Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Hốt Tất Liệt”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 62:
Yếu tố có ảnh hưởng đáng kể và rõ nét nhất tới cuộc sống của Hốt Tất Liệt trong thời kỳ trẻ tuổi của ông là sự nghiên cứu và ưa thích nền văn hóa Trung Hoa đương thời. Hốt Tất Liệt đã mời Haiyun, nhà sư Phật giáo hàng đầu ở Bắc Trung Quốc, đến căn cứ của mình ở Mông Cổ. Khi gặp Haiyun ở [[Karakorum]] năm 1242, ông hỏi nhà sư về triết lý của Phật giáo. Haiyun đặt tên cho con trai của Hốt Tất Liệt, sinh năm 1243, Chân Kim. Haiyun cũng giới thiệu ông về [[Đạo giáo]] trước đây, và tại thời điểm đó, nhà sư Phật giáo, Liu Bingzhong. Liu là một họa sĩ, nhà thư pháp, nhà thơ và nhà toán học, và anh trở thành cố vấn của Hốt Tất Liệt khi Haiyun trở lại ngôi đền của mình ở Bắc Kinh hiện đại. Hốt Tất Liệt đã sớm bổ sung học giả Sơn Tây Zhao Bi vào đoàn tùy tùng của mình. Ông cũng thuê những người có quốc tịch khác, vì rất muốn cân bằng lợi ích của các dân tộc sống trong đế quốc, giữa Mông Cổ và [[các dân tộc Turk|Turk]].
==
[[File:Qubilai Setsen Khaan.JPG|thumb|Chân dung Hốt Tất Liệt khi còn trẻ]]
Năm [[1251]], anh trai ông là [[Mông Kha]], một người theo [[Hồi giáo]], trở thành Đại hãn của đế quốc Mông Cổ và Hốt Tất Liệt được giao quản lý các lãnh thổ phía nam của đế quốc. Trong những năm cai quản này, ông quản lý tốt vùng lãnh thổ đó, làm tăng sản lượng lương thực tại tỉnh [[Hà Nam (Trung Quốc)|Hà Nam]] và gia tăng các chi phí cho phúc lợi xã hội sau khi nhận thêm [[Tây An]]. Những hành động này nhận được sự ủng hộ lớn từ các lãnh chúa Trung Hoa và nó chính là nền tảng cơ bản cho việc xây dựng nhà Nguyên sau này.<ref>{{Harvnb|Yule|Cordier|1923|loc=ch. 5}}</ref>Năm 1252, Hốt Tất Liệt chỉ trích Mahmud Yalavach, người không bao giờ được các cộng sự Trung Quốc đánh giá cao, về việc xử tử nghi phạm của mình trong một cuộc xem xét tư pháp, và Zhao Bi đã tấn công ông ta vì thái độ quá khích đối với ngai vàng. Mông Kha đã sa thải Mahmud Yalavach, người đã gặp phải sự kháng cự từ các quan chức đào tạo [[Nho giáo]] Trung Quốc.
Năm [[1253]], Hốt Tất Liệt được lệnh tấn công [[Vân Nam]] và ông đã tiêu diệt [[Vương quốc Đại Lý]]. Nhà cầm quyền nước này đã thể hiện sự chống đối và giết chết các sứ giả Mông Cổ được phái đến để dụ hàng. Quân Mông Cổ quyết định chia lực lượng của thành ba đạo. Một cánh tiến về phía đông vào lưu vực Tứ Xuyên. Cánh thứ hai dưới sự chỉ huy của con trai Subutai, Uryankhadai, đi một con đường hiểm trở vào vùng núi phía tây Tứ Xuyên. Hốt Tất Liệt đã đi về phía nam trên đồng cỏ và gặp cánh quân đầu tiên. Trong khi Uryankhadai đi dọc theo bờ hồ từ phía bắc, Hốt Tất Liệt đã chiếm kinh đô của Đại Lý và tha mạng cho các hoàng tộc nước Đại Lý mặc dù họ đã giết chết các sứ giả của mình. Bản thân vua Đại Lý Duan Xingzhi đã đầu hàng quân Mông Cổ, người đã sử dụng quân đội của mình để chinh phục phần còn lại của Vân Nam. Duan Xingzhi, vị vua cuối cùng của Đại Lý, được Mông Kha Khan bổ nhiệm làm người cai trị đầu tiên hoặc người cai trị địa phương; Duan chấp nhận đóng quân của một ủy viên bình định ở đó. Sau khi Hốt Tất Liệt rời khỏi nơi đóng quân, tình trạng bất ổn đã nổ ra giữa các phe phái nhất định. Vào năm 1255 và 1256, Duan Xingzhi đã được trình bày tại triều đình, nơi ông đưa ra bản đồ Vân Nam của Mông Kha và những lời khuyên về sự tan biến của các bộ lạc chưa đầu hàng. Duan sau đó đã lãnh đạo một đội quân đáng kể để làm người dẫn đường và tiên phong cho quân đội Mông Cổ. Đến cuối năm 1256, Uryankhadai đã hoàn toàn bình định Vân Nam.
