Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Triết học”

{{1000 bài cơ bản}}

 

Trong tiếng Anh, từ "philosophy" (triết học) xuất phát từ tiếng [[Hy Lạp cổ đại]] φιλοσοφία (philosophia), có nghĩa là "[[tình yêu]] đối với sự [[thông thái]]". Sự ra đời của các thuật ngữ "triết học" và "[[triết gia]]" được gắn với [[nhà tư tưởng]] Hy Lạp [[Pythagoras]]. Một "nhà triết học" được hiểu theo nghĩa tương phản với một "[[kẻ ngụy biện]]" (σοφιστής). Những "kẻ ngụy biện" hay "những người nghĩ mình thông thái" có một vị trí quan trọng trong Hy Lạp cổ điển, được coi như những nhà giáo, thường đi khắp nơi thuyết giảng về triết lý, nghệ thuật hùng biện và các bộ môn khác cho những người có tiền, trong khi các "triết gia" là "những người yêu thích sự thông thái" và do đó không sử dụng sự thông thái của mình với mục đích chính là kiếm tiền.

 

== Các vấn đề của triết học ==

Triết học đưa ra các câu hỏi về [[bản thể]], [[nhận thức]], [[chân lý]], [[đạo đức]], [[thẩm mỹ]]. Các vấn đề cơ bản của triết học là:

* [[Vấn đề cơ bản của triết học|Vấn đề về bản thể]]: [[vật chất]] và [[ý thức]] là gì? Mối quan hệ giữa chúng như thế nào?

* Vấn đề về thẩm mỹ: [[đẹp]] là gì, [[xấu]] là gì? Nghệ thuật là gì?

 

 

 

=== Chủ nghĩa duy vật===

{{chính|Chủ nghĩa duy vật}}

 

 

* Thứ hai, các nguyên lý của phép biện chứng trong hệ thống triết học Hegel đã được cải tạo và xây dựng lại trên lập trường duy vật. Theo các nguyên lý đó:

# Theo định nghĩa của Lenin, vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của con người chép lại, chụp lại, phản ánh và nó tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác. Mỗi kết cấu vật chất có muôn vàn mối liên hệ qua lại với các sự vật, hiện tượng, quá trình khác của hiện thực.

 

 

 

===Chủ nghĩa duy tâm===

{{chính|Chủ nghĩa duy tâm}}

 

''Chủ nghĩa duy tâm'' có hai khuynh hướng:

*[[Chủ nghĩa duy tâm chủ quan]] phủ nhận sự tồn tại của thế giới khách quan và coi nó là một cái gì đó hoàn toàn do tính tích cực của chủ thể quy định.

 

Cách tiếp cận tới chủ nghĩa duy tâm của các [[triết gia]] [[Châu Âu|phương Tây]] khác với cách tiếp cận của các nhà tư tưởng [[Châu Á|phương Đông]]. Trong nhiều tư tưởng phương Tây, (tuy không có trong tư tưởng của một số triết gia lớn của phương Tây như [[Platon|Plato]] và [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]]) ''ý niệm'' có quan hệ với [[tri thức]] trực tiếp của các [[hình ảnh]] hoặc quan niệm trí óc chủ quan. Khi đó nó thường được đặt cạnh ''[[chủ nghĩa hiện thực]]'' mà trong đó [[sự thực]] được xem là có sự [[tồn tại]] [[tuyệt đối]] trước tri thức của ta và độc lập với tri thức của ta. Các nhà duy tâm [[nhận thức luận]] có thể khẳng định rằng những thứ duy nhất mà có thể được "biết chắc" một cách trực tiếp là các ý niệm. Trong tư tưởng phương Đông, như được phản ánh trong [[chủ nghĩa duy tâm Ấn Độ giáo]], khái niệm ''chủ nghĩa duy tâm'' sử dụng ý nghĩa [[ý thức]], về cốt yếu là ý thức sống động của một ''[[Thượng đế]]'' có mặt ở mọi nơi, làm nền tảng cho mọi [[hiện tượng]]. Một kiểu chủ nghĩa duy tâm [[châu Á]] là [[Duy thức|chủ nghĩa duy tâm Phật giáo]].

