Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Hồ Nguyên Trừng”

'''Hồ Nguyên Trừng''' ([[chữ Hán]]: 胡元澄 [[1374]] -– [[1446]]) [[biểu tự]] '''Mạnh Nguyên''' (孟源), hiệu '''Nam Ông''' (南翁), sau đổi tên thành '''Lê Trừng'''<ref>Geoff Wade, translator, ''Southeast Asia in the Ming Shi-lu: an open access resource'', Singapore: Asia Research Institute and the Singapore E-Press, National University of Singapore, <nowiki>http://epress.nus.edu.sg/msl/reign/xuan-de/year-1-month-3-day-17-1</nowiki>, accessed January 23, 2017.</ref> là một nhà chính trị, quân sự, tôn thất hoàng gia [[Đại Ngu]], con trưởng của vua [[Hồ Quý Ly]] và là anhhoàng huynh vua [[Hồ Hán Thương]]. Ông làm tể tướng triều Hồ, có nhiều đóng góp về khoa học quân sự và là chỉ huy chính của quân đội Việt trong [[Chiến tranh Đại Ngu - Minh|kháng chiến chống Minh]] ([[1406]]- – [[1407]]).

Cuối thời [[nhà Trần|Trần]], [[Hồ Quý Ly]] làm Phụ chính [[Thái sư]], nắm mọi việc trong triều, Nguyên Trừng nhận chức [[Tư đồ]]. Sau khi [[nhà Hồ]] thành lập, ông nhận chức [[Thừa tướng|Tả Tướng quốc]], cùng với chú là Hữu Tướng quốc [[Hồ Quý Tỳ]] đứng hàng [[Tể tướng]]. Cuối năm 1406, [[nhà Minh|đế quốc Minh]] xâm lược [[Đại Ngu]], vua [[Hồ Hán Thương]] sai Tả Tướng quốc Trừng cầm quân chống lại. ''[[Đại Việt Sử ký Toàn thư]]'', bộ quốc sử [[Đại Việt]] thời [[nhà Hậu Lê|Lê]] kể Hồ Nguyên Trừng đã trực tiếp chỉ huy nhiều trận đánh lớn như [[trận Lãnh Kinh]] ([[1406]]), trận phòng thủ [[Đa Bang]], cùng các trận phản công [[sông Lô]] và cửa [[Hàm Tử]] ([[1407]]). Trừ trận [[Lãnh Kinh]] là thắng lợi khó nhọc của quân [[Đại Ngu]], các trận đánh do Hồ Nguyên Trừng chỉ huy đều thất bại. Tháng 5 âm lịch năm [[1407]], Hồ Nguyên Trừng bị bắt về [[Trung Quốc]] cùng với Thượng hoàng [[Hồ Quý Ly]], vua [[Hồ Hán Thương]], Hữu Tướng quốc [[Hồ Quý Tỳ]]. Về sau, ông được [[nhà Minh]] sung vào [[bộ Công|Công bộ]] làm quan, được nhà Minh gọi là [['''Hỏa khí chi thần''']] (火器之神)<ref name="kyluc.vn">[http://kyluc.vn/s100/412.ho-nguyen-trung-ong-to-cua-nghe-duc-sung-than-cong-viet-nam.html Hồ Nguyên Trừng (Ông tổ của nghề đúc súng thần công Việt Nam), http://kyluc.vn]</ref>. Ngoài ra ông còn là [[nhà văn]] [[Việt Nam]] ở [[thế kỷ 15|thế kỷ XV]], với tác phẩm tự kể ''[[Nam Ông mộng lục]]''.

