Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Cái chết của Adolf Hitler”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
quên save
cho lùi tất cả về bản của Thiên Đế, giữ lại mọi thứ của bạn, mình không tốt hơn
Dòng 1:
[[Tập tin:Stars & Stripes & Hitler Dead2.jpg|thumb|upright=1|Trang bìa của Tờ U.S. Armed Forces, ''[[Stars and Stripes (báo)|Stars and Stripes]]'', ngày 2 tháng 5 năm 1945.]]
'''[[Adolf Hitler]]''' là một chính trị gia người Đức, lãnh đạo [[Đảng Công nhân Đức Quốc gia Xã hội chủ nghĩa|Đảng Quốc xã]], từng giữ chức Thủ tướng Đức từ năm 1933 đến năm 1945 và [[Führer]] ("Thủ lĩnh") của [[Đức Quốc Xã]] từ năm 1934 đến năm 1945. Ông đã tự sát bằng súng lục vào ngày 30 tháng 4 năm 1945 trong [[Führerbunker]] (khu trú ẩn ngầm) của mình ở [[Berlin]].{{efn|name=Fischer 47}}{{efn|name=Kershaw 955}}{{efn|name=MI5-1}} [[Eva Braun]], người vợ một ngày của ông đã tự tử cùng với ông bằng cách uống [[xyanua]].{{efn|name=Beevor 359}} Theo các chỉ thị bằng văn bản và mệnh lệnh trước đó của Hitler, chiều hôm đó, hài cốt của họ (Hitler và Eva Braun) đã được đưa qua lối thoát hiểm của hầm ngầm, được tẩm [[xăng]] và thiêuđốt, sau đó được chôn cất trong khu vườn Thủ tướng Đế chế bên ngoài boongke.{{sfn|Kershaw|2008|pp=954, 956}}{{sfn|Linge|2009|pp=199, 200}} Các hồ sơ trong kho lưu trữ của Liên Xô cho thấy hài cốt bị thiêu cháy của cả hai sau đó đã được phục hồi và được cảichôn tánglại liên tục nhiều lần tại nhiều địa điểm cho đến tận năm 1946.{{efn|name=Kershaw 958}} Năm 1970, xác của họ lại bị đào lên, hỏa táng và tro bị rải rác khắp nơi.{{efn|name=Beevor 431a}}
 
Có nhiều tranh cãi khác nhau về nguyên nhân cái chết của Hitler; một quan điểm cho rằng ông ta chết bằng thuốc độc{{efn|name=Erickson 606}} và một quan điểm khác cho rằng ông chết bằng một phát súng tự bắn sau khi cắn vào một viên xyanua.{{efn|name=O'Donnell 1978, pp. 322–323}} Các nhà sử học đương đại đã bác bỏ các giả thuyết này, và xem chúng chỉ tin tuyên truyền của Liên Xô{{efn|name=Eberle and Uhl 288}}{{efn|name=Kershaw 1037}} hoặc một nỗ lực có tính thỏa hiệp để hòa giảihợp các kết luận khác nhau về cái chết Hitler.{{efn|name=O'Donnell 1978, pp. 322–323}}{{efn|name=Fest 749}} Một nhân chứng nói rằng xác chết của Hitler có dấu hiệu bị bắn vào miệng, nhưng điều này đã được chứng minh là điều không thể.{{efn|name=Joachimsthaler 157}}{{efn|name=Joachimsthaler 166}} Dấu vết nha khoa được tìm thấy trên xác chết của Hitler đã được đối chiếu với hồ sơ nha khoa của ông vào năm 1945.{{sfn|Lusher|2018}}{{efn|name=Joachimsthaler 225}}
 
nhiều lý do chính trị, Liên Xô đã đưa ra nhiều kịch bản khác nhau về số phận của Hitler.{{sfn|Eberle|Uhl|2005|p=288}}{{sfn|Kershaw|2001|p=1037}} Trong những năm ngay sau khi chiến tranh vừa kết thúc, Liên Xô cho rằng Hitler không chết, nhưng đã chạy trốn và được các [[Khối Đồng Minh thời Chiến tranh thế giới thứ hai|Đồng minh phương Tây]] trước đây che chở.{{sfn|Eberle|Uhl|2005|p=288}}
 
==Bối cảnh==
 
Đến đầu năm 1945, tình hình quân sự của Đức đang trên bờ vực sụp đổ hoàn toàn. Ở mặt trận phía đông, Ba Lan đã rơi vào tay Hồnglực quânlượng [[Liên Xô]], và họ đang tiến công dồn dập chuẩn bị vượt qua [[Oder]], khu vực nằm giữa [[Kostrzyn nad Odrą|Küstrin]] và [[Frankfurt (Oder)|Frankfurt]] với mục tiêu đánh chiếm Berlin, cách Berlin {{convert|82|km|mi}} về phía tây.{{sfn|Horrabin 1946, Vol. X|p=51}}
 
Trên mặt trận phía tây, cuộc tấn công từ ngày 16 tháng 12 năm 1944 tại Ardennes của quân Đức nhằmđể chiakích rẽđộng sự mất đoàn kết giữa các đồng minh phương Tây, mưu toan bằng một thắng lợi quân sự sẽ thuyết phục họ đi đến một đàm phán có lợi cho Đức để Đức tập trung vào việc chống quân Liên Xô ở phía đông.{{sfn|Crandell|1987}} Cuộc tấn công đạt được một số thành công tạm thời cho đến 25 tháng 1 năm 1945,{{sfn|Bullock|1962|p=778}} cuối cùng quân Đức đã thua quân Đồng minh trong [[Trận Ardennes (Thế chiến thứ hai)|cuộc tấn công Ardennes]] một cách chung cuộc, quân Anh và Canada băng qua sông Rhine tiến vào trung tâm công nghiệp [[Vùng Ruhr|Ruhr]] của Đức. Quân Mỹ ở phía nam đã chiếm được [[Lorraine]] và đang tiến về [[Mainz]], Mannheim và sông Rhine.{{sfn|Horrabin 1946, Vol. X|p=53}} Tại Ý, quân Đức đã rút về phía bắc, khi họ bị lực lượng Mỹ và Liên hiệp Anh đánhdồn bạiép trong cuộc [[Tổng tiến công mùa xuân 1945 tại Ý|Tấn công mùa xuân]] và liên quân Mỹ-Anh tiếp tục tiến quân đến [[Sông Po|Po]] và vùng núi Alps.{{sfn|Horrabin 1946, Vol. X|p=43}} Song song với các hoạt động quân sự, lãnh đạo các nướcquân Đồng minh đã gặp nhau tại [[Hội nghị Yalta|Yalta]] từ ngày 4 đến 11 tháng 2 để thảo luận về việc kết thúc cuộc chiến ở châu Âu.{{sfn|Bellamy|2007|p=648}}
 