=== Chủ nghĩa duy lý ===

{{chính|Chủ nghĩa duy lý}}

 

[[Parmenides]] (sinh năm 510 TCN) được cho là nhà triết học duy lý đầu tiên, người đã tranh luận về việc suy nghĩ thực sự có xảy ra là không thể hồ nghi, mà việc suy nghĩ phải có đối tượng suy nghĩ, do đó, một sự vật phải thật sự tồn tại. Parmenides diễn dịch rằng những gì thật sự tồn tại phải có những tính chất nhất định thí dụ như, nó không thể bắt đầu tồn tại hoặc chấm dứt tồn tại, nó là một chỉnh thể trọn vẹn, nó giữ nguyên bản chất vĩnh viễn (đúng hơn là tồn tại hoàn toàn bên ngoài thời gian). [[Zeno]] (sinh năm 489 TCN) là học trò của Parmenides, đã tranh luận rằng sự vận động là bất khả thi, và chứa đựng sự mâu thuẫn.

=== Chủ nghĩa lý tưởng ===

{{chính|Chủ nghĩa lý tưởng}}

"Chủ nghĩa lý tưởng" là một học thuyết cho rằng hiện thực là hoàn toàn giới hạn bởi đầu óc của chúng ta. Mặc dù nó phụ thuộc vào quan điểm của [[René Descartes]] rằng những gì có trong đầu chúng ta được biết trước những điều được biết thông qua các giác quan, chủ nghĩa lý tưởng bắt đầu chính thức bởi [[George Berkeley]]. Berkeley lý luận<ref>First Dialogue</ref> rằng không có những khác biệt về bản chất giữa các trạng thái tinh thần, như là cảm thấy đau đớn, và những gợi ý từ các giác quan. Không có một thứ gì có thể phân biệt được, ví dụ, giữa độ nóng của một đống lửa, và nỗi đau nó tạo ra cho chúng ta. "Trạng thái" chúng ta cảm nhận chứa trong đó tính chất "được cảm nhận" của nó (''esse'' của nó là ''percipi''), và ý kiến "phổ biến một cách lạ lùng trong loài người" rằng nhà cửa, sông núi và sông suối tồn tại độc lập trước khi bất kì ai cảm đó cảm nhận chúng, là sai.

 

 

Triết lý của Kant, được biết đến như là [[chủ nghĩa lý tưởng siêu việt]], sau này được làm cho trừu tượng và tổng quát hóa hơn, trong một phong trào được biết đến như là [[lý tưởng Đức]], một dạng của [[lý tưởng tuyệt đối]]. Chủ nghĩa lý tưởng Đức đã trở nên phổ biến với sự xuất bản tác phẩm của [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|G. W. F. Hegel]] vào năm 1807 mang tựa đề ''Phenomenology of Spirit'' (''[[Hiện tượng Tinh thần]]''). Trong tác phẩm này, Hegel khẳng định rằng mục đích của triết học là chỉ ra những mâu thuẫn hiển nhiên trong kinh nghiệm sống của loài người (xảy ra, chẳng hạn như, từ việc nhận thức được rằng mỗi bản thân là vừa là cá nhân chủ động vừa là một người chứng kiến thụ động những gì có trong thế giới) và phải làm xóa bỏ đi những mâu thuẫn đó bằng cách làm cho chúng tương thích lẫn nhau. Quá trình này được gọi là "Hegelian [[dialectic]]". Các triết gia theo truyền thống của Hegel bao gồm [[Ludwig Andreas Feuerbach]], [[Karl Marx]], [[Friedrich Engels]] và đôi khi [[Chủ nghĩa lý tưởng Anh|những người Anh theo chủ nghĩa lý tưởng]].