Năm [[1253]], Hốt Tất Liệt được lệnh tấn công [[Vân Nam]] và ông đã tiêu diệt [[Vương quốc Đại Lý]]. Năm 1258, Mông Kha giao cho Hốt Tất Liệt làm chỉ huy cánh quân miền đông và yêu cầu ông hỗ trợ các cuộc tấn công vào [[Tứ Xuyên]] và một lần nữa vào Vân Nam. Trước khi Hốt Tất Liệt có thể tới đây vào năm 1259 thì ông nhận được tin là Mông Kha đã chết. Ông tiếp tục tấn công [[Vũ Hán]], nhưng ngay sau khi nhận được tin rằng em trai ông là A Lý Bất Ca đã tổ chức một [[kurultai]] tại kinh đô của đế quốc ở Karakorum và lên làm đại hãn. Phần lớn các hậu duệ của [[Thành Cát Tư Hãn]] đều chọn A Lý Bất Ca làm đại hãn; tuy nhiên, hai người anh ruột của ông này là Hốt Tất Liệt và [[Húc Liệt Ngột]] (Hulegu) lại phản đối.▼
Hốt Tất Liệt bị thu hút bởi khả năng của các nhà sư [[Tây Tạng]] là những người chuyên chữa bệnh. Năm 1253, ông trọng dụng Drogön Chögyal Phagpa của trường [[Tát-ca phái]], một thành viên trong đoàn tùy tùng của ông. Phagpa ban cho ông và vợ, Chabi, một nghi thức trao quyền (nghi thức khởi đầu). Hốt Tất Liệt bổ nhiệm Lian Xixian của Vương quốc Qocho (1231-1280) người đứng đầu ủy ban bình định của ông vào năm 1254. Một số quan chức, những người ghen tị với thành công của Hốt Tất Liệt, nói rằng ông vượt lên chính mình và mơ ước có được đế chế của riêng mình bằng cách cạnh tranh đế chế của mình Thủ đô Karakorum của Mông Kha. Mông Kha đã gửi hai thanh tra thuế, Alamdar (bạn thân và thống đốc của A Lý Bất Ca ở Bắc Trung Quốc) và Liu Taiping, để kiểm toán các quan lại của Hốt Tất Liệt vào năm 1257. Họ đã tìm thấy lỗi, liệt kê 142 hành vi vi phạm quy định, buộc tội các quan lại Trung Quốc và xử tử một số người trong số họ. Ủy ban bình định mới của Hốt Tất Liệt đã bị bãi bỏ. Ông đã gửi một đoàn sứ hai người với những người vợ của mình và sau đó kêu gọi Mông Kha, người đã công khai tha thứ cho em trai và hòa giải với ông.
Hốt Tất Liệt nhanh chóng đạt được thỏa thuận đình chiến với quân đội [[nhà Tống|Nam Tống]] và quay trở về vùng bình nguyên Mông Cổ ở phương bắc nhằm chống lại tuyên bố của A Lý Bất Ca về chức vụ đại hãn.▼
Người theo [[Đạo giáo]] đã có được sự giàu có và địa vị của họ bằng cách chiếm giữ các ngôi chùa Phật giáo. Mông Kha liên tục yêu cầu người Đạo giáo chấm dứt sự chê bai [[Phật giáo]] và ra lệnh cho Hốt Tất Liệt chấm dứt cuộc xung đột giáo sĩ giữa Đạo giáo và Phật giáo trong lãnh thổ của mình. Hốt Tất Liệt đã tổ chức một hội nghị của các nhà lãnh đạo Đạo giáo và Phật giáo vào đầu năm 1258. Tại hội nghị, yêu sách của Đạo giáo đã chính thức bị bác bỏ và Hốt Tất Liệt buộc phải chuyển đổi 237 ngôi đền Đạo giáo sang Phật giáo và phá hủy tất cả các bản sao của các văn bản Đạo giáo. Hốt Tất Liệt và nhà Nguyên rõ ràng ủng hộ Phật giáo, trong khi các nước khác như [[hãn quốc Sát Hợp Đài]], [[hãn quốc Kim Trướng]] và [hãn quốc Y Nhi]] sau đó chuyển đổi sang [[Hồi giáo]] trong nhiều thời điểm khác nhau trong lịch sử.
