Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Isaac Newton”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Thẻ: Trình soạn thảo mã nguồn 2017
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 4:
|image = GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg
|image_width = 250px
|caption = Bức tranh vẽ Isaac Newton vào năm 46 tuổi<br /> Bức vẽ, của [[Godfrey Kneller]] năm, 1689
|birth_date = {{birth date|1643|1|4|df=y}} <small><nowiki>[</nowiki>[[Lịch Julius|Lịch cũ]]: [[25 tháng 12]] năm [[1642]] hay [[4 tháng 1]] năm [[1643]]<nowiki>]</nowiki></small>{{efn|name=LCLM|Khi Newton còn sống, có hai loại lịch được sử dụng ở châu Âu: [[lịch Julius]] hay 'lịch cũ', được sử dụng ở Anh và một số nơi ở phía Đông châu Âu, và [[lịch Gregory]] hay 'lịch mới', được sử dụng ở những nơi còn lại. Khi Newton sinh ra, lịch Gregory chạy trước lịch Julius 10 ngày: nên Newton được sinh ra vào ngày [[Lễ Giáng Sinh]], 25 tháng 12 năm 1642 theo lịch Julius, nhưng theo lịch Gregory lại là ngày 4 tháng 1 năm 1643. Vậy nên, năm mới ở Anh bắt đầu vào ngày [[25 tháng 3]] ([[Lễ Truyền Tin]]) mà không phải ngày [[1 tháng 1]] (đến khi Anh bắt đầu sử dụng lịch Gregory vào năm 1753).<ref>{{Chú thích web |author=Thony, Christie |year=2015 |url=https://thonyc.wordpress.com/2015/03/20/calendrical-confusion-or-just-when-did-newton-die/ |title=Calendrical confusion or just when did Newton die? |publisher=The Renaissance Mathematicus |accessdate=2019-11-30}}</ref><ref>{{Chú thích báo|url= https://www.upi.com/Top_News/2019/01/04/UPI-Almanac-for-Friday-Jan-4-2019/5471546221584/|title=UPI Almanac for Friday, Jan. 4, 2019|agency=[[United Press International]]|date=2019-01-04|accessdate=2019-11-30|archivedate=2019-01-05|archiveurl= https://web.archive.org/web/20190105012355/http://www.upi.com/Top_News/2019/01/04/UPI-Almanac-for-Friday-Jan-4-2019/5471546221584/|url-status=live|quote= mathematician/astronomer/physicist Isaac Newton in 1643}}</ref> Nếu không được ghi chú, những ngày tháng còn lại trong bài viết này sẽ tính theo lịch Julius.}}
|birth_date = {{birth date|1643|1|4|df=y}} <small><nowiki>[</nowiki>[[Lịch Julius|Lịch cũ]]: [[25 tháng 12]] năm [[1642]] hay [[4 tháng 1]] năm [[1643]]<nowiki>]</nowiki><ref name="OSNS">During Newton's lifetime, two calendars were in use in Europe: the [[Julian Calendar|Julian]] or 'Old Style' in Britain and parts of Eastern Europe, and the [[Gregorian Calendar|Gregorian]] or 'New Style' elsewhere. At Newton's birth, Gregorian dates were ten days ahead of Julian dates: thus Newton was born on Christmas Day, 25 December 1642 by the Julian calendar, but on 4 January 1643 by the Gregorian. Moreover, the English new year began on [[25 March]] (the anniversary of the Incarnation) and not on [[1 January]] (until the general adoption of the Gregorian calendar in the UK in 1753). Unless otherwise noted, the remainder of the dates in this article follow the Julian Calendar.</ref></small>
|birth_place = [[Lincolnshire]], [[Anh]]
|residence = [[Anh]]
|nationality = [[Anh]]
|death_date = {{death date and age|1727|3|31|1643|1|4|df=y}} <small><nowiki>[</nowiki>[[Lịch Julius|Lịch cũ]]: [[20 tháng 3]] năm [[1727]]1726<nowiki>]</nowiki><ref {{efn|name="OSNS"/>LCLM}}</small>
|death_place = [[Kensington]], [[Luân Đôn]], [[Anh]]
|field = [[Tôn giáo]] <br />[[Vật lý học|Vật lý]] <br />[[Toán học]] <br />[[Thiên văn học]] <br />[[Triết học tự nhiên]] <br />[[Giả kim thuật]]
Dòng 83:
[[Tập tin:NewtonsPrincipia.jpg|nhỏ|trái|250px|Quyển ''Philosophiae Naturalis Principia Mathematica'' của Newton]]
[[Tập tin:Bolton-newton.jpg|nhỏ|Isaac Newton (Bolton, Sarah K. Famous Men of Science NY: Thomas Y. Crowell & Co., 1889)]]
Isaac Newton sinh ra tại một ngôi nhà ở [[Woolsthorpe]], gần Grantham ở [[Lincolnshire]], [[Anh]], vào ngày [[25 tháng 12]] năm [[1642]] (4 tháng 1 năm 1643 theo lịch mới),{{Efn|name=LCLM}} ông bị sinh non và những người có mặt lúc ấy nghĩ rằng Newton không thể sống được. Ông chưa một lần nhìn thấy mặt cha, do cha ông – một nông dân cũng tên là Isaac Newton Sr., mất trước khi ông sinh ra không lâu. Sống không hạnh phúc với cha dượng từ nhỏ, Newton bắt đầu những năm học phổ thông trầm uất, xa nhà và bị gián đoạn bởi các biến cố gia đình. May mắn là do không có khả năng điều hành tài chính trong vai anh cả sau khi cha dượng (một mục sư) mất, ông tiếp tục được cho học đại học (trường Trinity College Cambridge) sau phổ thông vào năm [[1661]], sử dụng học bổng của trường với điều kiện phải phục dịch các học sinh đóng học phí.
 