[[Tập tin:Reichskanzlei-Fuehrerbunker (da dich).png|trái|thumb|upright=1.5|Sơ đồ của ''[[Führerbunker]]'']]
Lãnh đạo một [[Đức Quốc Xã|Đế chế III]] đang tan rã nhanh chóng, ngày 16 tháng 1 năm 1945 Hitler lui về ''Führerbunker'' của mình ở Berlin vào ngày 16 tháng 1 năm 1945. Rõ ràng là lãnh đạo Đức Quốc xã hiểubiết rằng [[Chiến dịch Berlin (1945)|trận chiến tại Berlin]] sẽ là trận chiến cuối cùng của cuộc chiến tranh ở châu Âu.{{sfn|Beevor|2002|p=139}} Khoảng 325.000 binh sĩ thuộc [[Tập đoàn quân B]] của Đức đã bị [[Bao vây Ruhr|bao vây và bắt giữ]] tại Ruhr vào ngày 18 tháng 4, con đường cho các lực lượng Mỹ tiến đến Berlin đã rộng mở. Đến ngày 11 tháng 4, quân Mỹ đã vượt qua Elbe, cách Berlin {{convert|100|km}} về hướng tây.{{sfn|Shirer|1960|p=1105}} Vào ngày 16 tháng 4, Hồng quân Liên Xô ở phía đông đã vượt qua Oder và bắt đầu [[Trận Seelow Heights|trận chiến Seelow Heights]], tuyến phòng thủ lớn cuối cùng bảo vệ Berlin ở phía đông.{{sfn|Beevor|2002|pp=209–217}}
 
{{cquote|Đức là đất nước của lòng trung thành. [...] Lịch sử không bao giờ có thể nói rằng tại thời điểm quan trọng này, một dân tộc từ bỏ nhà lãnh đạo của họ, cũng như một nhà lãnh đạo bỏ rơi người dân của mình. Đây là chiến thắng! - [[Joseph Goebbels]] nói trên radio vào ngày 19 tháng 4.{{sfn| Joachim Fest|2002|p=70}}|}}
Dòng 19:
Đến ngày 19 tháng 4, quân Đức đã rút lui hoàn toàn khỏi Seelow Heights, không còn tuyến phòng thủ nào nữa. Berlin đã bị pháo binh Liên Xô [[pháo kích|bắn phá]] lần đầu tiên vào ngày 20 tháng 4 (sinh nhật của Hitler). Đến tối ngày 21 tháng 4, xe tăng của [[Hồng quân]] đã đến ngoại ô thành phố.{{sfn|Beevor|2002|pp=255–256, 262}}
 
Tại cuộc họp tình hình buổi chiều ngày 22 tháng 4, Hitler lo lắng và suy sụp hoàn toàn khi ông nhận được thông báo rằng mệnh lệnh ông đưa ra ngày hôm trước cho chỉ huy [[Felix Steiner]], chỉ huy của [[Đạo quân biệt kích Steiner]] chuyển quân đội đến ứng cứu Berlin đã không được tuân lệnh.{{sfn|Erickson|1983|p=586}} Hitler đã yêu cầu tất cả mọi người ngoại trừ [[Wilhelm Keitel]], [[Alfred Jodl]], [[Hans Krebs]] và [[Wilhelm Burgdorf]] rời khỏi phòng họp,{{sfn|Dollinger|1995|p=231}} Hitler đã phản ứng một cách giận dữ sự phản bội và bất tài của các tướng lĩnh Đứccủa ông. Ông mất bình tĩnh đến mức khi lần đầu tiên ông tuyên bố rằng mình đã thua cuộc chiến. Hitler tuyên bố ông sẽ ở lại Berlin cho đến ngày cuối cùng và sau đó tự sát.{{sfn|Beevor|2002|p=275}} Cuối ngày 22 tháng 4 đó, ông đã hỏi bác sĩ tổ chức [[Schutzstaffel|SS]] là [[Werner Haase]] về phương pháp tự tử đáng tin cậy nhất. Haase đề xuất "phương pháp súng lục và thuốc độc", kết hợp một liều [[xyanua]] với một phát súng vào đầu.{{sfn|O'Donnell|2001|pp=230, 323}} Khi người đứng đầu Luftwaffe, [[Thống chế Đế chế (Đức)|Thống chế Đế chế]] [[Hermann Göring]] biết về điều này, ông đã gửi một bức điện tín cho Hitler xin phép tiếp quản sự lãnh đạo của Đế chế theo sắc lệnh năm 1941 của Hitler, sắc lệnh Göring là người kế nhiệm.{{sfn|Shirer|1960|p=1116}} Thư ký thân cận của Hitler là [[Martin Bormann]] đã thuyết phục Hitler rằng Göring đang đe dọa một cuộc đảo chính.{{sfn|Beevor|2002|p=289}} Phản ứng trước điều này, Hitler thông báo cho Göring rằng ông sẽ bị xử tử trừ khi ông từ chức tất cả các chức vụ. Cuối ngày hôm đó, Hitler đã tước mọi chức vụ và ra lệnh bắt giữ Göring.{{sfn|Shirer|1960|p=1118}}
 
Đến ngày 27 tháng 4, Berlin đã bị cô lập khỏi phần còn lại của nước Đức. Liên lạc vô tuyến đến các đơn vị phòng thủ Đức đã bị mất; các nhân viên chỉ huy trong hầm phải phụ thuộc vào đường dây điện thoại để thông qua đó truyền tải các hướng dẫn và mệnh lệnh, và thông qua đài phát thanh công cộng để biết tin tức.{{sfn|Beevor|2002|p=323}} Vào ngày 28 tháng 4, một thông tin của [[BBC]] có nguồn gốc từ [[Reuters]] đã được đăngđưa trên truyền thôngra; một bản sao của thôngtin tinnhắn này đã được trao cho Hitler.{{sfn|Kershaw|2008|p=943}} Nguồn tin tuyên bố rằng [[Reichsführer-SS]] [[Heinrich Himmler]] đã đề nghị đầu hàng [[Khối Đồng Minh thời Chiến tranh thế giới thứ hai|quân Đồng minh phương Tây]] nhưng lời đề nghị đã bị từ chối. Himmler đã ngụ ý với quân Đồng minh rằng anh ta có quyền đàm phán đầu hàng; Hitler đã xem hành động đó là sự phản bội. Suốt buổi chiều hôm đó, ông phản ứng vô cùng giận dữ.{{sfn|Kershaw|2008|pp=943–946}} Sau đó ra lệnh bắt giữ Himmler và bắn [[Hermann Fegelein]] (đại diện [[Schutzstaffel|SS]] của Himmler tại trụ sở của Hitler).{{sfn|Kershaw|2008|pp=946–947}}
 
