|
|tước vị=[[Hoàng tử]] [[nhà Thanh]]
}}
'''DoãnÁi Tân Giác La Dận Chỉ''' ([[chữ Mãn]]: {{lang|mnc|{{MongolUnicode|lang=mnc|1= ᠶᡡᠨ ᡱᡳ}}}}, [[chữ Hán]]: 允爱新觉罗胤祉, [[bính âm]]: Yūn c῾y; [[23 tháng 3]], [[1677]] - [[10 tháng 7]], [[1732]]), là [[Hoàng tử]] thứ 3 tính trong số những người con sống tới tuổi trưởng thành của [[Thanh Thánh Tổ]] Khang Hi Đế.
== Thân thế ==
'''Doãn Chỉ''' nguyên danh là '''Dận Chỉ''' ([[chữ Mãn]]: {{lang|mnc|{{MongolUnicode|lang=mnc|1= ᡳᠨ ᡱᡳ}}}}, [[chữ Hán]]: 胤祉), sinh ngày 20 tháng 2 (âm lịch) năm Khang Hi thứ 16 ([[1677]]), là con trai duy nhất sống tới tuổi trưởng thành của [[Vinh phi (Khang Hy)|Vinh phi]], một trong những [[phi tần]] đầu tiên của [[Khang Hi Đế]]. Ông là em ruột của [[Cố Luân Vinh Hiến Công chúa]] (固倫榮憲公主). Ông vốn là con trai thứ 10 của Khang Hi Đế, nhưng vì nhiều người mất sớm mà ông trở thành "Hoàng tam tử".
Theo sử sách thì '''Dận Chỉ'''ông là người đa tài có học thức uyên thâm, bất kể là văn học, thư pháp hay cưỡi ngựa bắn cung đều là xuất chúng trong các Hoàng tử. Ông tinh thông lịch pháp, số học, còn được giao biên tập điển tịch như ''“Luật lịch uyên nguyên”'', ''“Cổ kim đồ thư tập thành"''. [[Khang Hi Đế]] đánh giá rất cao tài năng của '''Dận Chỉ'''ông. [[:en:Joachim Bouvet|Joachim Bouvet]] đã một lần đề cập trong một bức thư gửi cho [[Louis XIV của Pháp|vua Louis XIV]] rằng đích thân [[Khang Hi Đế]] dạy dỗ vị [[Hoàng tử]] này. '''Dận Chỉ'''Ông cũng được biết đến với tài thư pháp của mình qua bài thơ do chính ông khắc lên mộ của cha mình tại ''Cảnh lăng'' (景陵).
== Cuộc sống ==
Năm Khang Hi thứ 29 ([[1690]]), tháng 9, Khang Hi Đế lần đầu Tây chinh [[Hãn quốc Chuẩn Cát Nhĩ|Chuẩn Cát Nhĩ]], Dận Chỉông và Thái tử [[Dận Nhưng]] cùng đến hành cung thăm hỏi bệnh tình của Khang Hi. Vì Thái tử biểu hiện không tốt, bị Khang Hi trách cứ là không biết trung hiếu, sai Dận Chỉông cùng Dận Nhưng đều hồi kinh. <ref>{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org/wiki/清史稿/卷220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=诚隐郡王允祉, 圣祖第三子. 康熙二十九年七月, 偕皇太子诣古鲁富尔坚嘉浑噶山行宫, 上命先还.}}</ref>
Năm Khang Hi thứ 31 ([[1692]]), lúc Dận Chỉông theo Khang Hi đến biên cương vây săn đã từng cùng Khang Hi tỉ thí, kết quả bất phân thắng bại.
