Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Núi Vesuvius”

'''Núi Vesuvius''' ({{lang-it|Monte Vesuvio}}, {{lang-la|Mons Vesuvius}}, phát âm tiếng Việt: '''Vê-duy-vơ''') là một [[núi lửa dạng tầng|núi lửa tầng]] nằm ở [[vịnh Naples]], [[Ý]], cách [[Napoli|Naples]] {{convert|9|km|mi}} về phía đông và gần bờ biển. NóĐây là [[núi lửa]] duy nhất ở [[châu Âu]] nằm trên đất liền đã từng phun trong vòng hàng trăm năm qua, mặc dù hiện tại nónay không còn ghi nhận thêm những đợt phun trào mới. Hai ngọn núi lửa lớn khác ở Ý là [[núi Etna]] và [[Stromboli]], nằm trên đảo.

Núi Vesuvius nổi tiếng với lần phun trào vào năm [[79]] sau [[Công nguyên]] đã vùi lấp, phá hủy cáchai thành phố [[La Mã cổ đại]] là [[Pompeii]] và [[Herculaneum]]. Các thành phố này đã khôngchưa được xây dựng lại mặc dù vẫn còn những cư dân sống sót và có lẽ nạn cướp bóc tràn lan đã diễn ra sau khi thành phố bị phá hủy.{{fact|date=ngày 7 tháng 1 năm 2013}} Vị trí của các thành phố dần bị bỏ quên cho đến khi chúng được phát hiện một cách tình cờ vào thế kỷ 18.

Đợt phun trào cũng làm thay đổi dòng chảy của [[sông Sarno]] và nâng cao đáy bờ biển, do đó Pompeii lúc này không nằm cạnh sông cũng không gần bờ biển. Vesuvius đã trải qua những sự thay đổi lớn – sườn dốc của nó bị xóa đinơi thảm thực vật biến mất và đỉnh của nó bị thay đổi đáng kể do tác động của đợt phun trào.

Vesuvius đã phun trào một vài lần sau đó và ngày nay nó được xem là một trong những ngọn núi lửa nguy hiểm nhất trên thế giới vì vẫn cócòn khoảng 3.000.000 người sống gần đóđây, vàđồng nóthời núi lửa vẫn luôn có xu hướng phun nổ ([[phun trào Plinian|Plinian]]). ĐóNơi đây cũng là khu vực núi lửa có đông người dân sinh sống nhất trên thế giới.<ref name=mcguire2003>{{chú thích báo|first=Bill|last=McGuire|title=In the shadow of the volcano|date=ngày 16 tháng 10 năm 2003|publisher=Guardian News and Media Limited|newspaper=guardian.co.uk|url=http://www.guardian.co.uk/education/2003/oct/16/research.highereducation2|accessdate=ngày 8 tháng 5 năm 2010}}</ref> Lần phun trào cuối cùng làdiễn ra vào năm 1944.

Núi Vesuvius có một truyền thống lịch sử và văn họchóa lâu đời. Nó được coi là cơn thịnh nộ của [[Genius (thần thoại)|Thần thánh]] vào lúc nólần phun trào năm 79: nó xuất hiện với cái tên Vesuvius như một con rắn trong [[bích họa]] trang trí của một số ''lararia'', hoặc trên các bàn thờ gia đình của những người sống sót ở [[Pompeii]]. Một chữ khắc ở [[Capua]]<ref>CIL x.1, 3806.</ref> ghi làrằng IOVI VESVVIO ám chỉ nó có quan hệ tới quyền năng của [[Jupiter]]; và đó là ''Jupiter Vesuvius''.<ref>{{harvnb|Waldstein|1908|p=97}}</ref>

Giữa tháng 3 năm 1944 là lần cuối Vesuvius lại phun trào. Giai đoạn hoạt động cao nhất từ ngày 18 đến ngày 29 Thángtháng 3 đã được kèmmang theo với những dòng [[dung nham]] và những mảnh cùng [[tro núi lửa]] rơi xuống, một đài phun dung nham và dòng nham nhỏ xuất hiện. Mặc dù 12.000 người đã được sơ tán 12.000 người, 26 người đãbị thiệt mạng, thị trấn Massa di Somma và San Sebastiano được chôn cất mộtlại lần nữa gần như hoàn toàn bị chôn vùi dưới nham thạch. Trên sân bay quân sự, ''sân bay Pompeii'' ở Terzigno, những mảnh núi lửa rơi xuống phá hủy khoảng 80 máy bay ném bom B-25 của quân đội Không quân Hoa Kỳ.<ref>[http://warwingsart.com/12thAirForce/mountvesuvius.html Der Augenzeugenbericht] eines Angehörigen der 340th Bomb Group, die in Terzigno stationiert war, spricht von 88 zerstörten Flugzeugen. [http://www.aerofiles.com/_noram.html aerofiles] beziffert den Verlust mit 74 Bombern.</ref>

Kể từ năm 1944, Vesuvius nằmđã yêntrở về trạng thái tĩnh lặng, chỉ cócòn phun hơi nước và run nhẹ. Núi lửa tuyTuy nhiên khôngnúi dậplửa chưa tắt hẳn và vẫn còn có nguy cơ hiểm họa. Mặc dù đã có kế hoạch sơ tán cho hơn một triệu dân, trongphòng trường hợp bùng phát đe dọa trực tiếp như trongvào năm 79, nhưng cho đến ngày nay các cảnh báo trướcthiên tai của cácnhững nhà nghiên cứu núi lửa là không đángđủ tin cậy cũng khôngnhư chưa đủ sớm. Các kế hoạch này được dựa trên thời gian cảnh báo trước là hai tuần, mànhưng không thể đạt đượckết quả. Khu vực Dândân cư đông đúc hiện nay, nằm ngay cả trên các sườn núi Vesuvius, trong khu vực của Herculaneum cổ đại. Trung tâm thành phố Naples và các tòa nhà cao tầng mới trong khu vực ga xe lửa nằm ở khoảng cách tương tự như khi Stabiae bị phá hủy, nhưng do Sommawall, phần còn lại của vành miệng núi lửa cũ, được bảo vệ mộthộ phần nào. Kế hoạch sơ tán hiện tại, Il Programma Vesuvia - la scelta possibile của chính phủ địa phương vùng [[Campania]] có mục tiêu, giảm dân số tại khu vực đỏ của núi lửa. Trong khu vực rộngcó 200diện câytích số200km vuông với mức độ nguy hại cao nhất có 600.000 dân; 150.000 người nên di dời trong vòng 15 năm tới. Với tiềnsố thưởngtiền lên tới € 30.000 một gia đình để huy động người dân di cư, nhưng đến nay vẫn chưa thành công chotốt lắmđẹp.<ref>Axel Bojanowski: ''[http://www.spiegel.de/wissenschaft/natur/0,1518,830058,00.html Zukunftsszenario: Forscher simulieren Vesuv-Ausbruch].'' In: ''[[Spiegel Online]].'' 27. April 2012</ref> Ngược lại, mặc dù bằng chứng gầnmới đây cho thấy rằng buồng [[Mắc ma|magma]] của Vesuvius đã "tỉnh dậy", 50.000 ngôi nhà, theo tổ chức môi trường Legambiente, chỉ trong hai mươi năm qua trong Khu vực đỏ đã có thêm 50.000 ngôi nhà được xây dựng thêm trái phép.<ref>[http://www.protezionecivile.it/minisite/index.php?dir_pk=250&cms_pk=1440&n_page=3 Der nationale Katastrophenplan und eine Karte der Gefahrenzonen am Vesuv] auf protezionecivile.it</ref>