Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Giáo dục Việt Nam Cộng hòa”

Hệ thống giáo dục Việt Nam Cộng hòa gồm tiểu học, trung học và đại học, cùng với một mạng lưới các cơ sở giáo dục công lập, dân lập và tư thục ở cả ba bậc học và hệ thống tổ chức quản trị từ trung ương tới địa phương. [[Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa 1967|Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa]] quy định về việc cố gắng xây dựng nền giáo dục cơ bản mang tính bắt buộc và miễn phí, các trường đại học tự trị, và những người có khả năng mà không có phương tiện sẽ được nâng đỡ để theo đuổi học vấn.<ref name="hienphap1967">{{chú thích web|url=http://vi.wikisource.org/wiki/Hiến_pháp_Việt_Nam_Cộng_hòa_1967|title=Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa 1967|quote=Điều 26, [[Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa 1956|Hiến pháp]] năm 1956: "Quốc gia cố gắng cho mọi người dân một nền giáo dục cơ bản có tính cách bắt buộc và miễn phí. Mọi người dân có quyền theo đuổi học vấn. Những người có khả năng mà không có phương tiện riêng sẽ được nâng đỡ để theo đuổi học vấn. Quốc gia thừa nhận phụ huynh có quyền chọn trường cho con em, các đoàn thể và tư nhân có quyền mở trường theo điều kiện luật định. Quốc gia có thể công nhận các trường tư thục đại học và cao đẳng chuyên nghiệp hội đủ điều kiện luật định. Văn bằng do những trường ấy cấp phát có thể được Quốc gia thừa nhận." Điều 10, [[Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa 1967|Hiến pháp]] năm 1967: "1- Quốc gia công nhận quyền tự do giáo dục. 2- Nền giáo dục cơ bản có tính cách cưỡng bách và miễn phí. 3- Nền giáo dục đại học được tự trị. 4- Những người có khả năng mà không có phương tiện sẽ được nâng đỡ để theo đuổi học vấn. 5- Quốc gia khuyến khích và nâng đỡ các công dân trong việc nghiên cứu và sáng tác về khoa học, văn học và nghệ thuật." Điều 11 phát biểu: "1- Văn hóa giáo dục phải được đặt vào hàng quốc sách trên căn bản dân tộc, khoa học và nhân bản. 2- Một ngân sách thích đáng phải được dành cho việc phát triển văn hóa giáo dục."}}</ref> Tuy nhiên, do ngân sách giáo dục eo hẹp, hệ thống trường học thiếu thốn và không có chính sách khuyến học hiệu quả nên có nhiều trẻ em nghèo vẫn không thể đến trường. Tới năm 1974 tỷ lệ người dân biết đọc và viết của Việt Nam Cộng hòa ước tính vào khoảng 70% dân số, tức là trong 20 năm tồn tại, Việt Nam Cộng hòa vẫn chưa thanh toán xong nạn [[mù chữ]]<ref name="NTL6-72"/> (trong khi đó, chính phủ [[Việt Nam Dân chủ Cộng hòa]] đã thanh toán xong nạn mù chữ ở đồng bằng và trung du miền Bắc ngay từ năm 1958<ref name=tuyen />) Sau năm 1975, chế độ Việt Nam Cộng hòa sụp đổ, trước tình trạng nhiều người dân miền Nam vẫn bị mù chữ, chính phủ Việt Nam đã thực hiện chính sách [[Bình dân học vụ]] và đến cuối tháng 2 năm 1978, toàn bộ 21 tỉnh thành ở miền Nam đã cơ bản thanh toán xong nạn mù chữ<ref name=tuyen>[http://tuyengiao.vn/tuyen-truyen/bac-ton-voi-cong-tac-xoa-nan-mu-chu-va-bo-tuc-van-hoa-478 Bác Tôn với công tác xoá nạn mù chữ và bổ túc văn hoá], Tạp chí Tuyên giáo, 1/8/2008</ref><ref>[https://dantri.com.vn/giao-duc-khuyen-hoc/giao-duc-viet-nam-sau-70-nam-diet-giac-dot-20150908083401045.htm Giáo dục Việt Nam sau 70 năm “diệt giặc dốt”], Báo Dân trí, 08/09/2015</ref>.

