Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Trận Watling Street”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n replaced: ]] and → và [[ (2), ==References== → ==Tham khảo==, ==External links== → ==Liên kết ngoài== using AWB
Dòng 20:
|casualties2 = 80.000 tử trận<ref name=Ermatinger/>}}
 
'''Trận Watling Street''' là tên thường gọi của trận đánh quyết định chấm dứt cuộc khởi nghĩa Boudica của người bản địa [[Người Briton|Anh]] chống nền đô hộ [[Đế quốc La Mã|La Mã]], xảy ra khoảng năm 60 hoặc 61 giữa liên quân các bộ tộc đảo Anh do nữ vương [[Boudica]] chỉ huy với lực lượng La Mã do tướng [[Gaius Suetonius Paulinus]] chỉ huy. Dù bị lép vế về quân số, quân đội La Mã với ưu thế vượt trội về kỷ luật và vũ khí đã đánh bại và thảm sát đẫm máu các tộc Anh. Trận đánh đặt dấu chấm hết cho các cuộc khởi nghĩa của người Anh ở phía nam hòn đảo, củng cố nền đô hộ lâu dài của La Mã tại đây tới tận năm 410.<ref>{{cite book|last1=Webster|first1=Graham|title=Boudica the British revolt against Rome, AD 60|date=1978|publisher=Routledge|location=London|isbn=0415226066}}</ref>
 
Ngày nay, tư liệu về trận đánh này chỉ còn được tìm thấy trong các trước tác của [[Tacitus]] và [[Dio Cassius]], cả hai đều là sử gia La Mã.<ref name="bulst">{{cite journal|first=Christoph M. |last=Bulst |title=The Revolt of Queen Boudicca in A.D. 60 |journal=Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte |volume=10 |issue=4 |date=October 1961 |pages=496–509|jstor=4434717 }}</ref> Các sử gia hiện đại vẫn chưa xác định được rõ địa điểm trận đánh, chỉ phỏng đoán khu vực giữa [[Londinium]] và [[Viroconium Cornoviorum|Viroconium]] (nay là làng [[Wroxeter]], thuộc hạt [[Shropshire]]), trên con đường được xây từ thời La Mã mà nay gọi là [[Watling Street]]. Tên gọi ''Watling Street'' cũng chỉ xuất hiện từ khi [[người Anglo-Saxon]] thống trị Anh. Do vậy, cái tên '''Watling Street''' do người này nay gán cho trận đánh là sai về niên đại và thiếu bằng chứng hợp lý, chỉ mang tính suy đoán. Dù sao, con đường mà hậu thế gọi là Watling Street là một địa điểm chiến lược quan trọng trong chiến dịch của Suetonius mà trận đánh này là đỉnh điểm.
Dòng 29:
Một trong các bộ tộc xưng thần với La Mã là [[Iceni]], sống ở vùng [[Norfolk]] ngày nay. Vua Iceni là [[Prasutagus]] làm di chúc cho các con gái mình và hoàng đế La Mã [[Nero]] cùng thừa kế lãnh địa của ông. Bằng cách này, ông mong giữ thiện chí với La Mã để bộ tộc mình được độc lập. Trái với mong đợi của Prasugatus, người La Mã dùng bạo lực cưỡng đoạt đất của ông và lăng mạ gia đình ông, đánh đập góa phụ ông là [[Boudica]] rồi hãm hiếp hai con gái bà.<ref>Tacitus ''[[Annals (Tacitus)|Annals]]'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Tac.+Ann.+14.31 14.31]</ref> Một số người quyền quý La Mã như [[Catus Decianus]] và [[Seneca]] cũng chèn ép gay gắt dân Anh phải trả hết các khoản vay trước đó.<ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#2 62.2]</ref>
 
