Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Cách cách”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
|||
Dòng 1:
[[Tập tin:Gege.jpg|nhỏ|phải|
'''Cách cách''' ({{zh|s=格格|p=Gégé}}; {{lang-mnc|ᡤᡝᡤᡝ|z=}}) là một tước hiệu hay cách gọi của nữ giới quý tộc thời [[nhà Thanh]].
Dòng 7:
Dưới thời nhà [[Nhà Thanh|Hậu Kim]], con gái của Quốc quân, Thân vương, Quận vương và các vị Bối lặc đều được gọi là [Cách cách]. Sách [[Thanh sử cảo]] viết: ''"Thái Tổ sơ khởi, chư nữ đãn hiệu "Cách cách"; Công chúa, Quận chúa, diệc sử thần duyên sức vân nhĩ"''<ref>《清史稿》记载：“太祖初起，诸女但号“格格”，公主、郡主，亦史臣缘饰云尔。”</ref>. Vào lúc này, các nữ quyến đều xưng [Cách cách], đem tên bộ tộc của chồng mình như vị hiệu, như [[Đông Quả cách cách]], [[Mãng Cổ Tế|Cáp Đạt cách cách]] và [[Tôn Đại|Ba Ước Đặc cách cách]].
Từ đó trong nhận thức đại đa số, ''"Cách cách"'' là một từ chỉ dùng để chỉ các nữ quyến hoàng tộc triều Thanh, mà đặc biệt là các con gái Đại hãn. Nhưng thực tế, vốn dĩ ''"Cách cách"'' là xưng hô bình thường chỉ nữ giới, đặc biệt là con gái nhà thế gia của người Mãn Châu. Trong [[Thanh văn chỉ yêu]] (清文指要), có một đoạn đối thoại quá trình kết thân của người Bát Kỳ theo tiếng Mãn như sau:
Nhưng bên cạnh đó, Cách cách vẫn tồn tại như một dạng danh xưng dành cho các thê thiếp cấp thấp trong [[hậu cung nhà Thanh]]. Theo đó, từ thời Nỗ Nhĩ Cáp Xích, danh từ Cách cách đã xuất hiện trong hàng Thứ Phúc tấn - các thiếp hầu thấp trong nội viện, và điều này kéo dài đến tận thời gian đầu triều [[Khang Hi]]. Hậu cung [[Thuận Trị]] cùng Khang Hi có rất nhiều tiểu thiếp danh phận Cách cách, như Thuận Trị Đế có Cách cách [[Sát Nhĩ Thiền]], và theo hồ sơ Mãn văn thì cả [[Huệ phi (Khang Hy)|Huệ phi]] lẫn [[Vinh phi (Khang Hy)|Vinh phi]] đều từng là Cách cách. Tới khi Khang Hi Đế chính thức quy định cụ thể và áp dụng ''"Bát đẳng hậu phi"'', danh xưng Cách cách không còn dùng trong hậu cung nữa, nhưng lại chuyển sang thành viên nữ quyến thuộc Hoàng tộc và Vương phủ.▼
{{Cquote|
gege be tuwaha manggi, age be inu hūlame dosimbufi, ubai taitai sade tuwabuki, ishunde gemu gūnin de acaha sehede, jai gemgkileci, inu goidarakū kai。
.
Nhìn qua vị Cách cách, rồi cũng gọi A ca vào xem, để cho các lão Thái thái nhìn một lượt, nếu nhìn thấy hợp ý thì liền gật đầu, không hợp thì để sau cũng được.|||Thanh văn chỉ yêu}}
Danh từ ''“gege”'' đó ý chỉ vị cô nương đến tuổi đang được chuẩn bị xem đối tượng cưới gả. Từ đây có thể thấy, ''"Cách cách"'' không phải chỉ dùng để chỉ nữ quyến hoàng tộc.
