Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Định luật Hubble”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Sửa chính tả Thẻ: Sửa đổi di động Sửa đổi qua ứng dụng di động Sửa đổi từ ứng dụng Android |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 1:
{{Vũ trụ học vật lý}}
'''Định luật Hubble''' (còn gọi là '''định luật Hubble–Lemaître''')<ref>{{cite press |date=29 October 2018 |title=IAU members vote to recommend renaming the Hubble law as the Hubble–Lemaître law |url=https://www.iau.org/news/pressreleases/detail/iau1812/?lang |publisher=[[International Astronomical Union]] |accessdate=2018-10-29}}</ref> là một định luật quan sát được trong [[vũ trụ học vật lý]] do [[Georges Lemaître]] và sau đó là [[Edwin Hubble]] phát hiện. Hubble đưa ra định luật rằng các [[ngôi sao]] càng xa trung tâm vũ trụ thì di chuyển ra xa khỏi trung tâm vũ trụ với tốc độ càng nhanh theo công thức:▼
▲'''Định luật của Hubble''',
# Đối tượng quan sát được trong [[Thiên văn học ngoài Ngân Hà|vũ trụ sâu thẳm]] không gian -liên thiên hà, 10 mega [[parsec]] (Mpc) trở lên - có một [[dịch chuyển đỏ]], hiểu như là một vận tốc tương đối di chuyển ra xa khỏi [[Trái Đất]] ;
# Sự [[Hiệu ứng Doppler|dịch chuyển Doppler]] này - vận tốc được bảo đảm của các [[thiên hà]] khác nhau rút ra từ Trái đất [[Tỉ lệ thuận|tỷ lệ thuận]] với khoảng cách của chúng so với Trái đất đối với các thiên hà cách xa vài trăm megaparsec. <ref name="riess99"><cite class="citation journal">Riess, A.; et al. (1998). "Observational Evidence from Supernovae for an Accelerating Universe and a Cosmological Constant". ''The Astronomical Journal''. '''116''' (3): 1009–1038. [[arXiv]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//arxiv.org/abs/astro-ph/9805201 astro-ph/9805201]</span>. [[Bibcode]]:[[bibcode:1998AJ....116.1009R|1998AJ....116.1009R]]. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1086/300499|10.1086/300499]].</cite><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles></ref> <ref name="perlmutter99"><cite class="citation journal">Perlmutter, S.; et al. (1999). "Measurements of Omega and Lambda from 42 High-Redshift Supernovae". ''The Astrophysical Journal''. '''517''' (2): 565–586. [[arXiv]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//arxiv.org/abs/astro-ph/9812133 astro-ph/9812133]</span>. [[Bibcode]]:[[bibcode:1999ApJ...517..565P|1999ApJ...517..565P]]. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1086/307221|10.1086/307221]].</cite><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles></ref>
Định luật của Hubble được coi là cơ sở quan sát đầu tiên cho sự [[Mở rộng metric của không gian|mở rộng của vũ trụ]] và ngày nay đóng vai trò là một trong những bằng chứng thường được trích dẫn nhất để hỗ trợ cho mô hình [[Vụ Nổ Lớn|Big Bang]] . <ref name="NYT-20170220">{{Chú thích báo|url=https://www.nytimes.com/2017/02/20/science/hubble-constant-universe-expanding-speed.html|title=Cosmos Controversy: The Universe Is Expanding, but How Fast?|last=Overbye|first=Dennis|date=20 February 2017|work=[[New York Times]]|access-date=21 February 2017|author-link=Dennis Overbye}}</ref> <ref name="Coles">
{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/?id=BgNGWVr5yhIC&pg=PA202|title=Routledge Critical Dictionary of the New Cosmology|date=2001|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-203-16457-0|editor-last=Coles|editor-first=P.|page=202}}</ref> Chuyển động của các vật thể thiên văn chỉ do sự giãn nở này được gọi là '''dòng chảy Hubble''' . <ref>