Nhìn chung mô hình giáo dục ở [[miền Nam (Việt Nam)|miền Nam Việt Nam]] trong những năm 1960-1970 có khuynh hướng xa dần ảnh hưởng của nền giáo dục [[Pháp]] vốn chú trọng đào tạo một số ít phần tử trí thức và có khuynh hướng thiên về [[lý thuyết]], để chuyển sang mô hình giáo dục đại chúng và thực tiễn.

Theo [[Nguyễn Thanh Liêm]] (cựu Thứ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục Việt Nam Cộng hòa), nền giáo dục VNCH chỉ tồn tại trong 20 năm (từ 1955 đến 1975), bị ảnh hưởng nặng nề bởi [[Chiến tranh Việt Nam|chiến tranh]] và những bất ổn chính trị thường xảy ra, phần thì ngân sách eo hẹp do phần lớn ngân sách quốc gia phải dành cho quốc phòng và nội vụ (trên 40% ngân sách quốc gia dành cho quốc phòng, khoảng 13% cho nội vụ, chỉ khoảng 7–7,5% cho giáo dục). Tuy nhiên, cơ sở trường lớp đã phát triển nhanh, đáp ứng được một phần nhu cầu gia tăng nhanh chóng của người dân, đào tạo được một nhóm trí thức có khả năng chuyên môn để xây dựng quốc gia và tạo được sự nghiệp ở các quốc gia phát triển. Kết quả này là nhờ các nhà giáo có ý thức rõ ràng về sứ mạng, trách nhiệm và dành nhiều tâm huyết đóng góp cho nghề nghiệp, cũng như nhiều bậc phụ huynh đã đóng góp tài chính cho việc xây dựng cơ sở vật chất, cùng những ý tưởng, sáng kiến, và nỗ lực mang lại sự tiến bộ cho nền giáo dục.<ref name="NTL6-71" /> Tuy nhiên, giáo dục VNCH vẫn tồn tại nhiều khuyết điểm, tiêu biểu là mang lưới trường học bị thiếu hụt và mất cân đối, mức độ phổ cập giáo dục khá thấp, số trường trung học và đại học quá ít so với dân số, tỷ lệ trẻ em thất học cao, tỷ lệ người [[mù chữ]] vẫn còn khá lớn (xem số liệu ở dưới).

Do số thí sinh bị đánh trượt cao, học sinh thời Việt Nam Cộng hòa phải chịu áp lực rất lớn về [[thi cử]] nên phải học tập rất vất vả<ref name="khoavan"/>, và chỉ khoảng 24% tổng số thiếu niên ở lứa tuổi từ 12 đến 18 là được đi học<ref name="Viet-Nam 1970"/><ref name="Nguyen Ngoc Bich et al., tr. 43"/>. Nội san AĐS cho biết: ''“Cứ 100 em vào lớp đầu của bậc tiểu học thì chỉ có 3 em được học trung học đệ nhị cấp, còn 97 em bị hất ra ngoài nền giáo dục đại chúng của ông Thiệu, và trong tiểu học có 51% học sinh không được học lên lớp 4”''<ref name="ReferenceA">Theo Thanh Nam; Sđd; tr. 98 - 99</ref> Tới năm 1974, tỷ lệ người dân biết đọc và viết của Việt Nam Cộng hòa ước tính vào khoảng 70% dân số<ref name="NTL6-72"/>, 30% còn lại vẫn [[mù chữ]].

Sau năm 1975, Việt Nam Cộng hòa sụp đổ trong khi vẫn chưa giải quyết được tình trạng mù chữ, ít học trong một bộ phận không nhỏ người dân miền Nam. Trong Chỉ thị 221 CT/TW ''"Về công tác giáo dục ở miền Nam sau ngày hoàn toàn giải phóng"'', ngày 17-6-1975, Ban Bí thư Trung ương Đảng nhấn mạnh ''“Trước mắt, phải coi đây (nhiệm vụ xoá nạn mù chữ và bổ túc văn hoá) là một nhiệm vụ cấp thiết số một .... Trước hết, phải xoá ngay nạn mù chữ trong cán bộ và thanh niên và tiếp tục bổ túc văn hoá cho họ, đồng thời phát động phong trào sôi nổi trong quần chúng nhằm mau chóng xoá nạn mù chữ trong nhân dân lao động, phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ này trong hai năm”''. Tháng 9-1976, trong thư gửi giáo viên và học sinh cả nước nhân dịp khai giảng năm học mới, Chủ tịch nước [[Tôn Đức Thắng]] lưu ý ''“Riêng đối với miền Nam, cần tập trung sức nhanh chóng xoá xong nạn mù chữ và đẩy mạnh công tác bổ túc văn hoá cho cán bộ và thanh niên công nông...”''. Phong trào [[bình dân học vụ]] nhằm giải quyết tình trạng người dân mù chữ trong chế độ cũ được thực hiện. Cuối tháng 2-1978, tất cả 21 tỉnh và thành phố ở miền Nam đã cơ bản hoàn thành kế hoạch xoá nạn mù chữ<ref name=tuyen />