▲
== Quy định chính thức ==
=== Trước khi nhập quan ===
Sau khi lập ra nhà Thanh, [[Thanh Thái Tông]] Hoàng Thái Cực ban chiếu lấy theo tập quán của người Hán, phong cho con gái của Hoàng đế là [[Công chúa]], phân ra làm hai loại tước hiệu là ['''Cố Luân công chúa'''; 固倫公主] và ['''Hoà Thạc công chúa'''; 和碩公主], xác định các nghi thức sắc phong. Trong đó tước hiệu [Cố Luân công chúa] được ban cho công chúa do [[Hoàng hậu]] sinh ra, tức là ['''Đích nữ'''; 嫡女]; còn tước hiệu [Hoà Thạc công chúa] được ban cho công chúa do các [[phi tần]] sinh ra, tức là ['''Thứ nữ'''; 庶女].▼
Sau khi lập ra nhà Thanh, [[Thanh Thái Tông]] Hoàng Thái Cực ban chiếu lấy theo tập quán của người Hán, bước đầu xác lập danh xưng dành cho nữ quyến thuộc hoàng tộc. Căn cứ [[Mãn văn lão đương]] (满文老档) ghi nhận, thời Sùng Đức nguyên niên ra chỉ dụ:
{{Cquote|
汗之女称固伦格格，婿称固伦额驸。其和硕亲王、多罗郡王、多罗贝勒、固山贝子之女，若蒙圣汗抚养下嫁，仍称固伦格格，其婿亦称固伦额驸。和硕亲王嫡妻各一人，称和硕福晋，馀妻称少福晋；其女称和硕格格，婿称和硕额驸。多罗郡王嫡妻各一人，称多罗福晋馀妻称少福晋；其女称多罗格格，婿称多罗额驸。多罗贝勒嫡妻各一人，称多罗贝勒福晋，馀妻称少福晋，其女称多罗贝勒格格，婿称多罗贝勒额驸。固山贝子嫡妻各一人，称固山福晋，馀妻称少福晋；其女称固山格格，婿称固山额驸。凡和硕亲王、多罗郡王、多罗贝勒、固山贝子收养之女及婿，亦从其养父名之。
.
Hãn chi nữ xưng Cố Luân cách cách, con rể xưng Cố Luân ngạch phò. Phàm con gái của Hòa Thạc Thân vương, Đa La Quận vương, Đa La Bối lặc hay Có Sơn Bối tử, nhận ân thánh mà được Hãn nuôi dưỡng, cũng xưng Cố Luân cách cách, con rể tắc cũng xưng Cố Luân ngạch phò. Chính thất của Hòa Thạc Thân vương có một người, xưng Hòa Thạc Phúc tấn, các thiếp khác xưng Thiếu Phúc tấn. Con gái do đó xưng Hòa Thạc cách cách, con rể là Hòa Thạc ngạch phò. Chính thất của Đa La Quận vương chỉ một người, xưng Đa La Phúc tấn, thiếp xưng Thiếu Phúc tấn. Con gái do đó xưng Đa La cách cách, con rể xưng Đa La ngạch phò. Chính thê của Đa La Bối lặc xưng Đa La Bối lặc Phúc tấn, thiếp xưng Thiếu Phúc tấn. Con gái do đó gọi Đa La Bối lặc cách cách, con rể xưng Đa La Bối lặc ngạch phò. Chính thê của Cố Sơn Bối tử xưng Cố Sơn Phúc tấn, thiếp xưng Thiếu Phúc tấn. Con gái do đó gọi Cố Sơn cách cách, con rể xưng Cố Sơn ngạch phò.