Mục tiêu ban đầu của Newton tại [[Đại học Cambridge]] là tấm bằng luật sư với chương trình nặng về triết học của [[Aristoteles|Aristotle,]] nhưng ông nhanh chóng bị cuốn hút bởi [[toán học]] của Descartes, [[thiên văn học]] của Galileo và cả [[quang học]] của Kepler. Ông đã viết trong thời gian này: "[[Platon|Plato]] là bạn của tôi, Aristotle là bạn của tôi, nhưng sự thật mới là người bạn thân thiết nhất của tôi". Tuy nhiên, đa phần kiến thức Toán học cao cấp nhất thời bấy giờ, Newton tiếp cận được là nhờ đọc thêm sách, đặc biệt là từ sau năm 1663, gồm các cuốn ''Elements'' của [[Euclid]], ''Clavis Mathematica'' của [[William Oughtred]], ''La Géométrie'' của Descartes, ''Geometria a Renato Des Cartes'' của [[Frans van Schooten]], ''Algebra'' của Wallis và các công trình của [[François Viète]].
Dòng 105:
Nhờ vào những khám phá trên, Newton nhận ra nguyên nhân gây ra sự [[sai lệch màu]] của hình ảnh trên [[kính viễn vọng|kính viễn vọng khúc xạ]] thời đó. Ông đã áp dụng nguyên lý của [[James Gregory (nhà toán học)|James Gregory]] để tạo ra [[kính viễn vọng|kính viễn vọng phản xạ]] đầu tiên, khắc phục được nhiều nhược điểm về ảnh của kính viễn vọng khúc xạ đồng thời giảm đi đáng kể chiều dài của kính viễn vọng.
 
== Quả táo Newton ==
{{chất lượng dịch}}
Sau khi Newton công bố định luật vạn vật hấp dẫn, giới khoa học lưu truyền câu chuyện quả táo rơi trúng đầu Newton liệu có mối liên hệ giữa khối lượng và khoảng cách của vật thể trong nhà vật lý vĩ đại này. Thế nhưng, nhiều ý kiến cho rằng đó chỉ là câu chuyện thêu dệt, chỉ là một huyền thoại và rằng ông đã không xây dựng lý thuyết về lực hấp dẫn ở bất cứ thời điểm duy nhất nào.
Dòng 112:
 