{{Chú thích web|url=http://astronomy.swin.edu.au/cosmos/h/hubble+flow|title=Hubble Flow|website=The Swinburne Astronomy Online Encyclopedia of Astronomy|publisher=[[Swinburne University of Technology]]|access-date=2013-05-14}}</ref>
Mặc dù quan sát này đa số được quy cho [[Edwin Hubble]], <ref>
{{Chú thích tạp chí|last=van den Bergh|first=S.|date=2011|title=The Curious Case of Lemaitre's Equation No. 24|journal=[[Journal of the Royal Astronomical Society of Canada]]|chapter=<!-- -->|volume=105|issue=4|pages=151|arxiv=1106.1195|bibcode=2011JRASC.105..151V}}</ref> <ref>
{{Chú thích tạp chí|last=Nussbaumer|first=H.|last2=Bieri|first2=L.|date=2011|title=Who discovered the expanding universe?|journal=[[The Observatory (journal)|The Observatory]]|chapter=<!-- -->|volume=131|issue=6|pages=394–398|arxiv=1107.2281|bibcode=2011Obs...131..394N}}</ref> <ref>
{{Chú thích tạp chí|last=Way|first=M.J.|date=2013|title=Dismantling Hubble's Legacy?|journal=[[ASP Conference Proceedings]]|chapter=<!-- -->|volume=471|pages=97–132|arxiv=1301.7294|bibcode=2013ASPC..471...97W}}</ref> khái niệm vũ trụ giãn nở với tốc độ có thể tính toán được xuất phát đầu tiên từ các phương trình [[Thuyết tương đối rộng|tương đối tổng quát]] vào năm 1922 bởi [[Aleksandr Aleksandrovich Fridman|Alexander Friedmann]] . Friedmann đã xuất bản một bộ phương trình, hiện được gọi là [[phương trình Friedmann]], cho thấy vũ trụ có thể giãn nở và trình bày tốc độ mở rộng nếu đây là trường hợp. <ref>{{Chú thích tạp chí|last=Friedman|first=A.|date=December 1922|title=Über die Krümmung des Raumes|journal=Zeitschrift für Physik|volume=10|issue=1|pages=377–386|bibcode=1922ZPhy...10..377F|doi=10.1007/BF01332580}}. (English translation in {{Chú thích tạp chí|last=Friedman|first=A.|date=December 1999|title=On the Curvature of Space|journal=General Relativity and Gravitation|volume=31|issue=12|pages=1991–2000|bibcode=1999GReGr..31.1991F|doi=10.1023/A:1026751225741}})</ref> Sau đó, [[Georges Lemaître]], trong một bài báo năm 1927, đã độc lập rằng vũ trụ có thể đang giãn nở, quan sát tỷ lệ giữa vận tốc hồi quy và khoảng cách với các vật thể ở xa, và đề xuất một giá trị ước tính của hằng số tỷ lệ, khi được sửa bởi Hubble được gọi là '''Hằng số Hubble''' . <ref name="NYT-20170220">{{Chú thích báo|url=https://www.nytimes.com/2017/02/20/science/hubble-constant-universe-expanding-speed.html|title=Cosmos Controversy: The Universe Is Expanding, but How Fast?|last=Overbye|first=Dennis|date=20 February 2017|work=[[New York Times]]|access-date=21 February 2017|author-link=Dennis Overbye}}</ref> <ref>
{{Chú thích tạp chí|last=Lemaître|first=G.|author-link=Georges Lemaître|date=1927|title=Un univers homogène de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extra-galactiques|journal=Annales de la Société Scientifique de Bruxelles A|volume=47|pages=49–59|bibcode=1927ASSB...47...49L}} Partially translated in {{Chú thích tạp chí|last=Lemaître|first=G.|date=1931|title=Expansion of the universe, A homogeneous universe of constant mass and increasing radius accounting for the radial velocity of extra-galactic nebulae|journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]]|volume=91|issue=5|pages=483–490|bibcode=1931MNRAS..91..483L|doi=10.1093/mnras/91.5.483}}</ref> <ref name="Livio">
{{Chú thích tạp chí|last=Livio|first=M.|date=2011|title=Lost in translation: Mystery of the missing text solved|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume=479|issue=7372|pages=171–3|bibcode=2011Natur.479..171L|doi=10.1038/479171a|pmid=22071745}}</ref> <ref>
