Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Quang Tự”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
改錯字 |
|||
Dòng 49:
Mặc dù thời kỳ cai trị của ông và người tiền nhiệm [[Đồng Trị|Đồng Trị Đế]] đánh dấu sự suy vong của Đại Thanh, nhưng những cải cách trong thời kỳ ấy khiến cho nền kinh tế Trung Quốc được phục hồi và được mở rộng sang thị trường quốc tế nên sử sách gọi là '''Đồng Quang trung hưng''' (同光中興). Mặc dù sự trung hưng này không phục hồi vị thế nhà Thanh, nhưng khiến cho triều đại tiếp tục cai trị Trung Quốc thêm 60 năm.
==Cuộc đời==
=== Xuất thân ===
Quang Tự Đế tên đầy đủ là '''Ái Tân Giác La''' '''Tải Điềm''' (愛新覺羅·載湉). Tải Điềm có quan hệ huyết thống gần với các thành viên hoàng tộc. Tổ phụ của ông là [[Đạo Quang|Đạo Quang Đế]], tổ mẫu là [[Trang Thuận Hoàng quý phi]] Ô Nhã Thị. Thân phụ là Thuần Thân vương [[Dịch Hoàn|Ái Tân Giác La Dịch Hoàn]], em cùng cha khác mẹ với [[Hàm Phong|Hàm Phong Đế]]. Thân mẫu là [[Diệp Hách Na Lạp Uyển Trinh]], em gái của [[Từ Hi Thái hậu]].
Xét vai vế gia tộc, Tải Điềm là cháu gọi Hàm Phong bằng bác; gọi Từ Hi vừa bằng dì, vừa bằng bác dâu; và là em họ nội lẫn họ ngoại của [[Đồng Trị|Đồng Trị Đế]]. Điều này khiến ông trở thành ứng cử viên sáng giá cho vị trí Tân đế sau khi Đồng Trị băng hà.
=== Đại Thanh Hoàng đế ===
[[Tháng mười hai|Tháng 12]] năm Đồng Trị thứ 13 ([[1874]]), Đồng Trị Đế băng hà mà không con. Triều đình họp nghị chính để chọn ra người kế vị. Sau khi thống nhất, [[Từ An Thái Hậu|Từ An]] và [[Từ Hi Thái hậu]] hạ chỉ đưa Tải Điềm vào cung, chọn làm con nối nghiệp Hàm Phong Đế. Ngày [[7 tháng 12]], Tái Điềm lên ngôi, lấy hiệu '''Quang Tự''' (光緒), khi đó chỉ mới 4 tuổi.
Năm Quang Tự nguyên niên ([[1875]]), ngày [[20 tháng 1]], Quang Tự Đế chính thức đăng quang tại [[Điện Thái Hòa (Bắc Kinh)|Thái Hòa điện]], tế cáo Thiên địa, Tông miếu, Xã tắc. Sau đó đến [[Càn Thanh cung]] lạy trước ngự dung của Đồng Trị Đế, rồi [[Chung Túy cung]] lạy Từ An Thái hậu, [[Trường Xuân cung]] lạy Từ Hi Thái hậu, cuối cùng là đến [[Trữ Tú cung]] lạy [[Hiếu Triết Nghị Hoàng hậu|Gia Thuận Hoàng hậu]].
