Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Trịnh – Nguyễn phân tranh”

'''Trịnh – Nguyễn phân tranh''' là thời kỳ phân chia giữa chế độ "[[nhà Hậu Lê|vua]] Lê [[chúa Trịnh]]" ở phía Bắc [[sông Gianh]] (sử gọi là [[Đàng Ngoài]]) và [[chúa Nguyễn]] cai trị ở miền Nam ([[Đàng Trong]]), mở đầu khi [[Trịnh Tráng]] đem quân đánh [[Nguyễn Phúc Nguyên]] năm [[1627]] và kết thúc vào cuối [[thế kỷ 18]] khi [[nhà Tây Sơn]] đánh đổ cả [[chúa Nguyễn]] lẫn [[chúa Trịnh]].

Năm [[1527]], [[Mạc Đăng Dung]] cướp ngôi nhà [[Nhà Lê sơ|Hậu Lê]] lập ra [[nhà Mạc]]. Năm [[1533]], tướng cũ của nhà Lê là [[Nguyễn Kim]] lập con vua [[Lê Chiêu Tông]] lên ngôi, tức là [[Lê Trang Tông]]. Năm [[1545]], [[Nguyễn Kim]] bị sát hại, con rể là [[Trịnh Kiểm]] lên thay. Để nắm trọn binh quyền, Trịnh Kiểm đầu độc giết con cả của Nguyễn Kim là [[Nguyễn Uông]]. Em của [[Nguyễn Uông|Uông]] là [[Nguyễn Hoàng|Hoàng]] lo sợ bị anh rể hại, nên nghe theo lời khuyên của [[Nguyễn Bỉnh Khiêm]], xin vào trấn thủ [[Thuận Hóa]]. [[Trịnh Kiểm]] cho rằng đất ấy là nơi xa xôi, hoang vu nên đồng ý cho đi, nhằm mục đích mượn tay quân Mạc giết [[Nguyễn Hoàng|Hoàng]]. Tuy nhiên, không những đánh bại quân Mạc, [[Nguyễn Hoàng]] còn lấy được lòng dân Thuận Hóa.

Mải đối phó với [[nhà Mạc]], [[Trịnh Kiểm]] cho [[Nguyễn Hoàng|Hoàng]] kiêm trấn thủ luôn [[Quảng Nam]]. Năm [[1570]], Trịnh Kiểm chết, con cả là [[Trịnh Cối]] lên thay. Cối không màng chính sự, bị em là [[Trịnh Tùng]] đoạt quyền. Cối cùng đường đầu hàng nhà [[Mạc]] và chết già ở đất Bắc.

Lê-Mạc và Trịnh-Nguyễn đều là những cuộc nội chiến trường kỳ trong [[lịch sử Việt Nam]], gây ra hậu quả chia đôi nước [[Đại Việt]] trong 250 năm. Tuy nhiên, so với [[Chiến tranh Lê-Mạc|Chiến tranh Lê – Mạc]] thời [[Nam-Bắc triều (Việt Nam)|Nam Bắc triều]], mức độ của [[Chiến tranh Trịnh – Nguyễn]] có phần bớt nghiêm trọng hơn vì những lý do sau:

Lê – Mạc là kẻ thù không đội trời chung. [[Nhà Mạc]] cướp ngôi Lê, Lê khôi phục rồi chống Mạc, họ Lê mang mối thù giết vua cướp ngôi với họ Mạc nên quyết không thể có chuyện nghị hòa. Lê và Mạc phải đánh nhau một mất một còn để chứng minh mình là "chính thống", nhất là [[nhà Minh]] dùng chiêu bài lập lờ, không dứt khoát công nhận ai. Chiến tranh Lê -– Mạc vì vậy chỉ có thể kết thúc khi một bên bị tiêu diệt.

Giữa họ Trịnh và Nguyễn, xuất phát vốn là người trong một nhà, [[Trịnh Kiểm]] lấy chị Nguyễn Hoàng là Ngọc Bảo, đến [[Trịnh Tráng]] lại lấy con gái Nguyễn Hoàng cũng là cô họ của mình là Ngọc Tú. Trước khi dùng "binh", Trịnh và Nguyễn đã dùng "lễ" trong thời gian khá dài vì cả hai đều khởi phát từ danh nghĩa "phù Lê". Khi 2 bên thấy khó thắng được nhau thì cũng có thể bàn việc nghị hòa với nhau, và thực tế thì sau 7 lần xuất binh, cả hai bên đều chán nản nên đã nghị hòa với nhau và duy trì giới tuyến suốt cả một thế kỷ.