Đến lúc này, Hồng quân đã tiến đến [[Potsdamer Platz]], diễn biến chiến sự cho thấy họ đang chuẩn bị xông vào khu hầm Thủ tướng Đế chế. Báo cáo này cùng với sự phản bội của Himmler đã thúc đẩy Hitler đưa ra những quyết định cuối cùng của cuộc đời ông.{{sfn|Shirer|1960|p=1194}} Sau nửa đêm ngày 29 tháng 4, Hitler kết hôn với Eva Braun trong một lễ cưới giản đơn tại phòng bản đồ của ''Führerbunker''.{{efn|name=MI5-2}} Ông tổ chức bữa sáng cho tiệc cưới khiêm tốn với người vợ mới. Sau đó, Hitler đưa thư ký [[Traudl Junge]] sang một phòng khác và ra lệnh viết [[Di chúc và di chúc cuối cùng của Hitler|di chúc]][[di chúc cuối cùng]]. Nó để lại các hướng dẫn phải thực hiện ngay sau khi ôngcái chết của ông, trong đó Đại đô đốc [[Karl Dönitz]] và [[Joseph Goebbels]] đảm nhận vai trò của Hitler với tư cách là [[Tổng thống Đức (1919-1945)|người đứng đầu đất nước]] và thủ tướng chính phủ.{{sfn|Kershaw|2008|pp=949–950}} Ông ký những tài liệu này lúc 04:00 và sau đó đi ngủ (một số nguồn tin cho biết Hitler đã ra lệnh trong [[Di chúc và di chúc cuối cùng của Hitler|di chúc và di chúc cuối cùng]] ngay trước đám cưới, nhưng tất cả đều thống nhất về thời điểm ký tênkết).{{efn|name=MI5-3}}{{efn|name=Beevor 343}}
 
{{cquote|"Tôi và vợ chọn cái chết để thoát khỏi sự xấu hổ của thất bại hoặc đầu hàng. Mong muốn của chúng tôi là được thiêuđốt cháy ngay lập tức ở nơi mà tôi đã giành hầu hết thời gian cho công việc của mình trong suốt mười hai năm phục vụ nhân dân." - Trích từ bản di chúc của Adolf Hitler.{{sfn|Alan Bullock|1962|p=382, 383}}|}}
 
[[Tập tin:Bundesarchiv B 145 Bild-F051673-0059, Adolf Hitler und Eva Braun auf dem Berghof.jpg|thumb|[[Eva Braun]] và Hitler (với [[Blondi]]), tháng 6 năm 1942]]
 
Vào chiều ngày 29 tháng 4, Hitler biết rằng người bạn đồng minh của mình là nhà, lãnh đạo phát xít Ý [[Benito Mussolini]] đã bị dunhững kích kháng chiếnngười Ý xử tử. Thi thể của Mussolini và tình nhân của ông ta là [[Clara Petacci]] đã bị xích chân và treo chổng ngược. Các xác chết sau đó đã được đưa xuống và ném vào máng xối, nơi họ bị chế giễu bởi những người Ý chống đối. Những sự kiện này có thể đã củng cố quyết tâm của Hitler không cho phép bản thân và vợ mình một "cảnh tượng" tương tự, như ông đã cho ghi lại trước đó trong bản di chúc.{{sfn|Shirer|1960|p=1131}}{{efn|name=Shirer 1131}} Nghi ngờ tính hiệu quả của các viên nang xyanua được phân phối bởi bác sĩ SS, Tiến sĩ [[Ludwig Stumpfegger]] để tự tử, nên Hitler đã ra lệnh cho Tiến sĩ Haase thử nghiệm con chó [[Blondi]] trước,của mình và nó đã chết.{{sfn|Kershaw|2008|pp=951–952}}
 
==Tự sát==
 
Vào buổi sáng sớm ngày 30 tháng 4, Hitler nói với người trợ lý của ông, Otto Günsche, rằnghướng saudẫn khichính chếtxác cơ thể của ông ta và của Eva Braun phải được hỏa táng. Việc hỏa táng bằng các thùng xăng được chuẩn bị bởi người lái xe của ông, [[Erich Kempka]], xăng được thu thập vào ngày hôm trước vụ tự tử.{{sfn|Beevor|2002|pp=495, 496}}
 
Hitler và Braun sống với nhau như vợ chồng dưới khu hầm trong thời gian ngắn ngủi chưa đầy 40 giờ. Đến 1 giờ ngày 30 tháng 4, Tướng [[Wilhelm Keitel]] đã báo cáo với Hitler rằng tất cả các đơn vị quân sự mà Hitler yêu cầu chuyển đến giải cứu Berlin hoặc đã bị bao vây hoặc rơi vào tình huống phải phòng thủ.{{sfn|Erickson|1983|pp=603–604}} Vào khoảng 2 giờ 30, Hitler xuất hiện ở khu hành lang nơi tập trung khoảng 20 người, chủ yếu là phụ nữ, họ họp mặt để nói lời từ biệt. Hitler bước đi và bắt tay từng người trước khi quay về căn phòng của mình.{{sfn|Shirer|1960|p=1132}} Gần đến buổi trưa, Hồng quân đã cách hầm ngầm chưa đầy {{convert|500|m}}, Hitler đã có cuộc gặp mặt với Tướng [[Helmuth Weidling]], chỉ huy Khu vực phòng thủ Berlin. Ông ta nói với Hitler rằng quân phòng giữ có thể sẽ hết đạn vào buổi tối, và cuộc phòng vệ Berlin chắc chắn sẽ kết thúc trong vòng 24 giờ tới.{{sfn|Erickson|1983|pp=603–604}} Weidling đã yêu cầu Hitler cho phép [[đột phá]] vòng vây, đây là yêu cầu đã bị khước từ trước đó. Hitler đã không trả lời, Weidling quay trở lại phòngkhu của ôngmình trong [[Bendlerblock]]. Vào khoảng 13 giờ, ông nhận được sự chấp thuận của Hitler để thử đột phá vòng vây vào tối hôm đó. Hitler cùng hai thư ký và đầu bếp của ông ăn trưa, sau đó ông và Braun nói lời chia tay với các thành viên của [[Führerbunker]], bao gồm Bormann, Goebbels và gia đình của Goebbels, cùng các thư ký và một số sĩ quan quân đội. Vào khoảng 14 giờ 30, Hitler và Eva Hitler bướcđã đi vào căn phòng nghiên cứu kế hoạch của Hitler (thuộc tầng hầm).{{sfn|Beevor|2002|p=358}}
 