Sự đàn áp tàn nhẫn của người La Mã đã gây căm phẫn sâu sắc cho nhiều người tộc Anh. Nâận lúc quan thống đốc La Mã [[Gaius Suetonius Paulinus]] đi đánh đảo Mona ([[Anglesey]], phía bắc xứ [[Wales]]),<ref>Tacitus, ''Annals'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Tac.+Ann.+14.29 14.29-39], ''Agricola'' [[s:Agricola#14|14-16]]; Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#1 62.1-12]</ref> tộc Iceni liên kết với tộc [[Trinovantes]] láng giềng tiến hành khởi nghĩa. Họ bầu Boudica làm lãnh đạo và phát quân đánh [[Camulodunum]] ([[Colchester]]). Camulodunum nguyên là thủ đô của dân Trinovantes, đã bị La Mã cấp làm nơi dưỡng cư cho các cựu binh của họ. Các cựu binh La Mã đã thỏa sức cướp đoạt đất đai, ruộng vườn của người bản địa, lại ép họ làm nô lệ vất vả. Đặc biệt, họ phải lao dịch nặng nề để xây cất miếu thờ Claudius, hoàng đế La Mã đã mở màn xâm lược Anh năm 43. Boudica dẫn quân khởi nghĩa đánh Camulodunum rất ác liệt, phá hủy toàn bộ thành phố và giết sạch những người La Mã bị kẹt bên trong. Suetonius đang ở xa, các cựu binh chỉ kịp gọi quan đại diện [[Catus Decianus]] đem 200 binh tới cứu. Số quân này nhanh chóng bị nghiện nát. Decianus trốn chạy vào tỉnh [[Gaule]]. Tướng La Mã [[ Petilius Cerialis]] dẫn binh đoàn XIX ''Hispana'' tới cứu nhưng bị Boudica chặn đánh phá tan. Toàn bộ số bộ binh của Cerialis bị tiêu diệt, ông ta đem vài kỵ binh chạy vào đồn, không dám ra đánh.<ref>Tacitus, ''Annals'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Tac.+Ann.+14.31 14.31-32]</ref>
 
Sau thắng lợi bước đầu, Boudica dẫn binh đánh phá [[Londinium]] ([[Luân Đôn]] ngày nay). Tin tức về cuộc khởi nghĩa lan rộng buộc Suetonius hối hả mang quân theo đường Watling Street vào giữ Londinium. Thoạt tiên Suetonius định dàn quân đánh một trận ở Londinium, nhưng kiểm điểm lại thấy quân số thưa thớt, nên ông ta vội rút quân khỏi Londinium trước khi Boudica tới. Boudica tiến vào Londinium và đốt sạch thành phố. Sử gia La Mã [[Tacitus]] kể tất cả cư dân La Mã không chạy kịp đều bị tàn sát.<ref>Tacitus, ''Annals'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Tac.+Ann.+14.33 14.33]</ref> Boudica lại phát triển tấn công tới [[Verulamium]] ([[St Albans|St. Albans]] ngày nay).
Dòng 38:
Do bị áp đảo về quân số, Suetonius phải chọn chiến địa hết sức cẩn thận. Ông ta lựa một hẻm núi chật hẹp, mặt trước có đồng trống, mặt sau có rừng rậm. Núi đồi hai bên bảo vệ các cánh sườn quân La Mã, khu rừng đằng sau ngăn chặn mọi nguy cơ đánh tập hậu, còn vùng đồng trống phía trước làm Boudica không thể đặt quân mai phục. Thay vì đó, Boudica phải dốc hết quân đánh trực diện đội quân chuyên nghiệp và tối tân của La Mã. Suetonius còn bày trận pháp rất chặt chẽ, các hàng ngũ đứng sát sao, hai bên sườn đều xếp đầy kỵ binh và bộ binh trợ chiến.<ref name="TacAnn14.32" />
 