Phàm con cái do Hòa Thạc Thân vương, Đa La Quận vương, Đa La Bối lặc hay Có Sơn Bối tử nhận nuôi dưỡng, cũng án theo mà gọi.|||Chỉ dụ phong hiệu thời thanh sơ - ''Mãn văn lão đương''}}
=== Sau khi nhập quan ===
▲
Năm Thuận Trị thứ 17 ([[1660]]), Hoàng đế đặt ra quy định phong hiệu cho con gái hoàng tộc sau khi nhập quan<ref>[https://ctext.org/wiki.pl?if=gb&chapter=602290&searchu=%E6%A0%BC%E6%A0%BC&remap=gb 清实录顺治朝实录]: 礼部遵上□日定拟封号。亲王、世子、郡王正室、曰妃。贝勒、贝子、及镇国公、辅国公、镇国将军、辅国将军正室、曰夫人。奉国将军正室、曰淑人。奉恩将军正室、曰恭人。亲王女和硕格格、曰郡主。世子郡王女多罗格格、曰县主。贝勒女多罗格格、曰郡君。贝子女固山格格、曰县君。入八分镇国公、辅国公女、曰乡君。未入八分镇国公、辅国公、镇国将军、辅国将军、奉国将军、奉恩将军女不授封曰宗女。平西、平南、靖南、及外藩蒙古诸王义王正室、亦曰妃。其郡主、县主、郡君、县君、乡君封号应敕内阁撰拟恭请钦定册诰文、亦应内阁撰拟。金册、镀金银册、纸册诰命、应行工部造办。从之。</ref>. Cụ thể như sau:
{{Cquote|
公主由中宫出者封固伦公主，由妃嫔出者封和硕公主。如中共抚宗室女下嫁，亦封和硕公主。亲王女封郡主，郡王女封县主，贝勒女封郡君，贝子女封县君，入八分镇国公辅国公女封乡君。
.
Công chúa từ trong cung ra, do Hoàng hậu sinh ra gọi là Cố Luân công chúa, do Phi sinh ra gọi là Hòa Thạc công chúa. Tông Thất nữ từ nhỏ được nuôi trong cung, khi hạ giá cũng gọi Hòa Thạc công chúa. Con gái Thân vương phong Quận chúa, con gái Quận vương phong Huyện chúa, con gái Bối lặc phong Quận quân, con gái Bối tử phong Huyện quân, con gái Bất nhập bát phân Trấn Quốc công cùng Phụ Quốc công tắc đều phong Hương quân.|||Quy định và tước vị nữ quyến hoàng thất thời Thuận Trị}}
Nhưng là lúc này, trừ bỏ Hoàng nữ được phân chia ''"đích thứ phân biệt"'' dựa theo phong hiệu Cố Luân công chúa hoặc Hòa Thạc công chúa, thì Tông nữ sắc phong cũng không phân chia đích-thứ, cho nên ở năm Khang Hi thứ 45 ([[1706]]), [[Khang Hi Đế]] hạ lệnh sửa đổi loại tình huống này:
{{Cquote|
康熙四十五年题淮：亲王以下入八分公以上侧福晋、侧室所生女，与嫡出一例授封，实为过优。嗣后，亲王侧福晋所生女，降二等，视贝勒嫡女，授为郡君。郡王侧福晋所生女，降二等，视贝子嫡女，授为县君。贝勒侧夫人所生女，降二等，视镇国公嫡女，授为乡君。至贝子镇国公辅国公侧室所生女，并无应降品级，将贝子侧夫人所生女食五品俸，镇国公辅国公侧夫人所生女食六品俸，其馀并称宗女，不授封。
.
Từ Thân vương đến Bất nhập bát phân công, con gái do Trắc Phúc tấn hay Trắc thất, cùng con gái Đích xuất đồng loạt được thụ phong, như vậy là quá ưu đãi. Về sau, con gái do Thân vương Trắc Phúc tấn sinh ra, án xuống 2 cấp, như Đích nữ của Bối lặc mà đều phong Quận quân. Con gái do Quận vương Trắc Phúc tấn sinh ra, án xuống 2 cấp, như Đích nữ của Bối tử mà thụ phong làm Huyện quân. Con gái của Bối lặc Trắc Phu nhân sinh ra, án xuống 2 cấp, như Đích nữ của Trấn Quốc công mà thụ phong làm Hương quân.
