998, mục "Cuối tuần" của báo ''[[The Guardian]]'' có phần minh họa các truyền thuyết thànhđô thị với nội dung rút từ bốn cuốn sách: ''Urban Myths'', ''The Return Of Urban Myths'', ''Urban Myths Unplugged'' và ''Now! That's What I Call Urban Myths''. Nhà văn người Anh Tony Barrell là nhà sưu tầm các truyền thuyết thànhđô thị và đưa nhiều trong số đó lên báo ''[[The Sunday Times]]''.
==Truyền thuyết thànhđô thị trên Internet==
Truyền thuyết thànhđô thị trên Internet là những mẩu truyện dân gian phát tán qua [[Internet]], thông quan [[Usenet]] hoặc thư điện tử,<ref name=frost>Chris Frost, (2000)..Tales on the Internet: making it up as you go along'', Aslib Proceedings, Vol. 52 Iss: 1, pp.5 - 10</ref> mạng xã hội.
===Loại===
===Dùng trong marketing===
Có trường hợp thủ thuật dùng Internet để lan truyền tin đồn đã được ngành marketing sử dụng, chẳng hạn bộ phim kinh phí thấp ''The Blair Witch Project'' cố tuyên truyền rằng mình là một phim kể về một truyền thuyết thànhđô thị có thật, song sự thật đó chỉ là truyện hư cấu.<ref>J. P. Telotte, "The Blair Witch Project Project: Film and the Internet", Film Quarterly, tập 54, số 3; (xuân 2001), tr. 32-39</ref>
== Tham khảo ==
| 