=== Chủ nghĩa thực dụng ===

{{chính|Chủ nghĩa thực dụng}}

Vào cuối thế kỷ 19, hai triết gia Mỹ, [[Charles Peirce]] và [[William James]], đã đồng sáng lập ra học thuyết "[[chủ nghĩa thực dụng]]" (''pragmatism''). Về sau học thuyết này được [[John Dewey]] phát triển thành [[thuyết công cụ]] (''instrumentalism''). Những người theo chủ nghĩa thực dụng cho rằng chân lý của đức tin không nằm trong sự tương hợp của họ với thực tại mà nằm ở sự hữu ích và hiệu quả. Bởi lẽ, sự hữu ích của bất kỳ đức tin nào, trong bất kỳ thời điểm nào, có thể phụ thuộc vào hoàn cảnh. Peirce và James đã khái niệm hóa chân lý cuối cùng là cái chỉ được thiết lập trong tương lai, tức cái được đúc kết bởi tất cả các quan điểm. Những nhà phê bình buộc tội chủ nghĩa thực dụng là sự sai lầm của tư duy, vì cách nghĩ này đã quá tin vào cái gì đó chứng tỏ được là có ích và sự hữu ích này là nền tảng cho chân lý của nó. Những nhà tư tưởng trong tín ngưỡng chủ nghĩa thực dụng gồm có John Dewey, George Santayana và C. I. Lewis. Gần đây, chủ nghĩa thực dụng đã dung nạp thêm những chiều kích mới của [[Richard Rorty]] và [[Hilary Putnam]].

 

=== Hiện tượng học và thuyên thích học　 ===

Dự định chỉnh đốn lại quan điểm của ông về nền tảng của toán học, và chịu ảnh hưởng của triết gia và nhà tâm lý học [[Franz Bretano]], người ông đã từng học tại [[Viên]], Edmund Husserl bắt đầu đặt nền tảng cho việc tìm hiểu những gì không chỉ là bên dưới những nhận định về toán học mà còn là bên dưới của hệ thống nhận thức nói chung<ref name="ReferenceA">{{Chú thích sách|author=Woodruff Smith, David|title=Husserl|publisher=Routledge|date=2007}}</ref>. Trong phần đầu của tác phẩm hai tập của ông, cuốn ''Logical Investigations'' (Nghiên cứu về lý luận) (1901), ông đã tấn công vào những luận điểm tâm lý mà ông bị cáo buộc bởi Frege. Trong phần thứ hai, ông bắt đầu phát triển một kĩ thuật về [[mô tả hiện tượng học]], với mục đích chứng minh rằng các đánh giá khách quan thật sự là dựa trên kinh nghiệm nhận thức—tuy không dựa trên kinh nghiệm ban đầu của mỗi cá nhân, nhưng dựa vào các bản chất quan trọng đối với bất kì kinh nghiệm cùng loại đang được xét đến<ref name="ReferenceA"/>. Ví dụ như ông tìm cách chứng minh rằng tất cả các hành động có ý thức đều có tính chất [[mang mục đích]]; nghĩa là chúng mang, hay được hướng về, một nội dung có mục đích. Ông cũng cố gắng đưa ra các bản chất quan trọng của bất cứ một hành động định nghĩa nào. Ông phát triển phương pháp này thêm trong cuốn Ideas (Các ý tưởng) như là [[hiện tượng học siêu việt]], đề nghị rằng chúng ta nên dựa các kinh nghiệm thực tế, và do đó tất cả các ngành của kiến thức loài người, trong một cấu trúc nhận thức của một cá nhân (''ego'') lý tưởng, siêu việt. Sau đó, ông cố gắng sắp xếp quan điểm siêu việt của ông và thừa nhận là thế giới liên quan lẫn nhau mà trong đó các đối tượng cá nhân tương tác với nhau. Husserl chỉ xuất bản vài cuốn sách trong cuộc đời mình, xem hiện tượng học như là những từ ngữ trừu tượng, nhưng để lại nhiều phân tích cụ thể chưa được xuất bản.