Sau khi trở về vùng lãnh thổ của mình, Hốt Tất Liệt triệu tập kurultai của chính mình. Chỉ một lượng nhỏ các thành viên hoàng tộc ủng hộ tuyên bố của Hốt Tất Liệt về quyền thừa kế chức vụ và họ vẫn công bố ông là đại hãn, cho dù đã có tuyên bố dường như là hợp pháp của em trai ông (A Lý Bất Ca).▼
[[File:Mongol secret weapon.png|thumb|"Hoàng đế Hốt Tất Liệt ngồi trên lưng voi trong ngày diễn ra trận chiến", tranh khắc của Pháp, thế kỷ 18.]]
▲Năm [[
▲Nhà Tống muốn giảng hòa với Mông Cổ, liền sai sứ giả đến xin cống hàng năm 200.000 lượng bạc và 200.000 lụa, để đổi lấy thỏa thuận đình chiến của Mông Cổ và chọn [[sông Dương Tử]] là biên giới giữa hai nước. Hốt Tất Liệt nhanh chóng đạt được thỏa thuận đình chiến với quân đội [[nhà Tống|Nam Tống]] và quay trở về vùng bình nguyên Mông Cổ ở phương bắc nhằm chống lại tuyên bố của A Lý Bất Ca về chức vụ đại hãn.
==Tranh ngôi kế vị==
▲Những người Trung Quốc theo phe Hốt Tất Liệt đã khuyến khích ông lên ngôi, và hầu như tất cả các hoàng tử cao cấp ở Bắc Trung Quốc và Mãn Châu đều ủng hộ ông. Sau khi trở về vùng lãnh thổ của mình, Hốt Tất Liệt triệu tập [[Hốt lý lặc thai|kurultai]] của chính mình. Chỉ một lượng nhỏ các thành viên hoàng tộc ủng hộ tuyên bố của Hốt Tất Liệt về quyền thừa kế chức vụ và họ vẫn công bố ông là đại hãn, vào ngày 15 tháng 4 năm 1260, cho dù đã có tuyên bố dường như là hợp pháp của em trai ông (A Lý Bất Ca).
[[File:Kublai Khan and His Empress Enthroned.jpg|thumb|left|upright|Hốt Tất Liệt được nhiều người ủng hộ chọn để trở thành Đại hãn tiếp theo tại Kurultai vào năm 1260.]]
Điều này sau đó dẫn tới [[nội chiến]] giữa hai anh em, dẫn tới sự phá hủy hoàn toàn kinh đô của đế quốc tại [[Karakorum]]. Ở [[Thiểm Tây]] và [[Tứ Xuyên]], quân đội cũ của Mông Kha đã hỗ trợ A Lý Bất Ca. Hốt Tất Liệt phái Lian Xixian đến Thiểm Tây và Tứ Xuyên, nơi họ xử tử quản trị viên dân sự của A Lý Bất Ca, Liu Taiping và giành chiến thắng trước nhiều tướng lĩnh đang dao động. Để bảo đảm mặt trận phía nam, Hốt Tất Liệt đã cố gắng giải quyết ngoại giao và phái các sứ giả đến [[Hàng Châu]], nhưng nhà Tống đã thất hứa và bắt giữ họ. Hốt Tất Liệt đã gửi Abishqa như một khả hãn mới đến Sát Hợp Đài. A Lý Bất Ca đã bắt Abishqa, hai hoàng tử khác và 100 người khác, và ông ta có người đàn ông của mình, Alghu, đăng quang khả hãn của lãnh thổ Sát Hợp Đài. Trong cuộc đụng độ vũ trang đầu tiên giữa A Lý Bất Ca và Hốt Tất Liệt, A Lý Bất Ca đã thua cuộc và chỉ huy của anh ta là Alamdar đã bị giết trong trận chiến. Để trả thù, A Lý Bất Ca đã xử tử Abishqa. Hốt Tất Liệt đã cắt nguồn cung cấp thực phẩm cho Karakorum với sự hỗ trợ của anh em họ [[Kadan]], con trai của Oa Khoát Đài. Karakorum nhanh chóng rơi vào tay đội quân lớn của Hốt Tất Liệt, nhưng sau sự rút quân của ông, nó đã được A Lý Bất Ca tái chiếm tạm thời vào năm 1261. Chagatayid Khan Alghu, người được A Lý Bất Ca bổ nhiệm, đã tuyên bố trung thành với Hốt Tất Liệt và đánh bại một đội quân chinh phạt do A Lý