[[Tập tin:1945-05-01GerWW2BattlefrontAtlas.jpg|thumb|trái|Tình hình Thế chiến II ở Châu Âu vào thời điểm Hitler chết. Các khu vực phủ màu trắng được kiểm soát bởi lực lượng Đức Quốc xã, các khu vực màu hồng được kiểm soát bởi quân Đồng minh và các khu vực màu đỏ cho thấy những bước tiến gần nhất của quân Đồng minh.]]
 
Một số thành viên trong khu hầm đã kể lại rằng họ nghe thấy một tiếng súng lớn vào khoảng 15 giờ 30. Sau khi chờ đợi ít phút, người phục vụ của Hitler là [[Heinz Linge]] đã mở cánh cửa phòng nghiên cứu kế hoạch, Bormann đứng bên cạnh ông ấy. Linge kể lại rằng ông ngửi thấy một mùi hạnh nhân bị đốt cháy, mùi phổ biến khi có axit prussic (dạng nước của [[axit xianhidric]]).{{sfn|Linge|2009|p=199}} Phụ tá của Hitler, ''[[Sturmbannführer]]'' của SS là [[Otto Günsche]] bước vào phòng nghiên cứu kế hoạch và nhìn thấy hai cơ thể vô hồn trên ghế sofa. Eva với đôi chân bị kéo lên, nằm bên trái và ngã người vào Hitler. Günsche kể lại rằng Hitler "ngồi gục xuống, máu chảy ra từ bên phải chỗ ngồi. Ông ta đã tự sát bằng khẩu súng lục của mình, khẩu [[Walther PP|Walther PPK 7.65]]."{{sfn|Fischer|2008|p=47}}{{sfn|Linge|2009|p=199}}{{sfn|Joachimsthaler|1999|pp=160–182}} Khẩu súng nằm dưới chân{{sfn|Linge|2009|p=199}} và theo ''[[Oberscharführer]]'' của SS là [[Rochus Misch]], đầu của Hitler nằm gục trên bàn ngay trước mặt ông.{{sfn|Rosenberg|2009}} Máu rỉ ra từ thái dương và cằm phải của Hitler đã tạo ra vũng máu lớn bên phải ghế sofa và trên thảm. Linge kể rằng, cơ thể của Eva không có vết thương rõ ràng, khuôn mặt của cô cho thấy cô đã chết bởi ngộ độc xyanua.{{efn|name=Linge 199}} Günsche và ''[[Brigadeführer]]'' của SS là [[Wilhelm Mohnke]] lệnh mọitất cả người ở bên ngoài, những người thực hiện nhiệm vụ và làm việc trong hầm trú ẩn "không được bén mảng" đến khu vực riêng của Hitler trong suốt thời gian sau đó (từ 15:00 đến 16:00).{{sfn|Fischer|2008|pp=47–48}}
 
Günsche rời khỏi phòng nghiên cứu kế hoạch và thông báo rằng Hitler đã chết.{{sfn|Joachimsthaler|1999|p=156}} Theo các hướng dẫn bằng văn bản và hướng dẫn bằng mệnh lệnh của Hitler trước đó, hai thi thể được đưa lên cầu thang mang qua lối thoát hiểm khẩn cấp và đưa đến phía sau khu vườn Thủ tướng Đế chế, ở đó xác của họ được thiêuđốt bằng xăng.{{sfn|Kershaw|2008|pp=954, 956}}{{sfn|Linge|2009|pp=199, 200}} Misch báo cáo cái chết của Hitler cho [[Franz Schädle]] và quay lại tổng đài điện thoại, ông nhớ lại có người đã hét lên khirằng cơ thể của Hitler đã bị đốt cháy.{{sfn|Rosenberg|2009}}{{sfn|Misch|2014|p=173}} Ban đầu việc đốt cháy bằng xăng không thực hiện được, Linge quay vào bên trong hầm và mang ra một cuộn giấy dày. Bormann đốt giấy và đặt chúng lên các thi thể. Khi hai xác chết bốc cháy, đứngmột ngaynhóm trướcbao cửa hầm,gồm Bormann, Günsche, Linge, Goebbels, [[Erich Kempka]], [[Peter Högl]], [[Ewald Lindloff]] và [[Hans Reisser]] đứng tại vị trí họ ngay bên trong cửa hầm, họ giơ hai cánh tay chào.{{sfn|Linge|2009|p=200}}{{sfn|Joachimsthaler|1999|pp=197, 198}}
 
Vào khoảng 16 giờ 15, Linge đã ra lệnh cho chỉ huy SS - ''[[Untersturmführer]]'' Heinz Krüger và ''Oberscharführer'' Werner Schwiedel cuộn tấm thảm trong phòng nghiên cứu của Hitler và đốt chúng. Schwiedel kể lại rằng khi tham gia dọn trong phòng nghiên cứu kế hoạch, ông nhìn thấy một vũng máu có kích thước của một "đĩa ăn tối lớn" trên phần gác tay của ghế sofa. Nhìn thấy một hộp đạn đã qua sử dụng nằm cạnh khẩu súng lục, anh cúi xuống và nhặt nó lên, vị trí của chúng trên tấm thảm nằm cạnh khẩu súng lục.{{sfn|Joachimsthaler|1999|p=162}} Hai người gỡ tấm thảm dính máu mang lên cầu thang và mang ra ngoài vườn Thủ tướng. Họ đặt tấm thảm ở đó và đốt cháy chúng.{{sfn|Joachimsthaler|1999|pp=162, 175}}
 