 

 

=== Chủ nghĩa hiện sinh ===

Mặc dù họ đã không sử dụng từ ngữ này, những triết gia của thế kỉ 19 như là [[Søren Kierkegaard]] và [[Friedrich Nietzsche]] được xem là cha đẻ của thuyết hiện sinh. Tuy nhiên ảnh hưởng của họ đã mở rộng ra hơn là tư tưởng về chủ nghĩa hiện sinh<ref>{{Chú thích sách|title=''Kierkegaard in Post/Modernity''|author=Matustik, Martin J.|date=1995|publisher=Indiana University Press}} ISBN 0-253-20967-6</ref><ref>{{Chú thích sách|title=''What Nietzsche Really Said''|author=Solomon, Robert|date=2001|published=Schocken}}

ISBN 0-8052-1094-6</ref>. Những tác phẩm của Kiekegaard nhắm vào hệ thống triết học lý tưởng của [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel]] mà ông nghĩ rằng đã mặc kệ hoặc loại trừ đời sống chủ quan bên trong nội tâm của con người. Kierkegaard, ngược lại, cho rằng "sự thật là chủ quan", biện luận rằng điều quan trọng nhất đối với một người thực sự là những câu hỏi liên quan đến những mối quan hệ cá nhân bên trong người đó với sự tồn tại. Đặc biệt là, Kierkegaard, một người theo [[Công giáo]], tin rằng sự thật của niềm tin tôn giáo là một câu hỏi mang tính khách quan, và người ta phải vật lộn với nó một cách nhiệt tình<ref>{{Chú thích sách|title=''Fear and Trembling''|author=Kierkegaard, Søren|date=1986|publisher=Penguin Classics}} ISBN 0-14-044449-1</ref><ref>{{Chú thích sách|title=''Concluding Unscientific Postscript''|author=Kierkegaard, Søren|date=1992|publisher=Princeton University Press}} ISBN 0-691-02081-7</ref>.

 

=== Triết học phân tích ===

Triết học phân tích được phát triển để chỉ trích Hegel và những người theo triết lý của ông. Vào năm [[1921]], [[Ludwig Wittgenstein]] xuất bản cuốn sách ''[[Tractatus Logico-Philosophicus]]'', đưa ra một hệ thống logic vững chắc về các vấn đề của ngôn ngữ và triết học. Vào thời gian đó, ông đã hiểu rằng đa số các vấn đề của triết học chỉ là những bài toán đố của ngôn ngữ, mà có thể giải thích được dễ dàng bởi các suy nghĩ rõ ràng. Nhiều năm sau đó ông đã đảo ngược lại nhiều lập trường của ông được đưa ra trong cuốn ''Tractatus'', như là được viết ra trong cuốn sách thứ hai của ông ''Philosophical Investigations'' (1953) (Khảo sát về triết học). ''Investigations'' đã khuyến khích sự phát triển của "triết học ngôn ngữ bình dân", được phát triển bởi [[Gilbert Ryle]], [[J. L. Austin]], và một số người khác. Những người theo "triết học bình dân" có cùng cách nhìn với nhiều triết gia xưa hơn ([[Jeremy Bentham]], [[Ralph Waldo Emerson]] và [[John Stuart Mill]]), và chính những nghiên cứu triết lý đó đã định hình triết học [[tiếng Anh]] trong nửa sau của thế kỉ 20. Tuy nhiên, sự rõ ràng của ý nghĩa được hiểu là có tầm quan trọng cao nhất.