Bất Ca thực hiện vào năm 1262. Ilkhan Hulagu cũng đứng về phía Hốt Tất Liệt và chỉ trích A Lý Bất Ca. Cuối cùng A Lý Bất Ca đã đầu hàng Hốt Tất Liệt tại [[Thượng Đô]] vào ngày 21 tháng 8 năm 1264. Những người cai trị của khã hãn ở phía Tây thừa nhận chiến thắng và sự cai trị của Hốt Tất Liệt ở Mông Cổ. Khi Hốt Tất Liệt triệu tập họ đến một Kurultai mới, khả hãn Alghu yêu cầu công nhận vị trí bất hợp pháp của anh ta từ Hốt Tất Liệt. Bất chấp căng thẳng giữa họ, cả Hulagu và Berke, khả hãn của Kim Trướng, lúc đầu chấp nhận lời mời của Hốt Tất Liệt. Tuy nhiên, họ sớm từ chối tham dự Kurultai. Hốt Tất Liệt đã ân xá A Lý Bất Ca, mặc dù ông đã xử tử những người ủng hộ chính của em trai mình. Hốt Tất Liệt chính thức nắm được đại quyền trong tay sau 4 năm tranh chấp với em trai, vào năm 1264. Tuy nhiên, sự kiện này cuối cùng đã đánh dấu sự kết thúc của [[đế quốc Mông Cổ]] thống nhất. Các hãn quốc miền tây trở thành độc lập trên thực tế (''[[de facto]]''), và hãn [[Hải Đô]] của [[hãn quốc Sát Hợp Đài]] (Chagatai hay [[Sát Hợp Đài]] là người cai trị phần lớn khu vực [[Tân Cương]] và [[Trung Á]] ngày nay) còn tiếp tục chống đối ông cho tới tận khi ông này mất vào năm [[1301]].
Trong thời kỳ nội chiến với A Lý Bất Ca, người quản lý Ích Châu là [[Lý Đàn]] đã nổi dậy chống lại sự cai trị của người Mông Cổ vào tháng 2 năm 1262. Hốt Tất Liệt đã ra lệnh cho [[Sử Thiên Trạch]] và Shi Shu dẹp loạn Lý Đàn. Hai đội quân này đánh bại cuộc nổi dậy của Lý Đàn sau vài tháng và Lý Đàn bị tử hình. [[Wang Wentong]], cha vợ của Lý Đàn, người từng được chỉ định làm Bình chương chính sự ({{zh-c|c=平章政事}}) của Trung thư tỉnh ([[tiếng Trung Quốc|tiếng Trung]]: 中書省) trong giai đoạn đầu thời kỳ trị vì của Hốt Tất Liệt và là một trong số các quan lại người Hán được tin cậy nhất của ông, cũng bị án tử hình. Sự kiện này đã làm Hốt Tất Liệt mất niềm tin vào người Hán. Sau khi trở thành hoàng đế, ông cấm chỉ việc giao các chức vụ quan trọng cho các lãnh chúa gốc Hán.
Hàng 91 ⟶ 100:
=== Đối ngoại ===
Hốt Tất Liệt buộc [[Cao Ly]] ([[Triều Tiên]]) phải trở thành chư hầu vào năm 1260. Nhà Nguyên giúp [[Nguyên Tông của Cao Ly|Nguyên Tông]] (원종) của Cao Ly bình ổn sự kiểm soát của ông này tại Triều Tiên vào năm 1271. Hốt Tất Liệt cũng có ý định thiết lập mối quan hệ triều cống với các quốc gia khác, nhưng bị cự tuyệt. Dưới áp lực từ các cố vấn người Mông Cổ, Hốt Tất Liệt quyết định xâm lăng [[Nhật Bản]], [[Myanmar|Myanma]], [[Đại Việt]] và [[Java]]. Ông cũng đã cố gắng chinh phục các vùng đất ngoại vi như Sakhalin, nơi người dân bản địa cuối cùng đã nộp cho người Mông Cổ vào năm 1308. Những cố gắng thất bại và tốn kém này, cùng với sự lưu thông tiền giấy đã gây ra [[lạm phát]]. Tuy nhiên, ông cũng đã buộc các lãnh chúa từ tây bắc và đông bắc phải đầu hàng, đảm bảo sự ổn định tại các khu vực này. Từ năm 1273 đến 1276, các cuộc chiến tranh trước nhà Tống và Nhật Bản đã khiến vấn đề tiền giấy mở rộng từ 110.000 ding lên 1.420.000 ding.
