Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Việt bính”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n Đã lùi lại sửa đổi của 27.65.253.219 (Thảo luận) quay về phiên bản cuối của Chuot99
Thẻ: Lùi tất cả
n Đã lùi lại sửa đổi 56509354 của Tuanminh01 (thảo luận)
Thẻ: Tẩy trống trang Lùi sửa
Dòng 1:
{{thiếu nguồn gốc}}
 
[[Tập tin:Jyutpingexample.svg|150px|phải]]
'''Việt bính''' (Chữ Hán: 粵拼, việt bính: jyut6 ping3, tên đầy đủ: 香港語言學學會粵語拼音方案 (hoeng1 gong2 jyu5 jin4 hok6 hok6 wui2 jyut6 jyu5 ping3 jam1 fong1 ngon3): ''Hương Cảng ngữ ngôn học học hội Việt ngữ bính âm phương án'') là một phương pháp sử dụng [[chữ Latinh]] để [[phiên âm]] [[tiếng Quảng Đông|ngôn ngữ Quảng Châu]] (tức tiếng Quảng Đông - Cantonese, mà người Trung Quốc còn gọi là ''Việt ngữ''. Vì tỉnh Quảng Đông 廣東, Quảng Tây 廣西 nguyên trước là đất của [[Bách Việt]] 百粵, nên gọi hai tỉnh ấy là tỉnh Việt).
 
Được ra đời vào năm 1993, Phương pháp phiên âm [[tiếng Quảng Đông]] của Học viện ngôn ngữ [[Hồng Kông|Hong Kong]] gọi tắt là jyutping là một phương pháp sử dụng chữ la tinh để phiên âm. Phương pháp này không những có thể sử dụng cho nhiều mục đích như phiên âm và đánh máy vi tính, nó còn có ưu điểm là đơn giản, dễ học và khá chuyên nghiệp.
 
Hệ thống phiên âm jyutping đã kết hợp các ưu điểm của các phương pháp phiên âm khác như Yale, phiên âm quốc tế và pinyin ([[bính âm Hán ngữ|phiên âm hán ngữ]]). Phần dưới đây sẽ giới thiệu chi tiết về hệ thống này. Phần âm tương đương/gần giống bên dưới được hiểu và đọc theo [[tiếng Việt]] giọng miền Nam. Chỗ nào đọc theo giọng miền Bắc Việt Nam sẽ được ghi rõ. Nếu trong tiếng Việt không có âm tương đương thì sử dụng âm tương đương trong [[tiếng Anh]]. Nếu tiếng Anh cũng không có âm đó thì sẽ dùng âm gần giống để diễn giải.
 
== Phụ âm ==
 
Tổng cộng có 19 phụ âm trong tiếng Quảng Đông hiện đại. Việt bính không hề dùng hai ký tự "r" và "v" vì [[tiếng Quảng Đông]] cũng không có 2 âm này.
 
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương trong hoặc gần giống tiếng Việt!! Ví dụ
|-
| b || bờ || baa1 爸 (ba, bố), beng2 餅 (bính=bánh)
|-
|p || p (tiếng Anh): chúm môi sau đó mở ra đọc mạnh âm 'bờ' || peng4 平 (bình=rẻ), pang4jau5 朋友 (bằng hữu=bạn)
|-
|m || mờ || maai5 買 (mãi=mua), man6 問 (vấn=hỏi)
|-
|f || phờ || faan6 飯 (phạn=cơm), fei4 肥 (phì=mập)
|-
|d || tờ || daa2 打 (đả=đánh), daai6 大 (đại=lớn)
|-
|t || thờ || tai2 睇 (đệ=xem), teng1 聽 (thính=nghe)
|-
|n || nờ || naam4 男 (nam), neoi5 女 (nữ)
|-
|l || lờ || luk6 六 (lục=sáu), lik6 力 (lực=sức)
|-
|g || cờ || gau2 九 (cửu=chín), gong2 講 (nói)
|-
|k || khờ || keoi5 佢 (cô ấy, anh ấy, nó), kei5 企 (đứng)
|-
|ng || ngờ || ngaan5 眼 (nhãn=mắt), ngaa4 牙 (nha=răng)
|-
|h || hờ || hau2 口 (khẩu=miệng), hou2 好 (hảo=tốt)
|-
|z || 'di' răng hàm trên dưới dính nhau, hơi kéo dài hoặc 'trờ' ||(giọng Bắc giống hơn giọng Nam) zou6 做 (tố=làm), zi1 知 (tri=biết)
|-
|c || Đọc gần như "chờ" hoặc "thờ" nhưng mạnh hơn || cat1 七 (thất=bảy), ce1 車 (xa=xe)
|-
|s || xờ || saam1 三 (tam=ba), sei3 四 (tứ=bốn)
|-
|gw || quờ (giọng Bắc) || gwai3 貴 (quý=mắc, đắt), gwaa1 瓜 (qua=dưa)
|-
|kw || Đọc giống âm "Qu" trong chữ Queen tiếng Anh || kwan4 裙 (quần=váy), kwaang1 框 (khuông=khung)
|-
|j || yờ || Jat1 一 (nhất=một), jiu3 要 (yếu=cần, phải)
|-
|w || guờ (quờ giọng Nam) || wu4 湖 (hồ), waa6 話 (thoại=nói)
|}
 