== Triết học phương Tây ==

{{chính|Triết học phương Tây}}

=== Triết học Hy Lạp - La Mã ===

{{chính|Triết học Hy Lạp|Triết học La Mã}}

Có thể phân chia triết học Hy Lạp cổ đại thành [[triết học tiền Socrates|thời kỳ tiền Socrates]], [[thời kỳ Socrates]] và [[thời kỳ hậu Aristotle]]. Thời kỳ tiền Socrates có đặc trưng là các suy đoán [[siêu hình học]], thường dưới hình thức của các [[mệnh đề]] tổng quát có ý nghĩa bao hàm lớn, chẳng hạn "Tất cả đều là lửa", hay "Tất cả đều biến đổi". Các triết gia tiền Socrates quan trọng gồm có [[Thales]], [[Anaximandros|Anaximander]], [[Anaximenes xứ Miletus|Anaximenes]], [[Democritos|Democritus]], [[Parmenides]] và [[Heraclitus]]. Thời kỳ Socrates được đặt tên để vinh danh nhân vật nổi bật nhất của [[triết học Tây phương|triết học phương Tây]], Socrates, người đã cùng với Plato, học trò của mình, [[cách mạng hóa]] triết học qua việc sử dụng [[phương pháp Socrates]], nhờ đó đã phát triển những phương pháp rất tổng quát cho việc [[định nghĩa]], [[phân tích (triết học)|phân tích]] và [[tổng hợp]]. Tuy bản thân Socrates không viết gì, nhưng ảnh hưởng của ông đã được truyền bá qua các tác phẩm của Plato. Các tác phẩm của Plato thường được xem là các tài liệu cơ bản của triết học, vì chúng đã định nghĩa các [[vấn đề nền tảng của triết học]] cho các [[thế hệ]] sau. Các vấn đề này và các vấn đề khác đã được Aristotle tiếp thụ, ông là người đã học tại [[Hàn lâm viện]] (trường của Plato), ông thường bất đồng quan điểm với những gì Plato đã viết. Thời kỳ hậu Aristotle đã mở đầu bởi những triết gia như [[Euclid]], [[Epicuros|Epicurus]], [[Chrysippus]], triết gia [[Chủ nghĩa yếm thế|Yếm thế]] [[Hipparchia]], [[Pyrrho]] và [[Sextus Empiricus]].

 

=== Triết học thời Trung cổ ===

[[Triết học Trung Cổ|Thời kỳ trung cổ của triết học]] bắt đầu từ sự sụp đổ của [[văn minh La Mã cổ đại|văn minh La Mã]] và bình minh của [[Triết học Ki-tô giáo|Ki-tô giáo]], [[triết học Hồi giáo|Hồi giáo]] và [[triết học Do Thái|Do Thái giáo]]. Thời kỳ trung cổ mang đến [[triết học kinh viện]] Ki-tô giáo, với các tác giả như [[Augustine thành Hippo|Augustine xứ Hippo]], [[Anicius Manlius Severinus Boethius|Boethius]], [[Anselm xứ Canterbury|Anselm]], [[Robert Grosseteste]], [[Albertus Magnus]], [[Roger Bacon]], [[Thánh Bonaventure]], [[Tommaso d'Aquino|Thomas Aquinas]], [[John Duns Scotus]], [[William xứ Ockham]], [[Nicholas xứ Cusa]] và [[Francisco Suárez]]. Một nữ triết gia Ki-tô giáo của thời kỳ này là một học trò của [[Pierre Abélard]] với tên [[Héloïse (học trò của Abélard)|Héloïse]]. Các triết gia trong truyền thống kinh viện Ki-tô giáo và các triết gia trong các [[tôn giáo khởi nguồn từ Abraham|tôn giáo Abraham]] chính khác (chẳng hạn các triết gia Do Thái [[Saadia Gaon]] và [[Maimonides]], và các triết gia Hồi giáo [[Avicenna]], [[Al-Ghazali]] và [[Averroes]]) đã có biết đến các công trình của nhau. Các truyền thống tôn giáo này quan tâm đến các câu hỏi về quan hệ giữa con người và Chúa trời. Triết học của thời kỳ này có đặc điểm là sự phân tích về bản chất và các tính chất của Chúa trời; ngành [[siêu hình học]] quan tâm đến chất, tính cốt yếu và tình cờ (nghĩa là, các phẩm chất có tính "cốt yếu" với các chất sở hữu chúng hay các chất này chỉ "tình cờ" có các phẩm chất đó), hình thức và khả năng phân chia; ngoài ra còn có [[logic|lôgic]] và [[triết học ngôn ngữ]].