Tác giả Nguyễn Tử Lộc là một giáo viên ở miền Nam thời kỳ đó, năm 1966 đã nhận xét: 3 triết lý nêu trên nghe thì rất quý báu, cao cả, nhưng chúng vẫn chỉ là khẩu hiệu ở trên giấy, còn số liệu thực tế lại khác hẳn: một nửa số trẻ em không được đi học tiểu học, 50% dân chúng vẫn còn [[mù chữ]], nhiều trường tư chỉ dành cho con em nhà giàu, tổng số học sinh, sinh viên ngành kỹ thuật chỉ là 0,5% tổng số học sinh, sinh viên; sự mê tín dị đoan thì vẫn còn ngự trị trong khắp miền thôn quê chiếm 80% dân số. Khi tình trạng đó chưa được cải thiện, thì ''"nhân bản, dân tộc, khai phóng"'' cũng chỉ là khẩu hiệu suông và không có ý nghĩa gì trong thực tế<ref name="ReferenceB">Nguyễn Tử Lộc; Thực chất giáo dục miền Nam Việt Nam; Tạp chí Văn học; số 69/ 1966; tr. 4.</ref>

Thời gian đầu, giáo dục tiểu học Việt Nam Cộng hòa tiếp tục sử dụng bộ sách giáo khoa [[Việt Nam Tiểu học Tùng thư]] do Nha Học chính Đông Pháp soạn thảo trong giai đoạn 1920-1930. Các trường học còn sử dụng loại sách ''Tập Đọc Vui'' được soạn thảo và phát hành song song với sách giáo khoa.<ref name="lenguyen2">[http://www.vanhoanghean.com.vn/van-hoa-va-doi-song27/van-hoa-hoc-duong40/viec-hoc-va-thi-o-mien-nam-1954-1963 Việc học và thi ở miền Nam (1954 - 1963) (kỳ 1)], Lê Nguyễn, Tạp chí Văn hóa Nghệ An</ref> Năm 1958, chính phủ [[Đệ Nhất Cộng hòa Việt Nam|Đệ Nhất Cộng hòa]] cho lập Ban Tu thư thuộc Bộ Quốc gia Giáo dục để soạn, dịch, và in sách giáo khoa cho hệ thống giáo dục toàn quốc. Tính đến năm 1962, Bộ Quốc gia Giáo dục đã ấn hành xong 39 đầu sách tiểu học, 83 sách trung học, và 9 sách đại học.<ref>Masur, Matthew, tr. 57.</ref> Các giáo chức và họa sĩ làm việc trong Ban Tu thư đã soạn thảo trọn bộ sách cho bậc tiểu học. Bộ sách này được đánh giá cao cả về nội dung lẫn hình thức. Có nhiều sách đã được viết, dịch, và phát hành để học sinh và sinh viên có tài liệu tham khảo. Phần lớn sách giáo khoa và trang thiết bị dụng cụ học tập do Trung tâm Học liệu của Bộ Giáo dục sản xuất và cung cấp với sự giúp đỡ của một số cơ quan nước ngoài. Trung tâm này còn hợp tác với [[Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc|UNESCO]] để viết và dịch sách dành cho thiếu nhi để giúp các em hiểu biết về các nền văn hóa khác nhau và tạo sự đoàn kết giữa các nhi đồng trên thế giới. Bộ Giáo dục cũng dành riêng ngân quỹ để in sách giáo khoa bậc tiểu học cho gần 30 [[dân tộc Việt Nam|sắc tộc thiểu số]] khác nhau ở Việt Nam. Hầu hết sách giáo khoa các bậc học Tiểu học, Trung học và Đại học đều theo khuynh hướng phi chính trị hóa, chú trọng chủ yếu đến việc giáo dục con người. Người viết sách giáo khoa không bị một áp lực nào hay phải tuân theo một sự chỉ đạo nào.<ref name="lenguyen2"/>

*[[Nguyễn Văn Trường]]: sinh năm 1930 tại [[Vĩnh Long]]; giáo sư tại [[Viện Đại học Huế]]; hai lần đảm trách chức vụ Tổng trưởng Giáo dục thời kỳ chuyển tiếp giữa [[Đệ Nhất Cộng hòa Việt Nam|Đệ Nhất ]] và [[Đệ Nhị Cộng hòa Việt Nam|Đệ Nhị Cộng hòa]]. Ông là người tích cực vận động và đóng góp vào sự ra đời của [[Viện Đại học Cần Thơ]] vào năm 1966.