====Sáp nhập Cao Ly====
Hốt Tất Liệt đã xâm chiếm [[Cao Ly]] (nằm trên [[Bán đảo Triều Tiên]]) và biến nó thành một quốc gia chư hầu phụ vào năm 1260. Sau một cuộc can thiệp khác của người Mông Cổ vào năm 1273, Cao Ly đã bị kiểm soát chặt chẽ hơn với nhà Nguyên. Cao Ly trở thành một căn cứ quân sự của người Mông Cổ, và một số mệnh lệnh của chế độ quân chủ đã được thiết lập ở đó. Triều đình của Cao Ly đã cung cấp quân đội nước này và một lực lượng hải quân đi biển cho các chiến dịch quân sự khác của Mông Cổ.
==== Xâm lược Nhật Bản ====
Hàng 113 ⟶ 125:
Mặc dù các thất bại này đã kết thúc giấc mơ của Hốt Tất Liệt trong việc mở rộng lãnh thổ về phía nam, đặc biệt nhằm để kiểm soát [[con đường gia vị]]. Tuy nhiên trong giai đoạn 1288-1293, các quốc gia như [[Đại Việt]], [[Chiêm Thành]] và [[Sukhothai]] đều lần lượt công nhận uy quyền tối cao của Hốt Tất Liệt để tránh xảy ra chiến tranh thêm nữa.
====Xâm lược Miến Điện và Java====
Ba cuộc viễn chinh đánh Miến Điện, vào năm 1277, 1283 và 1287, đã đưa lực lượng Mông Cổ đến Đồng bằng sông Irrawaddy, sau đó họ chiếm được [[Bagan]], kinh đô của [[triều Pagan]] và thành lập chính quyền của họ. Hốt Tất Liệt phải bằng lòng với việc thiết lập một sự tuyệt đối chính thức, nhưng cuối cùng Pagan đã trở thành một quốc gia triều cống, gửi các triều cống đến kinh đô nhà Nguyên cho đến khi quân Mông Cổ bị trục xuất khỏi Trung Quốc vào những năm 1360. Lợi ích của người Mông Cổ trong các lĩnh vực này là mối quan hệ thương mại và phụ lưu.
Trong những năm cuối cùng của triều đại, Hốt Tất Liệt đã phát động một cuộc viễn chinh chinh phạt hải quân gồm 20-30.000 người đánh [[Singhasari]] trên Java (1293), nhưng lực lượng Mông Cổ xâm lược đã buộc phải rút lui bởi [[Majapahit]] sau khi tổn thất đáng kể hơn 3000 quân. Tuy nhiên, đến năm 1294, năm Hốt Tất Liệt qua đời, các vương quốc Thái Lan bao gồm [[vương quốc Sukhothai|Sukhothai]] và Chiang Mai đã trở thành các quốc gia chư hầu của nhà Nguyên.
====Quan hệ với châu Âu====
Dưới thời Hốt Tất Liệt, liên hệ trực tiếp giữa Đông Á và Châu Âu đã được thiết lập, nhờ sự kiểm soát của Mông Cổ đối với các tuyến thương mại trung tâm châu Á và được tạo điều kiện bởi sự hiện diện của các dịch vụ bưu chính hiệu quả. Vào đầu thế kỷ 13, người châu Âu và Trung Á - thương nhân, khách du lịch và nhà truyền giáo của các quốc gia khác nhau - đã đến Trung Quốc. Sự hiện diện của sức mạnh Mông Cổ cho phép một số lượng lớn người Trung Quốc, có ý định chiến tranh hoặc buôn bán, đi đến các bộ phận khác của Đế quốc Mông Cổ, đến tận Nga, [[Ba Tư]] và [[Lưỡng Hà]].
== Cuối đời ==
| |||