Năm Khang Hi thứ 32 ([[1693]]), Khúc Phụ Khổng miếu tu kiến hoàn thành, Khang Hi Đế mệnh ông cùng Hoàng tứ tử [[Dận Chân]] cùng đến tế tự, đây là lần tế tự lớn nhất mà Dận Chỉông tham gia. Từ đó về sau, chỉ cần là Khang Hi đến Tái ngoại vây săn hay tế lăng đều cho Dận Chỉông đi theo. <ref>{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org//wiki/清史稿/卷220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=三十二年, 阙里孔庙成, 命偕皇四子往祭. 凡行围, 谒陵, 皆从.}}</ref>
=== Tham gia cơ vụ ===
Năm Khang Hi thứ 35 ([[1796]]), Khang Hi lần nữa thân chinh Cát Nhĩ Đan, Dận Chỉông phụng mệnh chưởng quản [[Bát Kỳ|Tương Hồng Kỳkỳ]] đại doanh. <ref name=":0">{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org//wiki/清史稿/卷220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=三十五年, 上亲征, 允祉领镶红旗大营. 三十七年三月, 封诚郡王. 三十八年, 敏妃之丧未百日, 允祉薙发, 坐降贝勒, 王府长史以下谴黜有差.}}</ref>
Năm Khang Hi thứ 37 ([[1698]]), lần đầu tiên Khang Hi sách phong các Hoàng tử thành niên, Dận Chỉông được phong '''Thành Quận vương''' (誠郡王) khi đã 21 tuổi. Hoàng tử thụ phong có thể bắt đầu tham gia chính vụ quốc gia, được phân Tá lĩnh, có thuộc hạ riêng. Phân phong các Hoàng tử tất nhiên sẽ làm suy yếu lực lượng của Thái tử. Đồng thời, sau khi các Hoàng tử thành niên có quyền thế, liên tục cùng Thái tử mâu thuẫn, các Hoàng tử cùng phe cánh của mình liên tục đả đích Thái tử cùng "Thái tử đảng". <ref name=":0" />
Một năm sau vì cạo tóc lúc chưa hết 100 ngày mất của [[Kính Mẫn Hoàng quý phi|Mẫn phi]] mà Dận Chỉông bị giáng xuống làm '''Bối lặc''' (貝勒). <ref name=":0" />
Năm Khang Hi thứ 46 (1707), tháng 3, Khang Hi Đế đích thân tới phủ của ông cử hành gia yến. Từ đó, mỗi một năm Khang Hi đều đến một lần, trở thành lệ cũ. <ref>{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org//wiki/清史稿/卷220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=四十三年, 命勘三门底柱. 四十六年三月, 迎上幸其邸园, 侍宴. 嗣是, 岁以为常, 或一岁再幸.}}</ref>
=== Phong ba phế trữ ===
Năm Khang Hi thứ 47 (1708), Khang Hi Đế lần đầu tiên phế Thái tử vị của Dận Nhưng. Dận ChỉÔng xưa nay quan hệ cùng Dận Nhưng rất tốt nên bị Khang Hi Đế triệu đến hỏi chuyện, sau đó, Khang Hi nói: "Dận Chỉ cùng Dận Nhưng ngày xưa tuy rằng quan hệ tốt, nhưng lại không giật dây Dận Nhưng làm ác, vì vậy không thêm tội cho hắn". Không lâu sau khi [[Dận Nhưng]] bị phế, Dận Chỉông tố giác Hoàng trưởng tử [[Dận Thì]] dùng Lạt ma Ba Hán Cách Long dùng tà thuật nguyền rủa Thái tử. <ref name=":1">{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%B8%85%E5%8F%B2%E7%A8%BF/%E5%8D%B7220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=四十七年, 太子既废, 上以允祉与太子索亲睦, 召问太子情状, 且曰: "允祉与允礽虽昵, 然未怂恿其为恶, 故不罪也." 蒙古喇嘛巴汉格隆为允禔厌胜废太子, 允祉侦得之, 发其事. 明年, 太子复立, 允祉进封诚亲王.}}</ref>