Bài viết của Stukeley kể về những suy nghĩ của Newton về thuyết lực hấp dẫn khi hai người ngồi dưới bóng râm cây táo trong vườn của nhà khoa học, tại Kensington vào ngày 15 tháng 4 năm 1726:
<ref>{{Chú thích web |title=Isaac Newton| url = https://books.google.com.vn/books?id=1xKFSqsDj0MC&pg=PT57&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false}}</ref>
 
''Chúng tôi đã đi vào một khu vườn, và uống trà dưới bóng mát của vườn táo; chỉ có ông, và tôi. Ông nói với tôi, chính ở vị trí này, vào thuở trước khái niệm về lực hấp dẫn đã đến trong tâm trí.Thời điểm đó ông đang ngồi chiêm nghiệm và một quả táo rơi xuống. Ông đã nghĩ tại sao quả táo lại rơi thẳng xuống đất? ''
Dòng 131:
 
== Vinh danh ==
[[Google Doodle]] động đầu tiên được tải lên để kỉ niệm 367 năm ngày sinh của ông.
 
 
== Tác phẩm ==
Hàng 175 ⟶ 174:
* [[Định luật Newton (định hướng)|Các định luật mang tên Newton]]
* [[Newton (đơn vị)]]
 
== Ghi chú ==
{{Ghi chú}}
 
== Chú thích ==
{{Tham khảo|2}}
 
== Thư mục tham khảo ==
{{refbegin|30em}}
* {{chú thích sách|last=Ball|first=W.W. Rouse|title=A Short Account of the History of Mathematics|location=New York|publisher=Dover|date=1908|isbn=0-486-20630-0|ref=harv}}
Hàng 280 ⟶ 282:
{{Thời kỳ Khai sáng}}
{{Triết học khoa học}}
 
{{Dữ liệu nhân vật
|TÊN=Newton, Isaac
|TÊN KHÁC=
|TÓM TẮT=[[nhà vật lý]] và [[danh sách nhà toán học|nhà toán học]] người [[Anh]]
|LÚC SINH=[[4 tháng 1]] năm [[1643]]
|NƠI SINH=[[Woolsthorpe-by-Colsterworth]], [[Lincolnshire]], [[Anh]]
|LÚC MẤT=[[31 tháng 3]] năm [[1727]]
|NƠI MẤT=[[Kensington]], [[Luân Đôn]], [[Anh]], [[Vương quốc Anh]]
}}
 
{{Kiểm soát tính nhất quán}}
Hàng 296 ⟶ 288:
{{DEFAULTSORT:Newton, Isaac}}
[[Thể loại:Isaac Newton| ]]
[[Thể loại:Nhà văn Anh thế kỷ 17]]
[[Thể loại:Nhà văn tiếng Latinh thế kỷ 17]]
[[Thể loại:Triết gia thời kỳ Khai sáng]]
[[Thể loại:Nhà vật lý Anh]]
[[Thể loại:Nhà toán học Anh]]
[[Thể loại:TínNhà hữuphát Anhminh giáoAnh]]
[[Thể loại:Nhà thiên văn Anh]]
[[Thể loại:Chính khách Anh]]
[[Thể loại:Hiệp sĩ Anh]]
[[Thể loại:Nhà vật lý lý thuyết]]
[[Thể loại:Nhà vật lý thực nghiệm]]
[[Thể loại:Nhà triết học khoa học]]
[[Thể loại:Nhà triết học tự nhiên]]
[[Thể loại:Nhà bí truyền học]]
[[Thể loại:Nhà phê bình chủ nghĩa vô thần]]
[[Thể loại:Cách mạng Copernic]]
[[Thể loại:Chuyên gia thuật phóng]]
[[Thể loại:Tín hữu Anh giáo]]
[[Thể loại:Tín hữu Kitô giáo liên quan tới tranh cãi]]
[[Thể loại:Viên chức nghi lễ Vương quốc Liên hiệp Anh]]
[[Thể loại:Hội viên Hội Hoàng gia]]
[[Thể loại:NhàCựu phátsinh minhviên AnhĐại học Cambridge]]
[[Thể loại:NhàNgười thiênYorkshire vănvà AnhHumber]]
[[Thể loại:NhàChôn triếtcất họctại khoatu họcviện Westminster]]
[[Thể loại:Lịch sử vi tích phân]]
[[Thể loại:Giáo sư]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Isaac_Newton”