== Vần ==
 
Tổng cộng có 59 vần.
=== Tổ hợp âm ‘aa’ (tương ứng với ‘a’ trong tiếng Việt) ===
 
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/ gần giống!! Ví dụ (trong ngoặc là nghĩa tiếng Việt)
|-
| aa || a || baa1 爸 (ba), waa6 話 (thoại=nói)
|-
| aai || ai || daai6 大 (đại=lớn), maai5 買 (mãi=mua)
|-
| aau || ao || paau2 跑 (bào=chạy), baau1 包 (bao)
|-
| aam || am || naam4 男 (nam), saam1 三 (tam)
|-
| aan || an (giọng Bắc) || ngaan5 眼 (nhãn=mắt), faan6 飯 (phạn=cơm)
|-
| aang || ang || haang4 行 (hành=đi), ngaang6 硬 (ngạnh=cứng)
|-
| aap || ap || kek6zaap6 劇集 (kịch tập=phim bộ)
|-
| aat || at || laat6 辣 (lạt=cay), waat6 滑 (hoạt=trơn)
|-
| aak || ac || baak6 白 (bạch=trắng), ngaak6 額 (ngạch=mức)
|}
 
=== Tổ hợp với âm ‘a’ (tương ứng với ‘â’ trong tiếng Việt) ===
 
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/ gần giống!! Ví dụ (trong ngoặc là nghĩa tiếng Việt)
|-
| ai || ay || tai2 睇 (xem, coi), sai2 洗 (tẩy=rửa)
|-
| au || au || hau2 口 (khẩu=miệng) sau2 手 (thủ=tay)
|-
| am || âm || jam2 飲 (ẩm=uống), sam1 心 (tâm=tim, lòng)
|-
| an || ân || san1 新 (tân=mới), man6 問 (vấn=hỏi)
|-
| ang || âng || dang2 等 (đãi=đợi), pang4jau5 朋友 (bằng hữu=bạn bè)
|-
| ap || âp || sap6 十 (thập=mười), jap6 入 (nhập=vào)
|-
| at || ât/at || jat1 一 (nhất=một), cat1 七 (thất=bảy)
|-
| ak || âc/ac || hak1 黑 (hắc=đen), bak1 北 (bắc)
|}
 
=== Tổ hợp âm ‘e’ (Tương đương với ‘e’ trong tiếng Việt) ===
 
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/ gần giống!! Ví dụ
|-
| e || e || ce1 車 (xa=xe), se2 寫 (tả=viết)
|-
| ei || ây || fei4 肥 (phì=mập), bei2 畀 (tý=cho)
|-
| eu || eo || deu6 掉 (điệu/trạo=bỏ), zeu6 (nhai)
|-
| em || em || lem2 舐 (liếm)
|-
| eng || eng || beng2 餅 (bính=bánh), teng1 聽 (thính=nghe)
|-
| ep || ep || gep6 夾 (hiệp=kẹp)
|-
| ek || ec || sek6tau4 石頭(thạch đầu=cục đá), kek6zaap6 劇集 (kịch tập=phim bộ)
|}
 
=== Tổ hợp âm ‘eo’ (Trong tiếng Việt không có. Âm này không bao giờ đứng một mình mà phải ghép với âm khác) ===
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/ gần giống!! Ví dụ
|-
| eoi || gần như âm 'uôi' nhưng không tròn miệng, đọc là 'uây' || keoi5 佢 (cô ấy, anh ấy), seoi2 水 (thủy=nước)
|-
| eon || gần như âm 'uơn' nhưng không tròn miệng, đọc là 'uân'|| ceon2 蠢 (xuẩn=ngu ngốc), seon4 唇 (thần=môi)
|-
| eot || gần như âm 'uớt' nhưng không tròn miệng, đọc là 'uất' || ceot1 出 (xuất=ra), seot1saam1 恤衫 (tuất sam=áo sơ mi)
|}
 