Hồng quân Liên Xô [[pháo kích]] bên trong và xung quanh khu hầm Thủ tướng Đế chế dồn dập suốt buổi chiều. Vệ binh SS đã mang thêm thùng xăng đến đốt hai xác chết. Linge nhớ lại rằng ngọn lửa không phá hủy hoàn toàn hài cốt, vì các xác chết bị đốt cháy ngoài trời nên nhiệt cháy kém.{{sfn|Joachimsthaler|1999|pp=210–211}} Họ đã dùng hơn 200 lít xăng được Günsche và Linge rút từ các thùng xe đậu trong nhà để xe của khu hầm.{{sfn|Jean Lopez|2015|p=128}} Các xác chết bị đốt cháy từ 16 giờ 00 đến 18 giờ 30.{{sfn|Joachimsthaler|1999|p=211}} Vào khoảng 18 giờ 30, Lindloff và Reisser chôn hài cốt trong một hố bom.{{sfn|Joachimsthaler|1999|pp=217–220}}
 
==Hậu quả==
Dòng 52:
| image1 = Bundesarchiv Bild 183-V04744, Berlin, Garten der zerstörte Reichskanzlei.jpg
| width1 = 250
| caption1 = Bên ngoài của [[Führerbunker]] ngay trước khi bị phá hủy. Hài cốt của Hitler và Eva Braun đã bị hỏa thiêu trong một miệng hố bên ngoài lối thoát hiểm ở phía bên trái.
| image2 = Bundesarchiv Bild 183-M1204-319, Berlin, Reichskanzlei, gesprengter Führerbunker.jpg
| width2 = 230
Dòng 58:
}}
 
NguồnNhững tindòng mực in đầu tiên lan ra thế giới bên ngoài, loan báo Hitler đã chết là từ chính người Đức. Vào ngày 1 tháng 5, đài phát thanh ''[[Nordwestdeutscher Rundfunk|Reichssender Hamburg]]'' đã cho gián đoạn chương trình bình thường của họ để thông báo rằng Hitler đã chết vào chiều hôm đó,{{efn|name=Shirer 1137}} và giới thiệu người kế nhiệm ông, [[Karl Dönitz]].{{sfn|Shirer|1960|p=1137}} Dönitz kêu gọi người dân Đức thương tiếc ''Führer'' của họ, người mà Dönitzông tuyên bố đã chết một anh hùng bảo vệ thủ đô của Đế chế.{{sfn|Beevor|2002|p=381}}{{sfn|Kershaw|2008|p=959}} Với hy vọng cứu được quân đội và quốc gia bằng cách đàm phán đầu hàng riêng rẽ người Anh và người Mỹ, Dönitz đã chủ động rút quân đội về phía tây. [[Chiến thuật quân sự|Chiến thuật]] của ông đã phần nào thành công: nó cho phép khoảng 1,8 triệu binh sĩ Đức tránh bị Liên Xô bắt giữ, nhưng quân Đức vẫn tiếp tục đổ máu trên chiến trường, họ vẫn tiếp tục chiến đấu cho đến ngày 8 tháng 5.{{sfn|Kershaw|2008|pp=961–963}}
 
Chính phủ Đức chính thức công bố cái chết của Hitler vào ngày hôm sau.{{sfn|Kershaw|2001|p=1185}} Thông báo được phát sóng trên Reichssender Hamburg, đài phát thanh sóng ngắn cuối cùng trong lãnh thổ do Đức kiểm soát ở [[Hamburg]]. Nhà lãnh đạo mới của chính phủ, Đô đốc [[Karl Doenitz]] đã được giới thiệu với thông điệp:{{sfn|The Guardian|1945}}
Dòng 64:
{{cquote|Từ trụ sở của ''Fuhrer'', thông báo rằng ''Fuhrer'' của chúng ta Adolf Hitler, chiều nay tại sở chỉ huy của ông ở Thủ phủ Đế chế, đã chiến đấu đến hơi thở cuối cùng chống lại chủ nghĩa Bolshevik đang tiến vào Đức. Vào ngày 30 tháng 4, ''Fuhrer'' đã bổ nhiệm Đô đốc Hạm đội Doenitz làm người kế vị. Đô đốc và là người kế nhiệm ''Fuhrer'' từ giờ sẽ nói chuyện với người dân Đức.{{sfn|The Guardian|1945}}|}}
 
Qua bản thông báo, Doenitz đã trình bày một câu chuyện dài ca ngợi cái chết anh hùng của Hitler mà không hề đề cập đến việc tự sát,{{sfn|Trevor-Roper|1992|p=261}} ông kêu gọi người dân Đức chiến đấu chống lại "sự hủy diệt của kẻ thù xâm lược [[Bolshevik]]".{{sfn|<ref>Walter Ludde-Neurath| (14 tháng 6, 2010|p), ''Unconditional Surrender: the Memoir of the Last Days of the Third Reich and the Donitz'', [https://books.google.com.vn/books?id=RQKSAwAAQBAJ&pg=PA135&lpg=PA135&dq=%22annihilation+by+the+advancing+Bolshevist+enemy.%22&source=bl&ots=g4aj1lOuvy&sig=ACfU3U0A_YpCOCnNFJY4rEk4Uq9-dCqgrg&hl=vi&sa=X&ved=2ahUKEwi5rLypzo7kAhWO3mEKHZJGBV8Q6AEwAnoECAkQAQ#v=onepage&q=%22annihilation%20by%20the%20advancing%20Bolshevist%20enemy.%22&f=false tr 135}}|}}.], Frontline Books, Truy cập ngày 19 tháng 8 năm 2019.</ref> Quyết Việcđịnh chần chừ đầu hàng của ông đã kéo dài cuộc chiến cho đến ngày 8 tháng 5, một tuần sau đó.{{sfn|Kershaw|2008|pp=961–963}} Goebbels và Bormann, thành viên của một chính phủ mới đã yêu cầu chỉ huy quân Nga thông qua việc nắm quyền của Doenitz chấp thuận sự đầu hàng của Đức.{{sfn|Trevor-Roper|1992|p=263}}
 
Người dân Đức được thông báo về cái chết của Hitler trong một tuyên bố phát thanh vào 22 giờ 26, thông báo cái chết trong ngày, chứ không phải ngày hôm trước, và nói rằng Hitler đã chết trong trận chiến.{{sfn|Kershaw|2001|p=1185}}
 