Còn như con gái của Trắc thất của các Bối tử và Phụ Quốc công thì chỉ đãi bổng án mà không nên có phẩm cấp. Con gái do Trắc thất của Bối tử sinh ra án theo bậc Ngũ phẩm, riêng con gái do Trắc thất của Phụ Quốc công sinh ra đãi bổng Lục phẩm. Đổi gọi là Tông nữ, không thụ phong.|||Chỉ dụ năm Khang Hi thứ 45}}
Tổng hợp lại mà nói, hệ thống tước vị cho Tông Thất nữ đã rõ ràng như sau:
{| class="wikitable" style="font-size:90%; width:90%; text-align:center;"
|-
!colspan=5 style="background:gold;"|'''Phong hiệu Tông Thất nữ triều Thanh
|-
!width:20%|Tước hiệu
!Mãn ngữ
!Ngoại xưng
!Thân phận
|-
|'''Quận chúa''' (郡主) || Hosoi i gege || Hòa Thạc cách cách, Thân vương cách cách || Con gái đích xuất của Thân vương
|-
|'''Huyện chúa''' (县主) || Doro i gege || Đa La cách cách, Quận vương cách cách || Con gái đích xuất của Quận vương
|-
|'''Quận quân''' (郡君) || Beile i jui doro i gege || Đa La cách cách, Bối lặc cách cách || Con gái đích xuất của Bối lặc, con gái thứ xuất của Thân vương
|-
|'''Huyện quân''' (县君) || Gusa i gege || Cố Sơn cách cách, Bối tử cách cách || Con gái đích xuất của Bối tử, con gái thứ xuất của Quận vương
|-
|'''Hương quân''' (鄉君) || Gung ni jui gege || Công cách cách || Con gái đích xuất của Quốc công, con gái thứ xuất của Bối tử
|}
Những tước vị Cách cách này không giới hạn xuất thân, tức là con gái dòng Ái Tân Giác La (hậu duệ [[Thanh Thái Tông]]) lẫn Giác La (dòng dõi [[Thanh Thái Tổ]]) đều có thể xét mà phong tước. Sau thời Thuận Trị, các tước vị có xu hướng không còn gọi là [Mỗ mỗ Cách cách] nữa, mà phiên thành danh xưng chữ Hán, biểu hiện ở rất nhiều các sách văn còn lưu lại. Tuy nhiên, việc các vị này có tước vị như thế nào, cũng đều do Hoàng đế ấn định, nên không ít các trường hợp cao hơn hoặc thấp hơn so với tuyên bố ấn định. Ví dụ như mẹ của [[Hiếu Kính Hiến hoàng hậu]] là Cách cách Giác La thị, con gái của Bối tử [[Mục Nhĩ Hồ]] (穆爾祜) và là cháu gái của Thanh Thái Tổ. Bà không phải con gái Quận vương hay Bối lặc, vẫn được đặc phong làm [Đa La cách cách]<ref>卷二百三十九·列女傳一. 《八旗通志》. 東北師範大學出版社. 1985: 皇帝諭祭內大臣提督九門步軍統領追封一等公費揚古妻多羅格格之靈曰；因親寵錫，誼莫重於宗支；自近推恩，情尤殷於外族。况柔嘉之令德，炳於生前；宜綸綍之榮施，隆於歿後。爾多羅格格，毓秀銀潢，于歸華胄。從容中禮，響應節之璜琚；婉娩同心，奏諧聲之琴瑟。誕生淑德，位正坤元。實藉芳型，教端內則。茲特崇以典禮，培爾佳城，用揚壺德之徽，聿展中心之貺。嗚呼！懿範徒存，悼褕褘之永隔；松楸式賁，應寵命以常新。爾靈有知，尚其來格。</ref>. Dẫu vậy, bà không được gọi thành [Huyện chúa] hoặc [Quận quân], điều này dẫn đến suy đoán rằng các Cách cách phong tặng vượt quy định có thể không được gọi theo kiểu Hán ngữ.
Bên cạnh đó, sách [[Thanh bại loại sao]] (清稗类钞) thời Thanh mạt có nói: ''"Con gái của Thân vương xưng là Quận chúa. Con gái của Quận vương, Bối tử, Bối lặc, Phụ quốc công xưng là Huyện chúa. Tuy nhiên ngoại trừ Công chúa, kể cả có tư cách là Quận chúa, Huyện chúa là chưa được chính thức phong hiệu thì không được xưng là Cách cách"''. Như vậy, Cách cách theo Thanh bại loại sao nói là chỉ khi có tước hiệu mới gọi. Song trên giấy tờ thực tế của các Vương phủ, việc con gái Vương công chưa thụ tước vẫn có nhã xưng Cách cách vẫn rất phổ biến, phỏng chừng thông tin của Thanh bại loại sao chưa hẳn là chính xác, hoặc là một kiểu ngầm nào đó mà thôi.