Hồ Nguyên Trừng, trước để [[họ Lê]], người huyện [[Vĩnh Phúc]], lộ [[Thanh Hoa]] (nay thuộc tỉnh [[Thanh Hóa]])<ref>Chép theo ''Từ điển văn học'' (bộ mới), tr. 638.</ref>. Ông là con trai cả của [[Hồ Quý Ly|Lê Quý Ly]] và là anh của [[Hồ Hán Thương|Lê Hán Thương]] cùng [[Khâm Thánh hoàng hậu|Lê Thánh Ngâu]]. Mẹ ông có thể là một người thiếp, vì vợ cả của Quý Ly là [[Huy Ninh Công chúa]] Trần thị chỉ sinh một nam một nữ, đó là [[Hồ Hán Thương|Hán Thương]] và Thánh Ngâu. Trong tập ''[[Nam Ông mộng lục]]'' ông có nói ngoại tổ phụ tên [[Nguyễn Thánh Huấn]] (阮聖訓), vốn là một người rất hay thơ đời [[Trần]], nên mẹ của ông có lẽ là Nguyễn Phu nhân. Tuy nhiên, câu viết trong bài là ''"Trừng thái phụ chi ngoại tổ viết: Nguyễn Công"'',<ref>Nguyên văn: 澄太父之外祖曰阮公</ref> có lẽ chưa chắc ngoại tổ phụ của Trừng họ [[Nguyễn]], mà là ngoại tổ của ông nội Trừng mới là họ [[Nguyễn]] (còn tồn nghi vấn).

Từ thời vua [[Trần Nghệ Tông]] (giữ ngôi [[1370]]- – [[1372|721372,]], Thượng hoàng [[1372]]- – [[1394|94]]), Lê Quý Ly là em họ bên ngoại của nhà vua, nên được cất nhắc làm quan. Lê Quý Ly thăng tiến rất nhanh, đến năm 1387 được bổ làm Đồng bình chương sự, tức [[Tể tướng]]. Được sự tin tưởng và chống lưng của Thượng hoàng [[Trần Nghệ Tông]], Lê Quý Ly nắm quyền lực gần như tuyệt đối; các tôn thất và quan lại trung thành với triều [[Trần]] đã nhiều lần làm chính biến nhằm lật đổ Lê Quý Ly, nhưng đều thất bại và nhiều người bị giết, trong đó có vua [[Trần Phế Đế (Đại Việt)|Trần Phế Đế]].

Mùa xuân năm [[1400]], dù vua Trần Thiếu Đế còn tại ngôi, Lê Quý Ly lập con thứ là Lê Hán Thương làm [[Thái tử]], đây là 1một bước quan trọng trong quá trình thâu tóm ngôi vua của Quý Ly.

Tháng 12 âm lịch năm [[1401]], [[Hồ Quý Ly]] nhường ngôi cho Thái tử [[Hồ Hán Thương]]. Hán Thương lên ngôi Hoàng đế, tôn vua cha làm [[Thái thượng hoàng]]. Hồ Nguyên Trừng tiếp tục làm Tả Tướng quốc, cùng chú là Hữu Tướng quốc Hồ Quý Tỳ coi việc nước.

==Chiến tranh Minh- – Đại Ngu==

Trong khi [[nhà Hồ]] cai trị [[Đại Ngu]], ở phương Bắc, [[nhà Minh|đế quốc Minh]]- – [[Trung Quốc]] đã phất lên rất mạnh dưới sự cai trị của [[Minh Thành Tổ]]. Minh Thành Tổ nhiều lần bộc lộ ý muốn xâm chiếm Đại Ngu, qua việc cử người do thám, ép vua [[Hồ Hán Thương]] phải cắt đất ở biên giới, và chi viện thủy quân cho [[Chiêm Thành]] ở phía Nam chống Đại Ngu. Tháng 9 âm lịch năm [[1405]], vua Hồ Hán Thương chấn chỉnh quân đội, xây dựng thành lũy, đóng cọc trên sông,... để đề phòng quân Minh. Nhà vua còn mời An phủ sứ các lộ về [[Tây Đô]] cùng triều đình bàn nên đánh hay hòa. Trong cuộc thảo luận, có người nói đánh, có người như Trấn thủ [[Bắc Giang]] Nguyễn Quân muốn tạm hòa, riêng Tả Tướng quốc Hồ Nguyên Trừng phát biểu:{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|pp=303-305}}