Đồng minh [[phe Trục]] của Đức là [[Đế quốc Nhật Bản|Nhật Bản]] đã không có bất kỳ phản ứng nào trước thông báo Hitler tự sát, không có thông cáo và không có cờ rũ nào được treo.{{sfn|Erwin Wickert|1998|p=158}} Đại sứ quán Đức tại Nhật Bản là cơ sở duy nhất tổ chức lễ tưởng niệm, chính phủ Nhật cho tổ chức theo nghi lễ Bộ Ngoại giao,{{sfn|Erwin Wickert|1998|p=159}} tin tức từ Tờ [[Asahi Shimbun]] tránh sử dụng những từ ngữ trực tiếp.<ref>{{chú thích web |url=[https://www.jacar.archives.go.jp/aj/meta/MetSearch.cgi?IS_KEY_S1=B02130553600&SUM_KIND=SimpleSummary&IS_KIND=detail&IS_SCH=META&IS_STYLE=default&IS_START=1&IS_EXTSCH=&DEF_XSL=default&IS_SORT_KND=ASC&IS_SORT_FLD=&IS_TAG_S1=InD&IS_LYD_DIV=&LIST_VIEW=&ON_LYD=on|title= 第十七報/四、独逸国|date=], |author= |last= |first= |authorlink= |author2= |last2= |first2= |authorlink2= |format= |work= |publisher=Trung tâm lịch sử châu Á, |pages=Truy |language=tiếngcập Nhậtngày |accessdate=18 tháng 8 năm 2019 |archiveurl= |archivedate= }}.</ref> Khoảng một1 tuần sau đó, vào ngày 9 tháng 5 năm 1945, chính phủ Đức tuyên bố đầu hàng phe Đồng minh, đồng minh hùng mạnh nhất của Nhật Bản đã sụp đổ, Nhật Bản phải chiến đấu với một cuộc chiến tranh trở nên vô vọng hơn. Chính phủ Nhật Bản đã lập tức lên án việc Đức đầu hàng là một hành động phản bội và lệnh quảngiam thúcgiữ cácmột côngsố dâncá nhân Đức cũng Nhậtnhư tịch thu tất cả tài sản của Đức.{{sfn|Togo|1956|p=275}}<ref>Martin, Bernd and Gerhard Krebs (eds.). (1994) Formierung und Fall der Achse Berlin–Tôkyô [Construction and Fall of the Berlin–Tôkyô Axis]. Munich: Iudicium.</ref>
 
Ngày 1 tháng 5 năm 1945, lúc 04:00, Tướng [[Hans Krebs (tướng Wehrmacht)|Hans Krebs]] đã gặp Tướng Liên Xô [[Vasily Chuikov]] ngay trước 04:00, báo cho ông tin tức về cái chết của Hitler, ông cố gắng đàm phán một cuộc ngừng bắn và mở "đàm phán hòa bình".{{sfn|Beevor|2002|pp=367–368}}{{sfn|Eberle|Uhl|2005|pp=280, 281}} [[Joseph Stalin|Stalin]] được thông báo về vụ tự tử của Hitler vào khoảng 04:05 giờ Berlin, mười ba giờ sau sự kiện.{{sfn|Beevor|2002|p=368}}{{sfn|Eberle|Uhl|2005|p=280}} Ông yêu cầu đầu hàng vô điều kiện, điều mà Krebs thiếu khả năng thực hiện.{{sfn|Ryan|1966|pp=394–396}}{{sfn|Misch|2014|p=175}} Stalin muốn xác nhận rằng Hitler đã chết và ra lệnh cho đơn vị [[SMERSH]] của Hồng quân tìm xác.{{sfn|Eberle|Uhl|2005|p=281}} Vào sáng sớm ngày 2 tháng 5, Liên Xô đã chiếm được khu Thủ tướng Đế chế.{{sfn|Beevor|2002|pp=387, 388}} Bên trong ''Führerbunker'', tướng Krebs và tướng [[Wilhelm Burgdorf]] đã tự sát bằng cách tự bắn vào đầu bằng súng lục.{{sfn|Beevor|2002|p=387}}
 
Vào ngày 4 tháng 5, thi thể bị thiêuđốt cháy hoàn toàn của Hitler, Braun và hai con chó (được lẽcho là Blondi và chó con tên, Wulf) đã được phát hiện trong một hố bom bởi chỉ huy SMERSH, Ivan Klimenko.{{sfn|Erickson|1983|p=435}}{{sfn|Petrova|Watson|1995|p=xi}} Họ đã khai quật vào ngày hôm sau và bí mật giao cho Bộ phận gián điệp SMERSH Counter của Đơn vị tấn công số 3 đóng tại Buch.{{sfn|Vinogradov et al.|2005|p=110}} Stalin cảnh giác với tin Hitler đã chết, ông lệnh hạn chế tiết lộ thông tin cho công chúng.{{sfn|Kershaw|2001|pp=1038, 1039}}{{sfn|Dolezal|2004|pp=185–186}} Đến ngày 11 tháng 5, một phần hàm dưới được thẩm định nha khoa đã xác định là của Hitler; nha sĩ của Hitler là [[Hugo Blaschke]], trợ lý của ông Käthe Heusermann và kỹ thuật viên nha khoa Fritz Echtmann đều xác nhận răng của hài cốt là của Hitler và Braun.{{sfn|Eberle|Uhl|2005|p=282}}{{sfn|Kershaw|2008|p=958}}{{efn|name=Joachimsthaler 225}} Chi tiết về việc khám nghiệm tử thi của Liên Xô đã được công khai vào năm 1968 và được các nhà nghiên cứu nha khoa tại UCLA sử dụng để xác nhận hài cốt là của Hitler vào năm 1972.{{sfn|Senn|Weems|2013|p=43}}{{efn|name=Brisard and Parshina 224}}
 
