Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Lửa”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Thẻ: Lùi tất cả |
|||
Dòng 61:
==Hóa thạch==
Hóa thạch cháy được phát hiện đầu tiên với sự có mặt của hệ thực vật trên cạn vào [[kỷ Ordovic]] giữa, {{ma|470}},<ref name=Wellman2000>{{cite journal |title=The microfossil record of early land plants |journal=Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci |volume=355 |issue=1398 |pages=717–31; discussion 731–2 |year=2000 |pmid=10905606 |pmc=1692785 |doi=10.1098/rstb.2000.0612 |last1=Wellman |first1=C. H. |last2=Gray |first2=J. }}</ref> cho phép sự tích tụ ôxy trong khí quyển như chưa từng có trước đó, khi các đám cây mới bơm nó ra ngoài ở dạng chất thải. Khi hàm lựong này vượt trên 13%, nó có thể tạo ra các đám cháy rừng.<ref name="Jones1991">{{cite journal|doi=10.1016/0031-0182(91)90180-Y|title=Fossil charcoal, its recognition and palaeoatmospheric significance|year=1991|last1=Jones|first1=Timothy P.|last2=Chaloner|first2=William G.|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=97|issue=1–2|pages=39–50}}</ref> Cháy rừng được ghi nhận trong các hóa thạch [[kỷ Silur|Silur]] muộn, {{Ma|420}}, từ các hóa thạch của thực vật tạo than.<ref name="DoiGMissing">{{cite journal|doi=10.1130/G20363.1|title=Charcoal in the Silurian as evidence for the earliest wildfire|year=2004|last1=Glasspool|first1=I.J.|last2=Edwards|first2=D.|last3=Axe|first3=L.|journal=Geology|volume=32|issue=5|pages=381–383}}</ref><ref name=Scott2006>{{cite journal|pmid=16832054|year=2006|last1=Scott|first1=AC|last2=Glasspool|first2=IJ|title=The diversification of Paleozoic fire systems and fluctuations in atmospheric oxygen concentration|volume=103|issue=29|pages=10861–5|doi=10.1073/pnas.0604090103|pmc=1544139|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America}}</ref> Ngoài một khoảng trống gây tranh cãi trong [[kỷ Devon]] muộn, than được bảo tồn như chưa bao giờ có trước đó.<ref name=Scott2006/> Mức độ ôxy trong khí quyển có liên quan chặt chẽ với tỉ lệ than: ôxy rõ ràng là yếu tố chính gây ra cháy rừng rất nhiều.<ref name=Bowman2009>{{cite journal |title=Fire in the Earth system |journal=Science |volume=324 |issue=5926 |pages=481–4 |year=2009 |pmid=19390038 |doi=10.1126/science.1163886 |bibcode = 2009Sci...324..481B |last1=Bowman |first1=D. M. J. S. |last2=et |first2=al.}}</ref> Đám cháy cũng có thể bùng phát khi cỏ phát tán mạnh và trở thành thành phần chủ yếu của nhiều hệ sinh thái vào khoảng {{Ma|6|7}};<ref name=Retallack1997>{{cite journal |title=Neogene expansion of the North American prairie |date=1997 |journal=PALAIOS |volume=12 |issue=4 |pages=380–90 |doi=10.2307/3515337 |first1=Gregory J.|last1= Retallack}}</ref> vật liệu mồi lửa này tạo các đám cháy khô làm cho lửa lan rộng nhanh chóng.<ref name=Bowman2009/> Những đám cháy lan rộng có thể bắt đầu một quá trình [[phản hồi tích cực]], nhờ đó mà chúng đã tạo ra một khí hậu ấm áp hơn, khô hơn và dễ cháy hơn.<ref name=Bowman2009/>
== Kiểm soát lửa của con người ==
[[Tập tin:Des8.jpg|trái|nhỏ| Thổ dân dùng cỏ khô tạo lửa ở [[Namibia]] ]]
[[Tập tin:Ignition_of_a_match.jpg|nhỏ| Quá trình đánh lửa của một que diêm ]]
Khả năng [[Kiểm soát lửa bởi người tiền sử|kiểm soát lửa]] là một sự thay đổi mạnh mẽ trong thói quen của con người thời tiền sử. [[Đốt lửa]] để tạo ra nhiệt và ánh sáng giúp con người có thể [[Nấu ăn|nấu]] thức ăn, đồng thời tăng sự đa dạng và sẵn có của các chất dinh dưỡng và giảm bệnh bằng cách giết chết các sinh vật trong thực phẩm. Nhiệt sinh ra cũng sẽ giúp con người giữ ấm trong thời tiết lạnh, cho phép họ sống ở vùng khí hậu lạnh hơn. Lửa cũng giúp đánh đuổi những kẻ săn mồi về đêm. Bằng chứng về thực phẩm nấu chín được tìm thấy từ {{Ma|1.9}}, <ref>{{Chú thích tạp chí|last=J. A. J. Gowlett|last2=R. W. Wrangham|date=2013|title=Earliest fire in Africa: towards the convergence of archaeological evidence and the cooking hypothesis|journal=Azania: Archaeological Research in Africa|volume=48:1|pages=5–30|doi=10.1080/0067270X.2012.756754}}</ref> mặc dù có giả thuyết cho rằng lửa có thể được sử dụng với hình thức được kiểm soát khoảng 1 triệu năm trước. <ref name="Bowman2009b">{{Chú thích tạp chí|last=Bowman|first=D. M. J. S.|last2=Balch|first2=J. K.|last3=Artaxo|first3=P.|last4=Bond|first4=W. J.|last5=Carlson|first5=J. M.|last6=Cochrane|first6=M. A.|last7=d'Antonio|first7=C. M.|last8=Defries|first8=R. S.|last9=Doyle|first9=J. C.|year=2009|title=Fire in the Earth system|journal=Science|volume=324|issue=5926|pages=481–84|bibcode=2009Sci...324..481B|doi=10.1126/science.1163886|pmid=19390038}}</ref> <ref>[http://abcnews.go.com/Technology/early-humans-cooking-food-million-years-ago/story?id=16080804#.T4IyWe1rFDI Early humans harnessed fire] as early as a million years ago, much earlier than previously thought, suggests evidence unearthed in a cave in South Africa."</ref> Bằng chứng trở nên phổ biến vào khoảng 50 đến 100 nghìn năm trước, cho thấy việc sử dụng lửa là thường xuyên từ thời điểm này; khả năng chống [[ô nhiễm không khí]] bắt đầu phát triển trong quần thể người tại một thời điểm tương tự. Việc sử dụng lửa ngày càng tinh vi hơn, với việc nó được sử dụng để tạo ra than củi và kiểm soát động vật hoang dã từ hàng chục ngàn năm trước.