*[[Trần Ngọc Ninh]]: sinh năm 1923 tại Hà Nội; bác sĩ giải phẫu và giáo sư [[Trường Đại học Y khoa Sài Gòn]], giáo sư Văn minh Đại cương và Văn hóa Việt Nam tại [[Viện Đại học Vạn Hạnh]]; Phó Thủ tướng kiêm Tổng trưởng Giáo dục thời kỳ chuyển tiếp giữa [[Đệ Nhất Cộng hòa Việt Nam|Đệ Nhất ]] và [[Đệ Nhị Cộng hòa Việt Nam|Đệ Nhị Cộng hòa]].<ref>{{chú thích web|url=http://www.viethoc.org/index.php?module=pagemaster&PAGE_user_op=view_page&PAGE_id=69 |title=Viện Việt-Học|accessdate=ngày 5 tháng 1 năm 2010}}</ref>

Hệ thống trường học của Việt Nam Cộng hòa rất mất cân đối về cơ cấu và thiếu hụt về số lượng, chỉ có những vùng đô thị, các loại trường trung học mới phát triển. Đến năm học 1970 - 1971, riêng vùng Sài Gòn - Gia Định đã chiếm 13% trường tiểu học) và 24 % (trường trung học), sự mất cân đối này cho thấy khẩu hiệu ''“giáo dục đại chúng”, “giáo dục cho mọi người”'' là không thể thực hiện được. Cố vấn Mỹ [[Donald M. Knox]], Trưởng phái đoàn cố vấn Mỹ tại miền Nam Việt Nam đã nhận xét: toàn miền Nam có khoảng 2,6 triệu các em tuổi từ 12 - 18 nhưng chỉ có 60 vạn em có chỗ học trong các trường trung học. Nội san AĐS cho biết: ''“Cứ 100 em vào lớp đầu của bậc tiểu học thì chỉ có 3 em được học trung học đệ nhị cấp, còn 97 em bị hất ra ngoài nền giáo dục đại chúng của ông Thiệu, và trong tiểu học có 51% học sinh không được học lên lớp 4”''<ref>Theo Thanh Nam; Sđd; tr. 98 - 99<name="ReferenceA"/ref>

Nhà nghiên cứu [[Trần Văn Chánh]] thì cho rằng: ''"Việt Nam Cộng hòa chết yểu, chỉ sống 20 năm (1955-1975), nên lý thuyết/dự tính/kế hoạch giáo dục cao siêu thì nhiều nhưng sự thể hiện trên thực tế lại chưa được trọn vẹn, vẫn còn bị nhiều bậc thức giả đương thời chỉ trích nặng nề. Có những kế hoạch được soạn thảo nhưng vẫn chỉ nằm trên giấy, chưa có thời gian, điều kiện thực hiện, hoặc chỉ thực hiện được một phần nhỏ. Vài kế hoạch đôi khi chỉ phản ảnh sáng kiến của một vài cá nhân hay tập thể, giai đoạn đầu vẫn còn lúng túng chưa có một chính sách giáo dục rõ rệt và nhất quán từ trên xuống, sự phát triển có lúc còn thiếu định hướng, lộn xộn và chắp vá."''<ref>[http://khoavanhoc-ngonngu.edu.vn/home/index.php?option=com_content&view=article&id=5227%3Agiao-dc-min-nam-vit-nam-1954-1975-tren-con-ng-xay-dng-va-phat-trin&catid=115%3Agiao-dc&Itemid=189&lang=vi Giáo dục miền Nam Việt Nam 1954-1975 trên con đường xây dựng và phát triển], Trần Văn Chánh, Tạp chí Nghiên Cứucứu & Phát Triểntriển, số 7-8 (114-115).2014</ref>