[[Image:boudiccastatue.jpg|thumb|300px|Tượng đài ''[[Boadicea andvà Hercác Daughterscon gái|Boadicea]]'' bycủa [[Thomas Thornycroft]], depictingmiêu tả Boudica with her daughterscùng incác theircon chariotgái astrên shechiến addressesxa troopscổ befoređộng thebinh battlesĩ.]]
Đối diện với họ, Boudica dàn các khối bộ binh và kỵ binh dày đặc, "đông chưa từng có" (theo lời của Tacitus). Quân Anh khí thế rất mạnh, tự tin vào chiến thắng đến độ họ đặt một dãy xe chở vợ con ở cuối trận tuyến, để vợ con họ được tận mục chiến thắng vinh quang của họ.<ref name="TacAnn14.34"/> Đây cũng là việc mà trước kia hai tù trưởng [[người German]] là [[Boiorix]] của tộc [[Cimbri]] và [[Ariovistus]] của tộc [[Suebi]] đã làm khi đánh với các danh tướng La Mã [[Gaius Marius]] và [[Julius Caesar]].<ref>[[Florus]], ''Epitome of Roman History'' [[s:Epitome of Roman History/Book 1#38|1.38]]; [[Julius Caesar]], ''[[Commentarii de Bello Gallico]]'' [[s:Commentaries on the Gallic War/Book1#51|1.51]]</ref> Sử gia Tacitus, viết hơn 50 năm sau, kể rằng Boudica cùng các con gái cưỡi chiến xa, đi đến từng bộ lạc để ủy lạo, truyền cảm cho họ, khẳng định truyền thống của các tộc Anh là chiến đấu dưới sự lãnh đạo của phụ nữ: <blockquote>"'Nhưng giờ đây', bà ấy nói, 'không phải với thân phận là người đàn bà dòng dõi quyền quý, mà là một trong những người [bị áp bức] mà tôi trả thù cho tự do bị cướp đạt, thân thể bị chà đạp, và trinh tiết bị xâm hại của các con gái tôi. La Mã đã quá tham tàn đến mức những người đồng bào của chúng ta, kể cả người già và người còn trinh, đều nhiễm ô uế. Nhưng trời luôn giúp cho sự phục thụ chân chính; một binh đoàn [La Mã] cả gan chống trả đã bị tiêu diệt; số còn lại hoặc chui rúc trong doanh trại, hoặc cùng quãn tìm cách bỏ trốn. Chúng sẽ không trụ được dưới những tiếng hò reo của hàng vạn quân ta, chưa phải kể đến những đợt xung phong và những đòn giáng của ta. Nếu các bạn xét kỹ binh lực hai bên, và các tác nhân cuộc chiến, các bạn sẽ thấy mình phải thắng hoặc chết trong trận đánh này. Đó là quyết định của một người đàn bà; còn đàn ông, họ chỉ đáng sống và làm nô lệ.'"<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.02.0078:book=14:chapter=35&highlight=Boudicea,+with+her+daughters+before+her, Tacitus, ''Annals'']</ref></blockquote>
As their armies deployed, the commanders would have sought to motivate their soldiers. Tacitus, who wrote of the battle more than 50 years later, claims to relate Boudica's speech to her followers: <blockquote>"'But now,' she said, 'it is not as a woman descended from noble ancestry, but as one of the people that I am avenging lost freedom, my scourged body, the outraged chastity of my daughters. Roman lust has gone so far that not our very persons, nor even age or virginity, are left unpolluted. But heaven is on the side of a righteous vengeance; a legion which dared to fight has perished; the rest are hiding themselves in their camp, or are thinking anxiously of flight. They will not sustain even the din and the shout of so many thousands, much less our charge and our blows. If you weigh well the strength of the armies, and the causes of the war, you will see that in this battle you must conquer or die. This is a woman's resolve; as for men, they may live and be slaves.'"<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.02.0078:book=14:chapter=35&highlight=Boudicea,+with+her+daughters+before+her, Tacitus, ''Annals'']</ref></blockquote>
Theo Tacitus, Suetonius cũng động viên sĩ khí bằng những lời lẹ hùng hồn: <blockquote>"Đừng để tâm tới tiếng hét chói tai của lũ man di. Quân chúng nhiều đàn bà hơn đàn ông. Chúng chẳng phải chiến binh-chúng còn không được trang bị đúng kiểu. Ta đã đánh bại chúng trước đó và hễ chúng thấy được võ khí và thấm được tinh thần của ta, chúng sẽ ta vỡ. Hãy bám sát nhau. Hãy quăng lao, rồi xố tới, đánh chúng ngã lăn bằng khiên rồi kết liễu chúng bằng kiếm. Chờ có cướp bóc. Cứ thắng đi rồi các anh sẽ có hết mọi thứ."<ref>Tacitus, ''Annals'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Tac.+Ann.+14.36 14.36]</ref></blockquote> Tacitus và nhiều sử gia thời đó có khuynh hướng tự chết những bài diễn văn sống động khi chép về những sự kiện lớn. Tuy nhiên, lời diễn văn được gán cho Suetonius ở đây thẳng thừng và thực tiễn một cách khác thường. Cha vợ Tacitus là thống đốc tương lai [[Gnaeus Julius Agricola]] làm việc trong bộ tham mưu của Suetonius trong chiến dịch này; có thể Agricola đã kể lại khá chính xác cho Tacitus.<ref>Cassius Dio (''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#9 9-11]) gives Suetonius a quite different speech.</ref>
 