=== Tổ hợp âm ‘oe’ (Gần như âm ‘oe’ trong tiếng Việt nhưng không tròn miệng) ===
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/gần giống!! Ví dụ
|-
| oe || gần 'oe' nhưng không tròn miệng || hoe1 靴 (hài=giầy)
|-
| oeng || nửa 'ương' nửa 'eng'
(Đọc là 'ương' hoặc 'ơng')
|| soeng2 想 (tưởng=muốn), loeng5 兩 (lưỡng=hai)
|-
| oek || nửa 'ươc' nửa 'ec'
(Đọc là 'ơc')
|
joek6 藥 (dược=thuốc), zoek3 雀 (tước=chim sẻ)
|}
 
=== Tổ hợp âm "i" (tương đương với "i" trong tiếng Việt) ===
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/gần giống!! Ví dụ
|-
| i || i || zi1 知 (tri=biết), ji6 易 (dị=dễ)
|-
| iu || iêu || siu2 少 (thiếu=ít), ziu1zou2 朝早 (triều tảo=buổi sáng)
|-
| im || im || dim2 點 (điểm=chấm), tim4 甜 (điềm=ngọt)
|-
| in || in (giọng Bắc) || min6 面 (diện=mặt), tin1 天 (thiên=trời)
|-
| ing || inh (giọng Bắc) hoặc 'ing' trong 'sing' của tiếng Anh || ming4 明 (minh=hiểu), zing6 靜 (tĩnh=yên lặng)
|-
| ip || ip || jip6 葉 (diệp=lá), dip6 碟 (điệp=đĩa)
|-
| it || it (giọng Bắc) || jit6 熱 (nhiệt=nóng)
|-
| ik || 'ick' trong 'sick' của tiếng Anh || sik6 食 (thực=ăn), lik6 力 (lực=sức)
|}
 
*Chú ý: Chữ 切 phiên âm là cit3 nhưng phải đọc là ''chai''.
 
=== Tổ hợp âm "o" (tương đương với âm "o" trong tiếng Việt) ===
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/ gần giống!! Ví dụ
|-
| o || ô || co5 坐 (tọa=ngồi), do1 多 (đa=nhiều)
|-
| oi || oi || hoi1 開 (khai=mở), ngoi6min6 外面 (ngoại diện=bên ngoài)
|-
| ou || âu || zou6 做 (tố=làm), hou2 好 (hảo=tốt)
|-
| on || on (giọng Bắc) || gon1 乾 (can=khô), hon6 汗 (hãn=mồ hôi)
|-
| ong || ong || gong2 講 (giảng=nói), fong2 房 (phòng=buồng)
|-
| ot || ot (giọng Bắc) || hau2hot3 口渴 (khẩu khát=khát nước), got3 割 (cát=cắt)
|-
| ok || ooc || hok6 學 (học), lok6 落 (lạc=rớt xuống)
|}
 
=== Tổ hợp âm "u" (tương đương âm "ua" trong tiếng Việt) ===
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/ gần giống!! Ví dụ
|-
| u || u || wu1zou1 污糟 (ô tao=dơ), fu2 苦 (khổ=đắng)
|-
| ui || ui || bui1 杯 (bôi=ly), mui5 每 (mỗi)
|-
| un || un (giọng Bắc) || mun4 門 (môn=cửa), wun2 碗 (oản=chén, bát)
|-
| ung || ung || jung6 用 (dụng=dùng, xài), tung4 同 (đồng=cùng)
|-
| ut || ut (giọng Bắc) || sang1wut6 生活 (sinh hoạt=lối sống)
|-
| uk || uc || luk6 六 (lục=sáu), juk6 肉 (nhục=thịt)
|}
 
=== Tổ hợp âm "yu" (tương đương âm "uy" với tiếng Việt) ===
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/ gần giống!! Ví dụ
|-
| yu || uy || syu1 書 (sách), zyu1 豬 (trư=heo)
|-
| yun || uyn || dyun2 短 (đoản=ngắn), jyun5 遠 (viễn=xa)
|-
| yut || uyt || jyut6 月 (nguyệt=tháng)
|}
 