{{Chú thích tạp chí|last=Livio|first=M.|last2=Riess|first2=A.|date=2013|title=Measuring the Hubble constant|journal=[[Physics Today]]|volume=66|issue=10|pages=41|bibcode=2013PhT....66j..41L|doi=10.1063/PT.3.2148}}</ref> Mặc dù hằng số Hubble <math>H_0</math> <math>H_0</math> <math>H_0</math> gần như không đổi trong không gian khoảng cách vận tốc tại bất kỳ thời điểm nào, '''thông số Hubble''' H0, mà hằng số Hubble là giá trị hiện tại, thay đổi theo thời gian, do đó, thuật ngữ 'hằng số' đôi khi được coi là phần nào hiểu sai. <ref name="NYT-20190225">{{Chú thích báo|url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html|title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? - Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process.|last=Overbye|first=Dennis|date=25 February 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=26 February 2019|author-link=Dennis Overbye}}</ref> Hơn nữa, hai năm sau, Edwin Hubble đã xác nhận sự tồn tại của sự giãn nở vũ trụ và xác định một giá trị chính xác hơn cho hằng số hiện mang tên ông. <ref>
{{Chú thích tạp chí|last=Hubble|first=E.|date=1929|title=A relation between distance and radial velocity among extra-galactic nebulae|url=http://www.pnas.org/cgi/reprint/15/3/168|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences]]|volume=15|issue=3|pages=168–73|bibcode=1929PNAS...15..168H|doi=10.1073/pnas.15.3.168|pmc=522427|pmid=16577160}}</ref> Hubble đã suy ra vận tốc suy thoái của các vật thể từ các [[dịch chuyển đỏ]] của chúng, nhiều trong số đó đã được đo trước đó và liên quan đến vận tốc của [[Vesto Slipher|Vesto Slodes]] vào năm 1917. <ref>{{Chú thích tạp chí|last=Slipher|first=V.M.|date=1917|title=Radial velocity observations of spiral nebulae|journal=The Observatory|volume=40|pages=304–306|bibcode=1917Obs....40..304S}}</ref> <ref name="MS_Longair">
{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/?id=z0vlYHQZHJcC&pg=RA2-PA109|title=The Cosmic Century|last=Longair|first=M. S.|date=2006|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-47436-8|page=109}}</ref> <ref>{{Chú thích sách|title='Slipher's redshifts as support for de Sitter's model and the discovery of the dynamic universe' In Origins of the Expanding Universe: 1912-1932|last=Nussbaumer|first=Harry|date=2013|publisher=Astronomical Society of the Pacific|pages=25–38}}[[arxiv:1303.1814|Physics ArXiv preprint]]</ref> <ref>{{Chú thích sách|title=The Contribution of V.M. Slipher to the discovery of the expanding universe in 'Origins of the Expanding Universe'|last=O'Raifeartaigh|first=Cormac|date=2013|publisher=Astronomical Society of the Pacific|pages=49–62}}[[arxiv:1212.5499|Physics ArXiv preprint]]</ref>
Luật pháp thường được diễn tả bằng phương trình {{Nowrap|''v'' {{=}} ''H''<sub>0</sub>''D''}} với ''H''<sub>0</sub> các hằng số tỉ lệ-Hubble không đổi giữa "khoảng cách thích hợp" ''D'' để một thiên hà, trong đó có thể thay đổi theo thời gian, không giống như các [[khoảng cách đồng chuyển động]], và vận tốc của nó ''v'', tức là [[đạo hàm]] của khoảng cách thích hợp đối với tọa độ thời gian vũ trụ. (Xem cách ''[[Khoảng cách đồng chuyển động|sử dụng khoảng cách thích hợp]]'' để biết một số thảo luận về sự tinh tế của định nghĩa 'vận tốc' này. ) Ngoài ra, đơn vị SI của ''H''<sub>0</sub> là s<sup>-1</sup>, nhưng nó được trích dẫn thường xuyên nhất theo đơn vị ([[Kilômét|km]]/[[Giây|s]])/Mpc, do đó cho tốc độ tính bằng km/s của thiên hà cách chúng ta {{Convert|1|Mpc|km}} . Hằng số Hubble là khoảng {{Nowrap|70 (km/s)/Mpc}} . Đối ứng của ''H''<sub>0</sub> là [[Định luật Hubble|thời gian Hubble]] .
==Chú thích==
| |||