 

=== Triết học phương Tây hiện đại ===

{{chính|Triết học phương Tây hiện đại}}

[[Triết học hiện đại]] thường được xem là được khởi đầu từ nghiên cứu của [[René Descartes]]. Nghiên cứu của ông đã chịu ảnh hưởng lớn từ các trao đổi của ông với các nhà triết học khác. Ví dụ, sự thúc giục của [[Pierre Gassendi]] và [[Công chúa Elizabeth xứ Bohemia]] đã làm Descartes cố gắng thiết lập các câu trả lời có sức thuyết phục hơn cho [[vấn đề tâm-thân]] (''mind-body problem'')<ref>{{chú thích tạp chí|title=The `Scandal' of Cartesian Interactionism|author=Richardson, R.C.|journal=Mind|volume=91|issue=361|date=Jan., 1982|pages= pp. 20-37}}</ref>.

 

Triết học thời Trung cổ đã quan tâm chủ yếu tới các [[luận cứ logic|luận cứ]] từ [[giai cấp thống trị]], và việc phân tích các kinh sách cổ bằng lôgic của Aristotle. Thời [[Phục Hưng|Phục hưng]] đã thấy một dòng chảy các quan niệm mới, các quan niệm này đòi hỏi xem xét lại quyền lực. [[Roger Bacon]] (1214–1294?) là một trong các tác giả đầu tiên kêu gọi việc đưa các quyền lực hiện tại ra xem xét bằng thực nghiệm và lý tính. [[Niccolò Machiavelli]] (1469–1527) đã thách thức các quan niệm truyền thống về [[đạo đức]]. [[Francis Bacon]] (1561–1626) đã viết các nội dung ủng hộ các phương pháp khoa học trong phát kiến triết học.

 

Trong giai đoạn hiện đại của triết học, bắt đầu vào cuối thế kỉ 19 và kéo dài đến những năm 1950, đã được đánh dấu bởi hố sâu ngăn cách giữa truyền thống "Lục địa" và truyền thống phân tích có liên quan đến nhiều nước nói tiếng Anh.

Những thứ nằm bên dưới truyền thống phân tích, đặc biệt là giai đoạn ban đầu của truyền thống này, là quan điểm (nguyên là được bảo vệ bởi Ockham) rằng các lỗi lầm trong triết học là phát sinh từ những hiểu lầm trong ngôn ngữ. Theo một số triết gia phân tích, ý nghĩa thật sự của các câu bình thường được "ẩn bởi dạng ngữ pháp của chúng", và chúng ta phải dịch các câu đó sang dạng thật sự của chúng (hiểu như là [[dạng logic]] của chúng) để làm rõ nghĩa. Điều khó khăn là, tới bây giờ vẫn chưa giải quyết được, là định ra dạng logic đúng đắn của một câu là như thế nào. Một số triết gia (bắt đầu với Frege và [[Bertrand Russell]]) đã lý luận rằng [[first-order logic]] cho chúng ta thấy dạng logic thật sự của các câu nói bình thường. Các triết gia phân tích khác, như [[Wittgenstein]] quá cố, đã từ chối ý tưởng của dạng logic; và vấn đề dạng logic này chiếm phần lớn trong giai đoạn đầu của triết học phân tích. Những tranh luận về dạng logic không còn là vấn đề trung tâm của triết học phân tích như là nó đã từng, và triết học phân tích bây giờ có xu hướng nghiên cứu về đủ loại vấn đề trong triết học với tất cả các phương pháp triết học hiện có. Ngày này các vấn đề quan trọng của triết lý phân tích nằm trong phong cách viết và lý luận (nghĩa là mục đích của nó là rõ ràng và chắc chắn) hơn là các vấn đề về chủ đề hay tưởng. Việc nhấn mạnh trên sự phân tích ngôn ngữ một cách cẩn thận để làm lộ ra những lồi lầm về triết lý vẫn còn; nhưng "phân tích" trong cái tên "triết học phân tích" bây giờ chỉ như là chỉ đến việc phân tích các ý tưởng, các lý luận, các hình thức xã hội, và các giả sử.