Dù quân các tộc Anh rất đông, sử sách kể họ trang bị rất sơ sài, một phần do tộc Iceni đã bị giải giáp từ trước cuộc khởi nghĩa.<ref name="bulst"/> Boudica thúc quân ồ ạt tràn qua đồng trống, đánh vào mặt quân La Mã. Khi quân Anh còn chưa kịp áp sát, quân La Mã đã phóng [[pilum]], một loại lao thời đó, đốn gục một số quân Anh đang xung phong và phá hỏng khiến của số còn lại, khiến họ phải vứt khiên và phơi thân cho những ngọn lao tiếp theo. Đến lúc quân La Mã hết lao, họ tiến lên đánh giáp lá cà với quân Anh. Đội hình La Mã xếp rất chặt và nhọn ra như một mũi dùi. Nhờ ưu thế vượt trội về binh giáp, khí giới và kỷ cương, người La Mã giành được thế thượng phong. Sau đó, kỵ binh La Mã mang giáo dài vào trận và đập tan quân Anh. Quân Anh tan vỡ cuồng cuồng chạy, nhưng chính dãy xe ở hậu tuyến đã làm hại họ, chặn mất đường thoát của họ. Quân La Mã điên cuồng đuổi theo thảm sát, giết vô số chiến binh, phụ nữ, trẻ em và cả súc vật thồ. Tacitus có nhắc tới một lời đồn rằng quân La Mã chỉ chết hại 400 người mà tắm máu đến 8 vạn quân Anh.<ref name="TacAnn14.37" /> Tuy nhiên, giới làm sử hiện đại bác bổ những cn số như vậy là phóng đại.<ref name="bulst"/><ref>{{cite journal |first=G. B. |last=Townend |title=Some Rhetorical Battle-Pictures in Dio |journal=Hermes |volume=92 |issue=4 |date=1964 |pages=479–80}}</ref>
Although the Britons gathered in considerable force, they are said to have been poorly equipped, as the Iceni had been disarmed before the rebellion.<ref name="bulst"/> They placed their wagon train in a crescent at their end of the field, from which point their families could watch what they may have expected to be an overwhelming victory.<ref name="TacAnn14.34" /> Two Germanic leaders, [[Boiorix]] of the [[Cimbri]] và [[Ariovistus]] of the [[Suebi]], are reported to have done the same thing in their battles against [[Gaius Marius]] và [[Julius Caesar]], respectively.<ref>[[Florus]], ''Epitome of Roman History'' [[s:Epitome of Roman History/Book 1#38|1.38]]; [[Julius Caesar]], ''[[Commentarii de Bello Gallico]]'' [[s:Commentaries on the Gallic War/Book1#51|1.51]]</ref>
 
Theo Tacitus, Boudica isthua saidtrận byđã Tacitusuống tothuốc haveđộc poisonedtự herself;sát.<ref name="TacAnn14.37" /> Cassius Dio saysthì shenói fellbà ill,bị diedbệnh andchết wasvà givenđược aan lavishtáng buriallong trọng.<ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#12.6 62.12.6]</ref> Bên La Mã có [[Poenius Postumus]], prefectlà ofđồn thetrưởng 2ndbinh Legion,đoàn whichII had''Augustus'', failedngười tonày joinrút thegươm battletự (thussát robbingvì hiskhông menkịp ofdự atrận share(làm ofquân thesĩ glory),mất committedcơ suicidehộ byđược fallingchia onsẻ hisvinh swordquang).<ref name="TacAnn14.37" />▼
Tacitus also wrote of Suetonius addressing his legionaries: <blockquote>"Ignore the racket made by these savages. There are more women than men in their ranks. They are not soldiers—they're not even properly equipped. We've beaten them before and when they see our weapons and feel our spirit, they'll crack. Stick together. Throw the javelins, then push forward: knock them down with your shields and finish them off with your swords. Forget about plunder. Just win and you'll have everything."<ref>Tacitus, ''Annals'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Tac.+Ann.+14.36 14.36]</ref></blockquote> Although Tacitus, like many historians of his day, was given to invent stirring speeches for such occasions, Suetonius' speech here is unusually blunt and practical. Tacitus' father-in-law, the future governor [[Gnaeus Julius Agricola]], was on Suetonius' staff at the time and may have reported it fairly accurately.<ref>Cassius Dio (''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#9 9-11]) gives Suetonius a quite different speech.</ref>
 
===Địa điểm===
Boudica led her army forward across the plain and into the narrowing field in a massive frontal attack. As they advanced, they were channeled into a tightly packed mass. Just before the Britons got into close contact with their enemies, the Romans threw their [[pilum|pila]], a type of javelin, to cut down some of the charging Britons and to damage the shields of the others, forcing them to discard their shields and leave themselves exposed. When the Romans had exhausted their missiles, they rushed out and marched forward in a tightly packed wedge-like column. The Romans, with a clear advantage in armour, weapons and discipline, had a decisive advantage in the close-quarters fighting against the tightly packed Britons. The Roman cavalry, lances extended, then entered the battle.
 