=== Trình tự phong tước ===
Đời Thanh, Tông Thất nữ cũng như Hoàng nữ, đại đa số chỉ có khi kết hôn mới án theo đó mà phong tước. Cụ thể lưu trình, sau khi Cách cách đính hôn, đem thông tin hôn nhân của mình trình cấp [[Tông Nhân phủ]]. Trong tờ giấy ấy, ghi rõ xuất thân Cách cách, tước vị của phụ thân, thân phận của mẫu thân và tuổi tác của chính bản thân. Quá trình này được gọi là [''"Thỉnh phong"''; 请封].
Sau đó, Tông Nhân phủ y theo thành lệ, ban cho phê chuẩn, như vậy Cách cách đó mới chính thức có tước hiệu. Mặt khác, khi Tông Nhân phủ phê chuẩn cấp tước cho Cách cách, đồng thời cũng ban tước tương ứng cho Ngạch phò. Cho nên, Tông Thất nữ triều Thanh không hề tồn tại trường hợp chưa gả chồng mà có tước, ngược lại thì Hoàng nữ có vài ngoại lệ (như [[Cố Luân Hòa Kính Công chúa]]). Dù vậy, con gái Thân vương dù sao cũng sẽ là ''"Quận chúa"'', nên trong truyền miệng vẫn có nhiều trường hợp gọi trước tước vị dù họ chưa được phong (cung đình cũng tương tự, gọi theo số đếm như ''Tam công chúa'', ''Tứ công chúa'' vậy).
Suốt triều Thanh cũng có một số quy định về tước vị Tông Thất nữ:
* '''Khang Hi nguyên niên''' ([[1662]]): Tôn thất vương công dưỡng nữ, thụ phong không thể án theo tước của cha nuôi, chỉ ban dựa theo tước của cha ruột.
* '''Năm Khang Hi thứ 36''' ([[1697]]): Tôn thất vương công chi nữ sau khi phong tước, giả như phụ thân có việc gì mà được thăng tước hay bị giáng tước, cũng không ảnh hưởng đến tước vị của Cách cách ấy.
* '''Năm Khang Hi thứ 40''' ([[1701]]): Sau khi Tông nữ có tước vị qua đời. Ngạch phò nếu không cưới vợ kế, có thể giữ lại tước vị. Còn nếu đã cưới vợ kế, thì không thể giữ tước.
* '''Năm Càn Long thứ 13''' ([[1748]]): Tôn thất Thân vương cùng Quận vương thứ nữ, nếu gả cho Mông Cổ vương công làm vợ, tắc dựa theo Đích nữ tiêu chuẩn mà thụ phong.
* '''Năm Càn Long thứ 22''' ([[1757]]): Ngạch phò nếu bị hạch tội, cả chồng và vợ đều bị tước đi tước hiệu.
* '''Năm Càn Long thứ 27''' ([[1762]]): Quy định. Tông nữ con gái từ Bối lặc trở xuống, tiêu chuẩn phong tước cho Đích nữ chỉ áp dụng cho một vị, còn lại đều như Thứ nữ mà thụ phong. Các thứ nữ đều không thụ tước.
* '''Năm Càn Long thứ 46''' ([[1781]]): Con gái của Thân vương cùng Quận vương do Trắc Phúc tấn sinh ra, nếu bị chỉ gả cho Mông Cổ vương công thì đều không phong tước.
== Cách dùng khác ==
Hàng 37 ⟶ 105:
==Xem thêm==
* [[Hậu cung nhà Thanh]]
* [[Quý tộc nhà Thanh]]
* [[Công chúa]]
* [[Phúc tấn]]
==Tham khảo==
{{tham khảo}}
* [[Thanh thực lục]]
* [[Thanh sử cảo]]
[[Thể loại:Tước hiệu quý tộc]]
| |||