Năm Khang Hi thứ 48 ([[1709]]), Thái tử [[Dận Nhưng]] được phục lập, đồng thời Khang Hi Đế phân biệt tấn Dậnông Chỉ,cùng [[Dận Chân]], [[Dận Kỳ]] làm '''Thân vương'''. Dận ChỉÔng được phong '''Thành Thân vương''' (誠親王). <ref name=":1" />
Năm Khang Hi thứ 51 (1712), Khang Hi Đế lần thứ 2 phế Thái tử Dận Nhưng. Cùng năm Dận Chỉông được ban thưởng 5 ngàn lượng bạc. <ref>{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%B8%85%E5%8F%B2%E7%A8%BF/%E5%8D%B7220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=五十一年, 赐银五千.}}</ref>
=== Viết thơ tế tự ===
Khang Hi Đế mệnh Dận Chỉông suất lĩnh nhóm người Thứ cát sĩ Hà Quốc Tông biên soạn thư tịch về luật lữ, toán pháp, dụ thuyết: "Lịch pháp xưa nay quy mô tuy rằng rất tốt, nhưng vì thời gian quá dài mà con số không còn phù hợp nữa. Nay biên tu lịch thư, quy mô phải như xưa, nhưng con số phải phù hợp với ngày nay." <ref name=":2">{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%B8%85%E5%8F%B2%E7%A8%BF/%E5%8D%B7220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=圣祖邃律历之学, 命允祉率庶吉士何国宗等辑律吕, 算法诸书, 谕曰: "古历规模甚好, 但其数目岁久不合. 今修历书, 规模宜存古, 数目宜准今." 五十三年十一月, 书成, 奏进. 上命以律吕, 历法, 算法三者合为一书, 名曰 《 律历渊源 》.}}</ref>
Năm Khang Hi thứ 53 (1714), tháng 11, đám người Dận Chỉ biên thư hoàn thành, tấu lên Khang Hi Đế. Khang Hi mệnh Dận Chỉông đem luật lữ, lịch pháp, toán pháp hợp lại trong 1 cuốn sách, gọi là ''“Luật lịch uyên nguyên”.'' <ref name=":2" />
Năm Khang Hi thứ 58 (1719), Khang Hi Đế tế bái tại Viên Khâu, sau khi hoàn thành tế bái, Khang Hi mệnh Dận Chỉông hành lễ. 1 năm sau, con trai ông là Hoằng Thịnh được phong làm '''Thế tử''', bổng lộc tương đương '''Bối tử'''. <ref name=":3">{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%B8%85%E5%8F%B2%E7%A8%BF/%E5%8D%B7220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=五十八年, 上有事於圜丘, 拜毕, 命允祉行礼. 五十九年, 封子弘晟为世子, 班俸视贝子. 六十年, 上命弘晟偕皇四子, 皇十二子祭盛京三陵.}}</ref>
Năm Khang Hi thứ 60 (1721), Khang Hi mệnh Thế tử Hoằng Thịnh cùng Hoàng tứ tử [[Dận Chân]], Hoàng thập nhị tử [[Dận Đào]] tế bái ba lăng ở Thịnh Kinh. <ref name=":3" />
=== Cách tước ===
Năm Khang Hi thứ 61 ([[1722]]), [[Khang Hi Đế]] băng hà, [[Ung Chính Đế]] nối ngôi đã yêu cầu tất cả các anh em phải đổi chữ "'''Dận'''" thành chữ "'''Doãn'''" để tránh kỵ huý. Vì vậy ông đổi tên là '''Doãn Chỉ'''. Sinh thời, ông là người không có dã tâm đoạt vị nhưng vẫn không tránh khỏi liên lụy. Sau khi [[Ung Chính Đế]] lên ngôi, lấy lý do ''“Doãn Chỉ cùng Thái tử lúc sinh thời rất thân thiết”'', đã đày '''Doãn Chỉ''' ra Cảnh lăng để trông coi mộ cha mình. Từ một [[Hoàng tử]], '''Doãn Chỉ''' bị sung vào quân ngũ, trở thành cảnh vệ cho lăng mộ vua cha. '''Doãn Chỉ'''Ông tỏ ra bất bình vì việc này.