As the Britons' losses increased they tried to retreat, but their flight was blocked by the ring of wagons and they were massacred. The Romans killed not only the warriors but also the women, children, and even pack animals. Tacitus relates a rumor that 80,000 Britons fell against the loss of only 400 Romans.<ref name="TacAnn14.37" /> However, the figures quoted for the campaign in the ancient sources are regarded by modern historians as extravagant.<ref name="bulst"/><ref>{{cite journal |first=G. B. |last=Townend |title=Some Rhetorical Battle-Pictures in Dio |journal=Hermes |volume=92 |issue=4 |date=1964 |pages=479–80}}</ref>
 
▲Boudica is said by Tacitus to have poisoned herself;<ref name="TacAnn14.37" /> Cassius Dio says she fell ill, died and was given a lavish burial.<ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#12.6 62.12.6]</ref> [[Poenius Postumus]], prefect of the 2nd Legion, which had failed to join the battle (thus robbing his men of a share of the glory), committed suicide by falling on his sword.<ref name="TacAnn14.37" />
 
===Location===
The site of the battle is not identified by either historian, although Tacitus gives a brief description.<ref name="TacAnn14.37" /> A wide variety of sites, all consistent with an army attacking from the area of London toward the Roman forces concentrating from the direction of Cornwall and Wales, has been suggested. One legend places it at Battle Bridge Road in [[King's Cross, London]], although from reading Tacitus it is unlikely Suetonius returned to the city.
 
Hàng 66 ⟶ 62:
*on Watling Street, just south of [[Dunstable]], Bedfordshire.<ref>{{cite journal |first=Barry |last=Horne |title=Did Boudica and Paulinus meet south of Dunstable |journal=South Midlands Archaeology |volume= 44 |date=2014 |pages=89–93}}</ref>
 
== Sau trận đánh ==
==Aftermath==
ItTheo issử saidgia thatLa the emperorMã [[NeroSuetonius]], wascuộc sokhởi shakennghĩa byBoudica theseđã eventslàm thathoàng heđế considered[[Nero]] withdrawingchoáng fromváng, Britaintừng altogether,đòi rút quân khỏi Anh.<ref>[[Suetonius]], ''Nero'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#18 18], [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#39 39-40]</ref> butNhưng withvới thetrận revoltWatling broughtStreet, tocuộc akhởi decisivenghĩa end,bị dập tắt hoàn toàn và người La Mã thetiếp occupationtục ofcai Britaintrị continuedAnh.
 
FearingSau trận Watling Street, Suetonius' punitivetiếp policiestục wouldthực provokehiện furtherchính rebellion,sách cai trì hà khắc. Nero replacedkhông himmuốn withgây thethêm morebất conciliatoryổn, bèn triệu hồi Suetonius và phong [[Publius Petronius Turpilianus]], một người ôn hòa hơn, làm thống đốc.<ref>Tacitus, ''Annals'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Tac.+Ann.+14.38 38-39]</ref>
 
TheThất defeatbại ofcủa Boudica ensuredđã Romancủng rulecố innền southernđô Britainhộ lâu dài của La Ma ở phía nam Anh; howevertuy nhiên, northernvùng Britainphía remainedbắc volatile.Anh Invẫn ADchưa yên hẳn. Năm 69, có quý tộc người [[VenutiusBrigantes]], alà [[BrigantesVenutius]] noble,phát wouldđộng leadmột anothercuộc lesskhởi wellnghĩa documentedkhác. revoltVụ này không được ghi chép đầy đủ, initiallychỉ biết là từ một tranh chấp nội asbộ achuyển tribalthành rivalrykhởi butnghĩa soonchống becomingLa anti-RomanMã.<ref>Tacitus, ''[[Histories (Tacitus)|Histories]]'', [[s:The Histories (Tacitus)/Book 3#45|3.45]]</ref>
 
==Tham khảo==
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Trận_Watling_Street”