Tháng 4 âm lịch năm [[1406]], [[Minh Thành Tổ]] viện cớ phục ngôi cho [[Trần Thiêm Bình]] (tên thật Nguyễn Khang, giả mạo làm con thứ ba của [[Trần Nghệ Tông]]), sai Chinh Nam tướng quân Hữu quân đô đốc đồng tri Hàn Quan và Tham tướng đô đốc đồng tri [[Hoàng Trung]] mang 10 vạn quân từ [[Quảng Tây]] đánh [[Đại Ngu]]. Tả Tướng quốc Hồ Nguyên Trừng đem đại quân đón đánh ở ải Lãnh Kinh. Theo ''[[Đại Việt Sử ký Toàn thư]]'', quân Đại Ngu thấy địch ít quân nên khinh suất, để bị thảm bại. Bốn đại tướng Đại Ngu là Phạm Nguyên Khôi (nhị vệ đại tướng), Chu Bỉnh Trung (chỉ huy quân Chấn Cương), Trần Huyên Huyên (chỉ huy quân Tam Phụ) và Trần Thái Bộc (chỉ huy quân [[Tả Thần Dực]]) đều chết trận. Hồ Nguyên Trừng bỏ thuyền lên bờ, suýt bị quân Minh bắt, có người thấy vậy liền dìu ông xuống thuyền, nhờ vậy ông thoát. Sau tướng Hồ Vấn bất ngờ đem quân Tả Thánh Dực từ Vũ Cao tới, đánh quân Minh thua to. Hoàng Trung đợi đến trống canh hai nửa đêm thì bỏ chạy. Vua [[Hồ Hán Thương]] đã sai tướng Hồ Xạ chỉ huy quân Hữu Thánh Dực, tướng Trần Đĩnh chỉ huy quân Thánh Dực [[Bắc Giang]] khóa chân địch tại cửa [[ải Chi Lăng]]. Quân Minh đành giao nộp [[Trần Thiêm Bình]] cho Đại Ngu để được rút về nước. Sau vua Hồ xử lăng trì [[Trần Thiêm Bình]].{{sfn|Ngô Sĩ Liên|1993|pp=303-305}}{{sfn|Quốc sử quán triều Nguyễn|1998|pp=333-334}}

Biết được Hồ Nguyên Trừng (và [[Hồ Nhuế]]) có tài năng, vua [[Minh Anh Tông]] cho ân xá, nhưng buộc phải đổi họ khác (vì không thừa nhận gia đình ông là dòng dõi [[Thuấn|Ngu Thuấn]]<ref>Chi tiết này căn cứ theo ''Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam'' (tr. 277). Thông tin thêm: Lê Quý Ly sở dĩ đổi sang họ Hồ vì tự nhận mình là dòng dõi vua [[Thuấn]]. Xem chi tiết ở trang [[Hồ Quý Ly]].</ref>). Vì vậy ở sách ''[[Nam Ông mộng lục]]'', tác giả đề tên là '''Lê Trừng''' (黎澄, đổi lại họ Lê như cũ).

Hiện mộ phần Lê Trừng (tức Hồ Nguyên Trừng), [[Lê Thúc Lâm]] và [[Lê Thế Ninh]] (黎世寧 con của Thúc Lâm, cũng làm quan cho triều Minh) đều ở tại thôn [[Nam An Hà]], thuộc thành phố [[Bắc Kinh]] ([[Trung Quốc]]) ngày nay <ref>Theo ''Minh Hiến Tông thực lục'', Quyển 66, tờ 4.A, trang 1329. Trung ương nghiên cứu viện, [[Đài Loan]], xuất bản năm [[1985]].</ref>.

Ngoài ra, ông còn là người lo việc đắp những con đê lớn, đào một số kênh và vét lại một số con sông nhằm phục vụ các hoạt động về giao thông, thủy lợi và quân sự. Đặc biệt, những công trình kiến trúc ở thời nhà Hồ, chẳng hạn như thành [[Tây Đô]] đồ sộ…sộ,… đều do ông chỉ huy xây dựng<ref>Theo Nguyễn Huệ Chi, ''Từ điển văn học'' (bộ mới), tr. 638.</ref>.