Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Người Gia Rai”

|group=Ană Pô Grei, Anak Drai hay Jarai (từ gốc:Con cái của Garai),Người Gia Rai, Gia Lai (phiên âm tiếng Việt),

'''Người Gia Rai''' hay '''Jarai''' , còn có tên gọi tiếng Pháp '''Montagnards,''' là một dân tộc cư trú ở vùng Tây Nguyên của Việt Nam, đa số là tại Gia Lai và một ít ở [[Campuchia]]. Người Gia Rai còn có các tên gọi khác là người Jrai, có các nhóm phương ngữ Jrai Chor, Jrai Mơthur, Jrai Hơdrung (Hơbâo), Jrai Tơbuan, Jrai Arap.

Người JraiJarai là một nhánh lớn của tộc người Rang Đê cổ (Rang Đê gồm hai dân tộc EđêÊđê và JraiJarai ngày nay) được ghi chép khá nhiều trong các bia ký Chăm Pa, sự tấn công của đế quốc Mông Cổ, sau này là Nam Tiến của người Việt đã đẩy bộ phận người Chăm Pa lên vùng bình nguyên Cheo Reo hòa hợp với người Êđê cổ tạo ra nhóm tộc người tự gọi là Ană Jrai Hơbai tức con cái của Jrai.Trong văn hóa và tính cách của người Jrai có nhiều yếu tố Chăm Pa trung đại so với người Êđê chịu ảnh hưởng đứt gãy của yếu tố Lâm Ấp Chăm Pa cổ đại. Người Jrai còn giữ được yếu tố ngôn ngữ [[Rang Đê]] cổ đó là ngôn ngữ đa âm hơn so với [[người ÊĐê]] láng giềng.

Người JraiJarai sống thành từng làng (plei, plơi hay bôn). Trong làng, ông chủ làng cùng các bô lão có uy tín lớn và giữ vai trò điều hành mọi sinh hoạt tập thể, ai nấy đều nghe và làm theo. Tuỳ từng nhóm Jrai, mỗi làng có [[nhà rông]] cao vút. Đây tộc người duy nhất thuộc hệ ngôn ngữ Nam Đảo có nhà rông, có thể do ảnh hưởng của cư dân ''[[người Bahnar|Ba Na]]'' thuộc ''[[ngữ tộc Môn-Khmer]]''<ref name="DNV"/>. Có nhóm Arap của người Jrai thực ra là người gốc Bahnar đã bị Jrai hóa<ref name="DNV"/>.

Dân tộc Gia RaiJarai theo truyền thống mẫu hệ, phụ nữ tự do lựa chọn người yêu và chủ động việc hôn nhân. Sau lễ cưới, chàng trai về ở nhà vợ, không được thừa kế tài sản. Trái lại, con gái lấy chồng lần lượt tách khỏi cha mẹ ra ở riêng, được phân chia một phần tài sản. Con cái đều theo họ mẹ. Ngoài xã hội, đàn ông đóng vai trò quan trọng hơn, nhưng trong nhà phụ nữ có ưu thế hơn. Ngày xưa, có tục những người cùng dòng họ (theo phía mẹ), khi chết chôn chung một hố, nay tục này đã giảm. Kèm theo đó là tục nối hôn, nếu người vợ chết đi mà có em gái hoặc chị gái chưa lấy chồng thì người này tiếp tục chung sống với chồng của người đã chết.

Nói đến dân tộc Jrai phải kể đến những trường ca, truyện cổ như "ĐămDăm DiYi đi săn", "Xinh Nhã"... Dân tộc Jrai cũng độc đáo trong nghệ thuật chơi chiêng, cồng, cạnh đó là đàn [[Trưng]], đàn Tưng nưng, đàn [[Klông put]]. Những nhạc cụ truyền thống này gắn liền với đời sống tinh thần của người Jrai. Người Jrai hầu như hát múa từ tuổi nhi đồng cho đến khi già yếu, không còn đủ sức nữa, mới chịu đứng ngoài những cuộc nhảy múa nhân dịp lễ hội tổ chức trong làng hay trong gia đình.

Người Jrai ít nhiều gần với trang phục của người Ê đêÊđê, nhưng Có nét riêng trong phong cách tạo hình và trang trí. Mặc dù hoa văn trang trí cụ thể các nhóm khác nhau nhưng có thông số chung của tộc người.

Cũng giống như mọi dân tộc nào biết dệt vải, may trang phục, người Gia-rai chế tác sợi từ quả cây bông và giữ nguyên màu sợi là màu trắng. Việc tạo ra các sắc màu cho sợi là cả một quá trình kinh nghiệm của người Gia-raiJarai. Đặc biệt họ có truyền thống chế "thuốc nhuộm" từ các thảo mộc có trong thiên nhiên mà trong quá trình sinh sống họ đã thuộc tính nết và công dụng của từng loài. Để tạo ra màu đen hay màu xanh thẫm, họ dùng [[chi Chàm|cây chàm]]. Các bước thao tác được tiến hành như sau: đầu tiên người Jrai đi bắt một loại ốc suối có tên là Brang, đem giã nhỏ, đổ nước vào lọc, lấy thứ nước đó đổ vào ché ngâm khoảng một tháng. Tiếp theo, dùng đọt [[chuối]], vỏ chuối và rễ cây Kha krông, Kha chót bỏ chung vào cối giã cho thật kỹ, trộn tất cả với Có nét riêng trong phong cách tạo hình và trang trí. Mặc dù hoa văn trang trí cụ thể các nhóm khác nhau nhưng có thông số chung của tộc người.

|+ Những người JraiJarai có danh tiếng

| '''[[Ksor Kok]] || 1945-...2019 || Cư trú tại bang [[South Carolina]], [[Hoa Kỳ]], Chủ tịch của [[Tổ chức Quỹ người Thượng|Quỹ người Thượng]], tham gia tổ chức [[FULRO]] từ hồi mới thành lập, thành lập ''nhà nước Đề GaĐêGa độc lập'' và tự phong làm Tổng thống nhà nước Đêga này.

* Người JraiJarai (chứ không phải là JaraiJrai hay djarai)