Triết học lục địa được xem là gần hơn với phong trào hiện tượng học mở đầu bởi Edmund Husserl và nhiều nhiều phản ứng khác nhau để cải tiến lại các tác phẩm của Husserl. Hiện tượng học chủ yếu là một phương pháp nghiên cứu. Như là được cảm nhận bởi Husserl, nghiên cứu hiện tượng là nghiên cứu nội dung của kinh nghiệm nhận thức trong khi cô lập tất cả các giả sử chúng ta thường đư ra liên quan đến sự tồn tại của các chủ thể đó trong thế giới. Ông tin rằng chúng ta có thể đi đến một kiến thức nào đó bằng cách suy diễn ra các đặc điểm cần thiết của kinh nghiệm nhận thức. Có lẽ đặc điểm quan trọng nhất suy ra bởi Husserl được gọi sự có chủ tâm (intentionality), chỉ đến đặc tính của nhận thức khi luôn được hướng về đối tượng nào đó. Phương pháp hiện tượng học là một cách quan trọng khác mà theo đó triết học phân tích thường theo đuổi. Thay vì lấy vào thông tin về ngôn ngữ như là điểm bắt đầu và phân tích ngôn ngữ như là phương pháp chính của triết học, hiện tượng học lấy trải nghiệm nhận thức làm điểm bắt đầu và phân tích chi tiết của những trải nghiệm đó - đó là, "phân tích hiện tượng" - như là phương pháp của nó. Một vài nhân vật quan trọng trong truyền thống triết học phân tích như là Wilfrid Sellars và Hector-Neri Castaneda đã lý luận rằng phân tích ngôn ngữ thật ra là một dạng nghiên cứu hiện tượng bởi vì nó sử dụng trải nghiệm của chúng ta như là những người dùng ngôn ngữ để trả lời các câu hỏi triết học. Thực vậy, họ đã lý luận rằng triết học phân tích chỉ là một dạng của hiện tượng học, và hiệu quả là triết học phân tích có thể bỏ qua truyền thống bắt đầu với hiện tượng học chỉ làm tổn hại chính nó mà thôi.

 

=== Đạo đức học và triết học chính trị ở phương Tây ===

==== Bản chất con người và tính hợp pháp chính trị ====

Từ thời cổ đại, và xa xưa hơn nữa, nguồn gốc của tính hợp pháp của các thế lực chính trị là không thể nào tránh khỏi mối liên hệ chặt chẽ với bản chất con người. Trong ''The Republic'' (Cộng hòa) [[Platon|Plato]] đã tuyên bố rằng xã hội lý tưởng phải được điều hành bởi một hội đồng của các vị [[vua-hiền triết]], bởi vì những nhà hiền triết thường là có khả năng nhận thức được điều tốt đúng đắn nhất. Tuy nhiên, ngay cả Plato cũng yêu cầu các nhà hiền triết phải gia nhập và tự khẳng định mình trong xã hội nhiều năm trước khi bắt đầu công việc trị vì vào tuổi năm mươi. Đối với [[Aristoteles|Aristotle]], con người là động vật chính trị (nghĩa là động vật xã hội), và nhà nước được thiết lập để theo đuổi điều tốt cho cộng đồng. Aristotle lý luận rằng, bởi vì nhà nước (''polis'') là dạng cao nhất của cộng đồng, nó có mục đích theo đuổi điều tốt đẹp nhất. Aristotle xem rằng quyền lực chính trị như là kết quả của các bất bình đẳng tự nhiên trong tài năng và đạo đức. Bởi vì những sự khác biệt này, ông ta ủng hộ một giai cấp quý tộc với những người có khả năng và có đạo đức. Đối với Aristotle, một người không thể nào là hoàn hảo nếu như anh ta không thể sống trong một cộng đồng. Hai tác phẩm của ông ''Đạo đức Nicomachean'' và ''Chính trị'', tác phẩm đầu nói với các phẩm chất đạo đức (hay là "sự xuất sắc") của một người như là một công dân; tác phẩm thứ hai nói về một dạng nhà nước thích hợp để bảo đảm cho các công dân đều có phẩm chất tốt, và do đó là hoàn thiện. Cả hai cuốn sách đều nói về vai trò quan trọng của sự công bằng trong đời sống dân sự.