=== Âm ‘m’ và âm ‘ng’ (tiếng Việt không có) ===
{| class="wikitable"
|-
! Vần!! Âm tương đương/ gần giống!! Ví dụ
|-
| m || Đọc như ‘ừm’ nhưng miệng không mở, môi chập lại (âm môi) || m4goi1 唔該 (ngô cai=cám ơn)
|-
| ng || Đọc như ‘ừng’ nhưng miệng không mở, răng chập lại (âm mũi) || ng5 五 (ngũ=số năm)
|}
 
== Thanh điệu ==
[[Tiếng Quảng Đông]] cũng có 6 [[thanh điệu]] như tiếng Việt. Tuy nhiên 6 thanh điệu của tiếng Quảng Đông không hoàn toàn giống với tiếng Việt. Sáu thanh trong tiếng Quảng Đông bao gồm:
* Thanh thứ nhất (được ký hiệu bằng số 1): tương đương với thanh sắc (vần kết thúc bởi 'p', 't', 'k') hoặc thanh ngang tiếng Việt
* Thanh thứ hai (được ký hiệu bằng số 2): tương đương với thanh hỏi tiếng Việt
* Thanh thứ ba (được ký hiệu bằng số 3): tương đương với thanh ngang tiếng Việt hoặc thanh nặng (vần kết thúc bởi 'p', 't', 'k').
* Thanh thứ tư (được ký hiệu bằng số 4): tương đương với thanh huyền tiếng Việt
* Thanh thứ năm (được ký hiệu bằng số 5): tương đương với thanh nặng trong tiếng Việt
* Thanh thứ sáu (được ký hiệu bằng số 6): tương đương với thanh huyền nhưng cao hơn, hoặc thanh nặng (vần kết thúc bởi 'p', 't', 'k').
Đối với JyutPing thanh điệu được ký hiệu bằng số như trên sẽ được ghi ngay sau chữ Latinh. Ví dụ: ngo5, sik1, leng3. Một số trường hợp các số thanh điệu này được ghi lên phía trên một tí (superscript) nhằm mục đích thẩm mỹ trong phiên âm.
 
Như vậy trong tiếng Việt có hai thanh hỏi và ngã là khá gần nhau (nhất là người miền Nam không phân biệt 2 thanh này) thì trong tiếng Quảng Đông có 2 thanh thứ tư và thanh thứ sáu mà đối với người Việt khá giống nhau (đều là thanh huyền, chỉ khác là một thấp và một cao hơn tí). Đối với người [[Quảng Châu]] và người Hong Kong thì họ phân biệt khá rõ hai thanh này.
Bảng dưới đây thể hiện ký hiệu, sự biến hóa cũng như vị trí của 6 thanh trong tiếng Quảng Đông.
{| class="wikitable"
|-
! Ký hiệu!! Thay đổi!! Ví trí thanh điệu!! Fu!! Si
|-
| 1 || ngang || cao nhất (5-5) || fu1 夫 (phu), fuk1 福 (phúc) || si1 詩 (thi=thơ), sik1 識 (thức=biết)
|-
| 2 || lên || từ giữa lên cao (3-5) || fu2 苦 (khổ) || si2 史 (sử)
|-
| 3 || ngang || ở giữa (3-3)|| fu3 富 (phú), fut3 闊 (khoát=rộng) || si3 試 (thử), sit3 舌(thiệt=lưỡi)
|-
| 4 || ngang || dưới thấp (1-1) || fu4 扶 (phù=vịn) || si4 時 (thời)
|-
| 5 || lên || dưới lên giữa (1-3) || fu5 婦 (phụ=vợ) || si5 市 (thị=chợ)
|-
| 6 || ngang || dưới (2-2) || fu6 父 (phụ=cha),fuk6 服 (phục) || si6 事 (sự=việc), sik6 食 (thực=ăn)
|}
 
Ghi chú: một số tài liệu còn phân biệt hai loại thanh thứ 1 là (5-3) và (5-5) cũng như có tài liệu ghi thanh thứ 4 là (2-1) thay vì (1-1). Trong tài liệu này, với mục đích giới thiệu cơ bản ngữ âm trong tiếng Quảng Đông, sẽ không đi sâu vào vấn đề này.
 
==Tham khảo==
#[http://www.cantonese.asia/?action-viewnews-itemid-229 Jyutping(粵拼)詳細教程]
 
== Xem thêm ==
*[http://www.iso10646hk.net/jp/database/index.jsp Jyut Ping 粵拼]
*[http://www.cantonese.sheik.co.uk/essays/jyutping.htm Jyutping Pronunciation Guide]
 
==Tham khảo==
{{tham khảo}}
 
[[Thể loại:Latinh hóa tiếng Trung Quốc]]