Đầu tháng 6 năm 1945, thi thể của Hitler, Braun, Joseph và [[Magda Goebbels]], sáu đứa con của Goebbels, Krebs, Blondi và một con chó khác đã được chuyển từ Buch đến Finow, ở đó cácnơi vệ binh SS đã chôn cất Hitler nhậnxác dạngđịnh lại hài cốt của ông.{{sfn|Trevor-Roper|1992|pp=31, 34}}{{efn|name=Trevor-Roper 34}} Các thi thể được cải táng trong một khu rừng ở [[Brandenburg]] vào ngày 3 tháng 6, cuối cùng được khai quật và chuyển đến cơ sở mới của đơn vị SMERSH ở [[Magdeburg]], ở đó xác họ được chôn cất trong năm quan tài gỗ vào ngày 21 tháng 2 năm 1946.{{sfn|Kershaw|2008|p=958}}{{sfn|Vinogradov et al.|2005|pp=111–116}}{{sfn|Halpin|Boyes|2009}}{{sfn|Tkachenko|2009}} Cho đếnĐến năm 1970, cơ sở này nằm dưới sự quản lý của [[KGB]] và dự kiến sẽ được chuyển quyền quản lý sang [[Đông Đức]]. Lo ngại rằng nơi chôn cất Hitler nếu được biết đến có thể trở thành một ngôi đền của tổ chức Tân Đức Quốc xã, giám đốc KGB [[Yuri Andropov]] đã ủy quyền cho một hoạt động phá hủy hài cốt được chôn cất ở đó.{{sfn|Vinogradov et al.|2005|p=333}} Một đội KGB đã được đưa biểu đồ chôn cất chi tiết và vào ngày 4 tháng 4 năm 1970 họ khai quật hài cốt của 10 hoặc 11 thi thể "trong tình trạng đang diễn ra thối rữa". Các hài cốt bị thiêu rụi và nghiền nát hoàn toàn, tro cốt bị ném xuống sông [[Biederitz]], một nhánh của sông Elbe gần đó.{{sfn|Vinogradov et cộng sựal.|2005|pp=335–336}}{{efn|name=Beevor 431c}}
 
==Các tranh cãi và giả định==
[[Tập tin:Hitlerwithoutmoustache0002.jpg|thumb|phải|Hitler được mô phỏng bởi Sở Mật vụ Hoa Kỳ vào năm 1944, về cách ông ta có thể ngụy trang để tránh bị bắt.]]
 
Do những nguyên nhân chính trị thúc đẩy, Liên Xô đã trình bày nhiều kịch bản khác nhau về số phận của Hitler.{{sfn|Eberle|Uhl|2005|p=288}}{{sfn|Kershaw|2001|p=1037}} VàoKhi được hỏi vào tháng 7 năm 1945, khi được hỏi Hitler đã chết như thế nào, Stalin nói rằng ông (Hitler) đang sống "ở Tây Ban Nha hoặc Argentina".{{sfn|Beschloss|2002}} Vào tháng 11 năm 1945, [[Dick White]], người đứng đầu cơ quan tình báo Anh ở khu vực Berlin đã nhờ người đại diện [[Hugh Trevor-Roper]] điều tra vấn đề này để chống lại tuyên bố của Liên Xô. Báo cáo của ông được xuất bản năm 1947 với tên ''The Last Days of Hitler'' (Những ngày cuối cùng của Hitler).{{sfn|MI5 staff|2011}} Trong những năm ngay sau chiến tranh, Liên Xô cho rằng Hitler không chết, nhưng đã trốn thoát và được che chở bởi các nướcđồng minh phương Tây.{{sfn|Eberle|Uhl|2005|p=288}}
 
Vào ngày 30 tháng 5 năm 1946, các đặc vụ MVD đã phục hồi hai mảnh xương sọ từ miệng hố thiêu nơi Hitler bị thiêu xác. Xương bên trái bị tổn thương do đạn bắn.{{sfn|Eberle|Uhl|2005|pp=287, 288}} Điều này vẫn không được kê khai cho đến năm 1975,{{sfn|Brisard|Parshina|2018|pp=29, 30, 32}} và đã được điều tra lại trong lưu trữ của Nhà nước Nga vào năm 1993.{{sfn|Isachenkov|1993}} Năm 2009, xét nghiệm DNA và các xét nghiệm pháp y khác được thực hiện trên một mảnh nhỏ tách ra từ mảnh xương sọ,{{sfn|Brisard|Parshina|2018|pp=18–22}} mà quan chức Liên Xô từ lâu vẫn tin là của Hitler. Theo các nhà nghiên cứu Mỹ, xét nghiệm của họ cho thấy nó thực sự thuộc về một người phụ nữ và việc kiểm tra các [[khớp sợi]] của hộp sọ đoán định cô ta ở độ tuổi dưới 40.{{sfn|Goñi|2009}}{{sfn|CNN staff|2009}}{{efn|name=Lusher 2018}}
Dòng 85:
Trong suốt thập niên 1940 và 1950, [[FBI]] và [[CIA]] đã chứng minh nhiều khả năng Hitler có thể vẫn còn sống, nhưng những điều này không tổ chức nào thật sự tin.{{sfn|CIA Chief of Station, Caracas|1955}} Các tài liệu được giải mật theo Đạo luật Xét xử tội phạm chiến tranh của Đức Quốc xã bắt đầu được phát hành trực tuyến vào đầu những năm 2010.{{sfn|CIA staff|2013}}{{sfn|Wayback Machine|2011}} Bí mật xung quanh cuộc điều tra đã truyền cảm hứng cho các lý thuyết âm mưu khác nhau.{{sfn|Anderson|2015}}
 
Vào ngày 29 tháng 12 năm 1949, một hồ sơ tuyệt mật đã được trình bày cho Stalin, chúng dựa trên việc tracâu hỏi kỹ lưỡng nhân viên của Đức Quốc xã đã có mặt ở [[Führerbunker]], bao gồm Günsche và Linge. Các nhà sử học phương Tây được phép vào kho lưu trữ của Liên Xô bắt đầu vào năm 1991, nhưng hồ sơ vẫn chưa được giảikhám mậtphá trong suốt 12 năm; vào năm 2005 các hồ sơ được xuất bản thành ''[[The Hitler Book]]''.{{sfn|Eberle|Uhl|2005|p=xxvi}}
 
Năm 1968, nhà báo Liên Xô Lev Bezymenski đã xuất bản cuốn sách của ông, ''The Death of Adolf Hitler'', bao gồm các chi tiết cụ thể về việc khám nghiệm tử thi.{{sfn|Senn|Weems|2013|p=43}} Sau đó, ông thừa nhận rằng những gì ông làm bao gồm "những lời nói dối có chủ ý", chẳng hạn như Hitler đã chết vì ngộ độc hoặc một cuộc [[đảo chính]].{{sfn|Eberle|Uhl|2005|p=288}}
 