 

Sau này, [[Niccolò Machiavelli]] đã phủ nhận quan điểm của Aristotle và Thomas Aquinas là không thực tế. Chính quyền cai trị lý tưởng không phải là hiện thân của các giá trị đạo đức; mà chính quyền nên làm những gì cần và đủ, hơn là làm những gì đáng được ca ngợi về đạo đức. [[Thomas Hobbes]] cũng thách thức nhiều điểm trong quan điểm của Aristotle. Đối với Hobbes, bản chất của con người nhìn chung là chống-xã hội: con người thường mang tính cá nhân vị kỉ, và chủ nghĩa cá nhân này làm cuộc sống khó khăn trong trạng thái xã hội tự nhiên. Hơn nữa, Hobbes lý luận rằng, mặc dù con người có thể có những bất bình đẳng tự nhiên, nhưng những điều này là không đáng kể, bởi vì không có một tài năng hay đức hạnh đặc biệt nào làm họ có thể an toàn khỏi bị hại bởi người khác. Vì những lý do này, Hobbes kết luận rằng một nhà nước xuất phát từ sự đồng thuận chung để đưa toàn bộ cộng đồng ra khỏi [[trạng thái tự nhiên]]. Điều này chỉ có thể làm được bằng cách thiết lập một [[chính phủ|chính quyền]], nó được trao quyền cai quản toàn bộ cộng đồng, và có khả năng làm cho người khác phải kính sợ.

== Triết học phương Đông ==

{{chính|Triết học phương Đông}}

 

 

=== Triết học Ba Tư ===

 

=== Triết học Ấn Độ ===

{{chính|Triết học Ấn Độ}}

Trong lịch sử của [[tiểu lục địa Ấn Độ]], theo sau sự thiết lập của nền văn hóa [[Aryan]]/[[Vedic]], sự phát triển của các tư tưởng triết học và tôn giáo đã phát triển trong một giai đoạn trên 2 thiên niên kỉ đã đưa đến sự phát triển của 6 trường phái của triết học Hindu ''aastika'' (chính thống). Những trường phái này được xem là đồng nghĩa với [[Ấn Độ giáo]], là một phát triển của [[Tôn giáo Veda]] lịch sử.

 

 

=== Triết học Trung Quốc ===

{{chính|Triết học Trung Quốc}}

 

 

== Ảnh hưởng của triết học ==

{{chính|Ảnh hưởng của triết học}}

 

 

 

 

 

 

== Thư mục ==

 

== Tham khảo ==

== Xem thêm ==

{{thể loại Commons|Philosophy}}

* [[Triết học Trung Quốc]]

* [[Triết học Ấn Độ]]

* [[Triết học Tây phương|Triết học phương Tây]]

 

== Liên kết ngoài ==

* {{TĐBKVN|2067}}

* [http://bachkhoatoanthu.vass.gov.vn/noidung/tudien/Lists/GiaiNghia/View_Detail.aspx?ItemID=2068 Triết học ánh sáng] trên [[Từ điển bách khoa Việt Nam]]

* [http://triethoc.edu.vn/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=1&Itemid=1 Chuyên đề triết học]