Năm Ung Chính thứ 2 ([[1724]]), Hoằng Thịnh vì phạm tội mà bị cách đi Thế tử vị, trở thành Nhàn tản Tông thất. <ref>{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%B8%85%E5%8F%B2%E7%A8%BF/%E5%8D%B7220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=世宗即位, 命允祉守护景陵. 雍正二年, 弘晟得罪, 削世子, 为闲散宗室.}}</ref>
Năm Ung Chính thứ 6 ([[1727]]), tháng 6, vì Dận Chỉông nhận hối lộ của Tô Khắc Tể Tác, sự tình bị phát giác, có người hạch tội trước mặt Ung Chính. Ung Chính trách phạt Dận Chỉông không có nhân thần chi lễ. Ung Chính viết:
{{Cquote|朕止此一兄. 朕兄弟如允祉者何限? 皆欲激朕治其罪, 其心诚不可喻. 良亦朕不能感化所致, 未可谓尽若辈之罪也
Trẫm chỉ thử nhất huynh. Trẫm huynh đệ như Doãn Chỉ giả hà hạn? Giai dục kích trẫm trì kỳ tội, kỳ tâm thành bất khả dụ. Lương diệc trẫm bất năng cảm hóa sở trí, vị khả vị tẫn nhược bối chi tội dã.}}
Cuối cùng chỉ hàng Dận Chỉông xuống '''Quận vương''', tội lỗi đều quy cho Hoằng Thịnh, giao cho Tông Nhân Phủ giam cầm. <ref>{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%B8%85%E5%8F%B2%E7%A8%BF/%E5%8D%B7220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=六年六月, 允祉索苏克济赇, 事发, 在上前诘王大臣, 上责其无臣礼, 议夺爵, 锢私第. 上曰: "朕止此一兄. 朕兄弟如允祉者何限? 皆欲激朕治其罪, 其心诚不可喻. 良亦朕不能感化所致, 未可谓尽若辈之罪也." 命降郡王, 而归其罪於弘晟, 交宗人府禁锢.}}</ref>
Năm Ung Chính thứ 8 ([[1730]]), tháng 2, Dận Chỉông lại được phong '''Thân vương'''. Tháng 5, Di Hiền Thân vương [[Dận Tường|Doãn Tường]] qua đời, lúc đến phúng viếng, Dận Chỉông không chỉ đến trễ về sớm mà còn không hề tỏ ra thương tiếc, bị Trang Thân vương [[Dận Lộc|Doãn Lộc]] vạch tội, [[Ung Chính Đế]] đã tước hết tước vị của '''Doãn Chỉ'''ông và giam tại Vĩnh An Đình, Cảnh Sơn. <ref>{{Chú thích web|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%B8%85%E5%8F%B2%E7%A8%BF/%E5%8D%B7220|title=Thanh Sử Cảo, Quyển 220, Liệt truyện thất|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=|quote=八年二月, 复进封亲王. 五月, 怡亲王之丧, 允祉後至, 无戚容. 庄亲王允禄等劾, 下宗人府议, 奏称: "允祉乖张不孝, 昵近陈梦雷, 周昌言, 祈禳镇魇, 与阿其那, 塞思黑, 允 禵 交相党附. 其子弘晟凶顽狂纵, 助父为恶, 仅予禁锢, 而允祉衔恨怨怼. 怡亲王忠孝性成, 允祉心怀嫉忌, 并不恳请持服, 王府齐集, 迟至早散, 背理蔑伦, 当削爵." 与其子弘晟皆论死. 上命夺爵, 禁景山永安亭, 听家属与偕, 弘晟仍禁宗人府.}}</ref>
Năm Ung Chính thứ 10 ([[1732]]), ông qua đời trong thời gian bị giam giữ, an táng theo lễ Quận vương. Năm Càn Long thứ 2 ([[1737]]), Càn Long Đế truy thuỵ cho ông là '''Thành Ẩn Quận vương''' (誠隱郡王).
|