Theo [[Nguyễn Hiến Lê]] thì ngay từ khi vào cung, tiểu Hoàng đế đã bị Từ Hi ngược đãi, hơi chút là quát tháo, đánh đập, bắt quỳ vài canh giờ. Do vậy, Quang Tự sợ bà như cọp, bảo gì cũng nghe. Thái giám [[Lý Liên Anh]], vốn được Từ Hi sủng ái, cũng hùa theo ăn hiếp Hoàng đế. Có thuyết cho rằng Quang Tự Đế sủng ái Trân phi, khiến [[Long Dụ Hoàng thái hậu|Long Dụ Hoàng hậu]] ghen tị. Nhân lúc xảy ra [[Phong trào Nghĩa Hòa Đoàn]] (năm [[1900]]), Lý Liên Anh xô Trân phi xuống giếng chết<ref>{{chú thích báo|url=http://vietnamnet.vn/vn/quoc-te/20012/ai-day-ai-phi-trieu-thanh-xuong-gieng-.html|tác giả=Sầm Hoa|tác phẩm=Báo điện tử VietNamNet|tên bài=Ai đẩy ái phi triều Thanh xuống giếng?|ngày=10 tháng 5 năm 2011|ngày truy cập=17 tháng 4 năm 2013}}</ref>. Tuy vậy, nhiều ý kiến trái chiều cho rằng Từ Hi rất thương Quang Tự. Bản thân bà mô tả Quang Tự: ''"từ nhỏ ốm yếu, tì vị hư nhược''<ref>{{Chú thích web|url=http://www.chuonghung.com/2016/01/dich-thuat-bi-ve-cai-chet-cua-hoang-e.html|tiêu đề=Sự thật về hoàng đế Quang Tự}}</ref>'', lúc vào Tử Cấm Thành để lĩnh chỉ nối ngôi cũng không thể tự đi, phải có người ẵm. Hàng ngày ngự thiện phòng chuẩn bị mấy chục món ăn song đều không hợp khẩu vị của tiểu Hoàng đế. Có vẻ thân phụ mẫu không để tâm đến chế độ dinh dưỡng<nowiki>''</nowiki>''<ref>Der Ling (1929), p. 252.</ref>. Điều này cho thấy bà từng quan tâm đến Quang Tự, nhưng tính lộng quyền đã khiến bà quản thúc chặt chẽ từ việc triều đình đến chuyện của hậu cung hoàng đế.
Quang Tự làm Hoàng đế chỉ là hư vị, mọi quyền hành đều nằm trong tay Lưỡng cung Thái hậu vốn đang [[thùy liêm thính chính]]. Chỉ dụ của Lưỡng cung gọi là '''Ý chỉ''' (懿旨), còn của Hoàng đế gọi là '''Dụ chỉ''' (谕旨)<ref>《清史稿·本纪二十三·德宗本纪一》：乙亥，王大臣等以遗诏迎上於潜邸，谒大行皇帝几筵。丙子，上奉慈安皇太后居锺粹宫，慈禧皇太后居长春宫。从王大臣请，两宫皇太后垂帘听政。皇太后训敕称懿旨，皇帝称谕旨。</ref>. Năm Quang Tự thứ 6 ([[1880]]), Từ Hi Thái hậu lâm bệnh nặng<ref>{{Chú thích web|url=http://digital.library.wisc.edu/1711.dl/FRUS.FRUS187475|tiêu đề=FRUS: Executive documents printed by order of the House of Representatives. 1874|tác giả 1=|ngày=|ngôn ngữ=|nơi xuất bản=|ngày truy cập=1 tháng 10 năm 2015}}</ref>, kéo dài đến tận sang năm<ref>Seagrave, Sterling Dragon Lady: the Life and Legend of the Last Empress of China (Alfred A. Knopf, 1992) pgs. 163 & 164</ref>. Khoảng thời gian này, triều chính do Từ An Thái hậu một mình xử lý. Tháng 3 năm Quang Tự thứ 7 ([[1881]]), Từ An Thái hậu băng, Từ Hi Thái hậu bắt đầu một mình nhiếp chính.
Giữa năm [[1881]] tới [[1883]], Từ Hi Thái hậu chủ yếu trao đổi với các đại thần qua văn bản<ref>Kwong, pg. 25</ref>, còn Quang Tự Đế buộc thiết triều vài lần mà không có Từ Hi ở sau thính chính. Năm sau ([[1884]]), Từ Hi Thái hậu nắm lại quyền hành, không ai dám ngăn cản bà chuyên quyền, kể cả chính Quang Tự Đế<ref>“甲申易枢”：恭亲王为何会被慈禧判政治死刑？ ．人民网>>文史>>中国近现代史</ref>.
[[Bách nhật duy tân|Chính biến Mậu Tuất]] ([[1898]]) xảy ra, Hoàng đế Quang Tự bị giam 10 năm ở Doanh Đài, trong một căn phòng bẩn thỉu, ăn không đủ no, mặc không đủ ấm, chịu nhục nhã cho đến khi chết (1908). Lược theo ''Sử Trung Quốc'' (Tập 2, tr. 251). Tác giả Phổ Nghi cho biết cái chết của Quang Tự là một nghi án. Theo lời kể của viên thái giám già Lý Tường An, thì Quang Tự mất vì bị Khánh Thân vương Dịch Khuông và Viên Thế Khải đầu độc. Cũng có lời đồn đãi cho rằng do Từ Hi giết chết vì "bà không cam tâm chết trước vua Quang Tự" (''Nửa đời đã qua'', tr. 29-30).
| |||