Nhà nghiên cứu [[Võ Quang Phúc]] thì cho rằng nên giáo dục Việt Nam Cộng hòa tuy tự coi mình là "phi chính trị", nhưng thực chất vẫn phục vụ theo phương châm ''"lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, dùng người Việt đánh người Việt"'' của Mỹ<ref>Võ Quang Phúc: Âm mưu áp đặt chủ nghĩa thực dân mới của đế quốc Mỹ vào nền giáo dục phổ thông ở miền Nam Việt Nam trong Văn hóa văn nghệ miền Nam dưới chế độ Mỹ - ngụy; tập II; NxbNhà xuất bản. Văn hóa; Hà Nội; 1979; tr. 146 - 147</ref> Chỉ có những vùng đô thị, các loại trường trung học mới phát triển. Đến năm học 1970 - 1971, riêng vùng Sài Gòn - Gia Định đã chiếm 13% trường tiểu học) và 24 % (trường trung học), sự mất cân đối này cho thấy khẩu hiệu ''“giáo dục đại chúng”, “giáo dục cho mọi người”'' của chính quyền Sài Gòn chỉ là giả tạo. Chính cố vấn Mỹ [[Donald M. Knox]], Trưởng phái đoàn cố vấn Mỹ tại miền Nam Việt Nam đã nhận xét: toàn miền Nam có khoảng 2,6 triệu trẻ em tuổi từ 12 - 18 nhưng chỉ có 60 vạn trẻ em có chỗ học trong các trường trung học. Nội san AĐS cho biết: ''“Cứ 100 em vào lớp đầu của bậc tiểu học thì chỉ có 3 em được học trung học đệ nhị cấp, còn 97 em bị hất ra ngoài nền giáo dục đại chúng của ông Thiệu, và trong tiểu học có 51% học sinh không được học lên lớp 4”''<ref>Theo Thanh Nam; Sđd; tr. 98 - 99<name="ReferenceA"/ref> Tác giả Nguyễn Tử Lộc là một giáo viên ở miền Nam thời kỳ đó nhận xét<ref>Nguyễn Tử Lộc; Thực chất giáo dục miền Nam Việt Nam ; Tạp chí Văn học; số 69name="ReferenceB"/ 1966; tr. 4.</ref>:

:''“Giáo dục Việt Nam Cộng hòa vẫn ca tụng những lý tưởng nhân bản, dân tộc, khoa học, khai phóng: Còn gì quý báu, cao cả hơn. Nhưng nhân bản ở chỗ nào khi một nửa số trẻ em trai gái không được đi học tiểu học; khi 50% dân chúng còn [[mù chữ]]? Nhân bản chỗ nào khi nó chỉ nhằm phục vụ cho một thiểu số trưởng giả ở thành thị; khi đại đa số nhân dân nông thôn và thành thị nghèo hèn bị lãng quên và khinh bỉ? Dân tộc ở chỗ nào khi chính tiếng quốc ngữ bị các nhà đại trí thức khinh bỉ, chà đạp; khi giai cấp thượng lưu của xã hội cho con cái đi học trường Tây, trường Mỹ...? Khoa học ở chỗ nào khi có cái học từ chương, buôn bằng bán chữ; khi tổng số học sinh, sinh viên kỹ thuật chỉ là 0,5% tổng số học sinh, sinh viên; khi sự mê tín dị đoan còn ngự trị trong khắp miền thôn quê 80% dân số? Khai phóng ở đâu khi chung quanh toàn những cảnh ngông cuồng, ăn cướp, ăn cắp... đưa lên làm mẫu mực; ...khi những bộ mặt to lớn chường ra đầy dơ bẩn và độc hại? Khi xã hội dành cho đại đa số thế hệ đang lên số phận bi đát của bần cùng, nhục nhã, lầm than, tuyệt vọng?"''

Điều 7 [[Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa 1956]] quy định ''"Những hành vi có mục đích phổ biến hoặc thực hiện một cách trực tiếp hay gián tiếp chủ nghĩa cộng sản dưới mọi hình thái đều trái với các nguyên tắc ghi trong Hiến pháp"''. Điều 4 [[Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa 1967]] (Chương I - Điều khoản căn bản) tiếp tục quy định rằng ''"Việt Nam Cộng Hòa chống lại chủ nghĩa Cộng Sảnsản dưới mọi hình thức. Mọi hành vi nhằm mục đích tuyên truyền hay thực hiện chủ nghĩa Cộng Sảnsản đều bị cấm chỉ"''. Do đó, các nội dung giáo dục của Việt Nam Cộng hòa cũng phải tuân theo các quy định này.