Lửa cũng đã được sử dụng trong nhiều thế kỷ như một phương pháp tra tấn và hành quyết, bằng chứng là [[tử hình bằng cách đốt]] cũng như các thiết bị tra tấn như chiếc ủng sắt, có thể chứa đầy nước, [[dầu]], hoặc thậm chí là [[chì]] và sau đó được nung nóng bằng ngọn lửa để người đeo nó phải chịu đau đớn.
Đến thời kỳ [[cách mạng đồ đá mới]], và bắt đầu nền nông nghiệp dựa trên ngũ cốc, mọi người trên khắp thế giới đã sử dụng lửa như một công cụ trong quản lý [[cảnh quan]] . Những đám cháy này thường là các đám cháy được kiểm soát hoặc "đám cháy mát", trái ngược với "những đám cháy nóng" không được kiểm soát, và làm hỏng đất. Các đám cháy nóng tiêu diệt thực vật và động vật, và gây nguy hiểm cho cộng đồng. Điều này đặc biệt là một vấn đề trong các khu rừng ngày nay, nơi ngăn chặn việc đốt lửa kiểu truyền thống để khuyến khích sự phát triển của các loài cây gỗ. Các đám cháy mát thường được tiến hành vào mùa xuân và mùa thu. Chúng dọn dẹp các loài cỏ phát triển quá mức, đốt cháy [[sinh khối]], thứ mà có thể gây ra hỏa hoạn nếu nó trở nên quá dày đặc. Các đám cháy lạnh này cung cấp nhiều môi trường hơn, khuyến khích việc săn bắn có thêm nhiều loại động vật và thực vật. Đối với con người, chúng làm cho những khu rừng trước đây quá rậm rạp giờ đây có thể đi qua được. Một cách sử dụng lửa khác của con người để quản lý cảnh quan là sử dụng nó để giải phóng mặt bằng cho nông nghiệp. Nông nghiệp canh tác nương rẫy vẫn còn phổ biến ở hầu hết các vùng nhiệt đới châu Phi, châu Á và Nam Mỹ. "Đối với người nông dân nhỏ, đó là một cách thuận tiện để dọn sạch các khu vực phát triển quá mức và giải phóng chất dinh dưỡng từ thảm thực vật thấm trở lại vào đất", Miguel Pinedo-Vasquez, nhà sinh thái học tại [http://www.cerc.columbia.edu/ Trung tâm nghiên cứu và bảo tồn môi trường thuộc Viện Trái đất cho biết] . <ref name="blogs.ei.columbia.edu">{{Chú thích web|url=http://blogs.ei.columbia.edu/2011/11/16/farmers-flames-and-climate-are-we-entering-an-age-of-mega-fires/|title=Farmers, Flames and Climate: Are We Entering an Age of ‘Mega-Fires’? – State of the Planet|date=|publisher=Blogs.ei.columbia.edu|access-date=2012-05-23}}</ref> Tuy nhiên chiến lược hữu ích này cũng có vấn đề. Dân số ngày càng tăng, sự phân mảnh của rừng và khí hậu ấm lên đang làm cho bề mặt trái đất dễ bị cháy lớn hơn bao giờ hết. Những hệ thống này gây hại cho hệ sinh thái và cơ sở hạ tầng của con người, gây ra các vấn đề về sức khỏe và gửi các tinh thể carbon và bồ hóng có thể khuyến khích sự nóng lên của bầu khí quyển hơn - và do đó gây ra nhiều đám cháy hơn. Trên toàn cầu ngày nay, có tới 5 triệu km2 - một khu vực rộng hơn một nửa diện tích của Hoa Kỳ - bị đốt cháy mỗi năm.
==Tham khảo==
| |||