Sau thành quả chiếm Phú Xuân, đến lượt [[Chúa Trịnh]] say sưa chiến thắng, tưởng như công nghiệp của mình đã vượt được cha ông. Đất đai rộng hơn, quân số và dân số đông thêm, của cải giàu lên, các mối lo cát cứ ở hậu phương không còn, lẽ ra cơ đồ của họ Trịnh phải hùng mạnh hơn trước. Thế nhưng, chính sự [[Chúa Trịnh]] cũng lại lâm vào cảnh rối ren, tướng lười quân kiêu, nhân dân chán ghét nhà Chúa; còn lấy việc mất Thuận Hóa (về tay [[Nhà Tây Sơn|Tây Sơn]]) làm may<ref>Nghe tin Phạm Ngô Cầu để mất Phú Xuân, các quan họ Trịnh trấn an [[Trịnh Khải|Trịnh Tông]] rằng: ''đời các chúa Trịnh xưa kia chưa từng sở hữu được Thuận Hóa, nay bị mất đất đó lại là cái may cho nước nhà'' (!)</ref>, bởi thế cơ đồ họ Trịnh lại bị mất mau chóng hơn cả [[nhà Mạc]] trước kia, dù họ Mạc vốn chỉ có vùng [[Bắc bộBộ Việt Nam|Bắc Bộ]].

Như vậy, có thể thấy tài đức của người lãnh đạo có thu phục, đoàn kết được nhân dân hay không mới mang yếu tố quyết định sự mất còn của đất nước, còn quân đông đất rộng cũng chỉ là nhân tố thứ yếu.

[[Nguyễn Quang Ngọc]] trong sách ''Tiến trình Lịchlịch sử Việt Nam''<ref>Nguyễn Quang Ngọc (2000), Tiến trình Lịch sử Việt Nam, Nhà xuất bản Giáo dục, tr. 140.</ref>:

Trong ''[[Đại Việt sử ký toàn thư]]'', ''Bản kỷ tục biên'' ghi nhận thời [[Nam-Bắc triều (Việt Nam)|Nam Bắc triều]], quân Trịnh theo phò nhà Lê có lực lượng kỵ binh khá mạnh. [[Trịnh Tùng]] từng sử dụng 400 quân thiết kỵ làm trợ chiến để đẩy lùi cuộc xâm lấn của quân Bắc triều. Năm [[1592]], ông huy động tới 5000 kỵ binh nặng, trang bị giáp sắt cho cả ngựa để vây hãm [[Đông Kinh]] của nhà Mạc.

Một ghi chép của người phương Tây về lực lượng quân sự Đàng Ngoài dưới thời Thanh Đô vương [[Trịnh Tráng]] cho rằng vào năm [[1640]] ông này có trong tay hơn ba mươi vạn bộ binh, 2.000 thớt voi trận và 102 ngàn kỵ binh(!)<ref>Asia in the Making of Europe, tr 1681.</ref>. Con số này là khá lớn, lại không ghi rõ cách tính ra sao (có tính cả quân địa phương và dân phu hay không) nên còn cần làm rõ.

Binh có hai loại đầu, cũng như ngoài Bắc được gọi đi [[quân dịch]]; những trai tráng khỏe mạnh sung thẳng vào quân ngũ và một số được gọi dần có tính cách trừ bị. Việc binh bị đối với các chúa miền Nam là một việc quan trọng nhất, gồm những đơn vị dưới đây:

[[Chiến tranh]] Trịnh- – Nguyễn bùng nổ. Trong vòng 45 năm (từ năm [[1627]] đến năm [[1672]], hai họ Trịnh- – Nguyễn đánh nhau bảy7 lần với những trận chiến ác liệt, có khi kéo dài năm này qua năm khác. Cuộc [[chiến tranh]] đã làm hao tổn sức người sức của, triệt phá [[Ruộng lúa|đồng ruộng]], xóm [[làng]]. Cuộc [[chiến tranh]] cũng dẫn đến việc chia đôi lãnh thổ của nước [[Đại Việt]] thống nhất thành giang sơn riêng của hai dòng họ.<ref>{{chú thích sách|author=Phan Ngọc Liên (Tổng chủ biên)|title=Lịch sử 10 - Nâng cao|year=2006|publisher=Nhà xuất bản Giáo dục|pages=180}}</ref>