==Thư viện ảnh==
<gallery class="center" widths="237px" heights="200px">
Tập tinFile:Bundesarchiv Bild 146-1978-086-03, Joseph Goebbels mit Familie.jpg|Joseph Goebbels, vợ Magda, và 6 đứa con của họ. Phía sau là con trai riêng của Goebbels, [[Harald Quandt]], thành viên duy nhất trong gia đình sống sót sau chiến tranh.
Tập tinFile:Bundesarchiv Bild 183-1983-0331-500, Hermann Göring und Adolf Hitler bei Truppenbesuch.jpg|Hitler (phải) đến thăm những người bảo vệ Berlin vào đầu tháng 4/1945 cùng với Hermann Gotring (giữa) và Người đứng đầu của [[Bộ Tư lệnh Tối cao Wehrmacht|OKW]] [[Wilhelm Keitel]] (đứngẩn một khuấtphần)
Tập tinFile:Bundesarchiv Bild 146-1982-044-11, Heinz Linge.jpg|Heinz Linge, người phục vụ của Hitler, là một trong những người đầu tiên được đưa vào nghiên cứu vụ tự sát của Hitler.
Tập tinFile:Churchill sits on bunker-chair.jpg|Churchill ngồi trên một chiếc ghế bị hư hỏng từ ''Führerbunker'' vào tháng 7 năm 1945.
</gallery>
 
Dòng 121:
{{efn
| name = Fischer 47
| "... Günsche tuyên bố anh ta tham gia vào nghiên cứu để kiểm tra các thi thể, và quan sát Hitler ... ngồi ... bất động, với máu chảy ra từ thái dương bên phải. Ông ta đã tự bắn bằng khẩu súng lục của mình, một khẩu súng PPK 7.65." {{Harvard citation|Fischer|2008|p=47}}.
}}
{{efn
Dòng 141:
{{efn
| name = Beevor 431a
| "Vào năm 1970, điện Kremlin cuối cùng đã quyết định xử lý thi thể tuyệt đối bí mật ... thi thể, được che giấu bên dưới một cơ sở của quân đội Liên Xô ở Magdeburg, đã được khai quật vào ban đêm và bị đốt cháy." {{Harvard citation|Beevor|2002|p=431}}.
}}
{{efn
Dòng 149:
{{efn
| name = O'Donnell 1978, pp. 322–323
| "... chúng tôi có câu trả lời công bằng ... cho kịch bản của ... tác giả người Nga Lev Bezymenski ... Hitler đã tự bắn mình và cắn vào viên thuốc xyanua, giống như giáo sư Haase đã làm rõ ràng liên tục chỉ dẫn... " {{Harvard citation|O'Donnell|2001|pp=322–323}}.
}}
{{efn
Dòng 257:
* {{Chú thích sách | last = Shirer | first = William L. | authorlink = William L. Shirer | title = [[The Rise and Fall of the Third Reich]] | publisher = Simon & Schuster | location = New York | year = 1960 | isbn = 978-0-671-62420-0 | ref = harv}}
* {{Chú thích báo | last = Rosenberg | first = Steven | date = 3 tháng 9 năm 2009 | title = I was in Hitler's suicide bunker | work = BBC News | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8234018.stm | accessdate = 1 tháng 6 năm 2019 | ref = harv}}
* {{Chú thích sách | last = Ryan | first = Cornelius | authorlink = Cornelius Ryan | year = 1966 | title = The Last Battle | publisher = Simon and Schuster | location = New York | oclc = 711509 | ref = harv}}
* {{chú thích web | author = The Guardian | |title=Hitler dies in the Chancellery |year=1945 |url=https://www.theguardian.com/news/1945/may/02/leadersandreply.mainsection | accessdate = 18 tháng 8 năm 2019 | ref = harv}}
* {{Chú thích web | last = Tkachenko | first = Maxim | title = Official: KGB chief ordered Hitler's remains destroyed | publisher = CNN | url = http://www.cnn.com/2009/WORLD/europe/12/11/russia.hitler.remains/index.html | date = 11 tháng 12 năm 2009 | ref = harv}}
* {{Chú thích sách | last = Togo | first = Shigenori | authorlink = | year = 1956 | title = The Cause of Japan (dịch và sửa bởi Togo Fumihiko và Ben Bruce Blakeney) | publisher = | location = New York | oclc = | ref = harv}}
* {{Chú thích sách | last = Trevor-Roper | first = Hugh | authorlink = Hugh Trevor-Roper | year = 1992 | origyear = 1947 | title = The Last Days of Hitler | publisher = [[University of Chicago Press]] | location = Chicago | isbn = 978-0-226-81224-3 | ref = harv}}
* {{Chú thích sách | last1 = Vinogradov | first1 = V. K. | last2 = Pogonyi | first2 = J.F. | last3 = Teptzov | first3 = N.V. | year = 2005 | title = Hitler's Death: Russia's Last Great Secret from the Files of the KGB | publisher = Chaucer Press | location = London | isbn = 978-1-904449-13-3 | ref = {{sfnRef|Vinogradov et al.|2005}} }}
* {{chú thích web |url=https://books.google.com.vn/books?id=RQKSAwAAQBAJ&pg=PA135&lpg=PA135&dq=%22annihilation+by+the+advancing+Bolshevist+enemy.%22&source=bl&ots=g4aj1lOuvy&sig=ACfU3U0A_YpCOCnNFJY4rEk4Uq9-dCqgrg&hl=vi&sa=X&ved=2ahUKEwi5rLypzo7kAhWO3mEKHZJGBV8Q6AEwAnoECAkQAQ#v=onepage&q=%22annihilation%20by%20the%20advancing%20Bolshevist%20enemy.%22&f=false |title= Unconditional Surrender: the Memoir of the Last Days of the Third Reich and the Donitz, tr. 135|date=14 tháng 6 năm 2010 |author=Walter Ludde-Neurath |last= |first= |authorlink= |author2= |last2= |first2= |authorlink2= |format= |work= |publisher=Frontline Books |pages= |language=tiếng Anh |accessdate=19 tháng 8 năm 2019 |archiveurl= |archivedate= }}
* {{Chú thích web | author = [[Wayback Machine]] | date = 10 tháng 4 năm 2011 | title = FBI — Adolf Hitler | url = https://web.archive.org/web/20110410163948/https://vault.fbi.gov/adolf-hitler | website = Internet Archive | accessdate = 8 tháng 6 năm 2019 | ref = harv}}
{{refend}}