Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Ý”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi Thẻ: Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động Sửa đổi di động nâng cao |
nKhông có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 1:
{{Thông tin quốc gia|
Tên chính=Cộng hòa Ý|
Tên bản địa 1 = {{native name|it|Repubblica Italiana
Tên thường=Ý|
Lá cờ = Flag of Italy.svg|
Dòng 15:
Tọa độ thủ đô = {{Coord|41|54|N|12|29|E|type:city}} |
Thành phố lớn nhất=Roma|
Loại chính phủ=[[Cộng hoà]] [[Bán tổng thống chế|bán tổng thống]] [[Thể chế đại nghị|nghị viện]] [[Nhà nước đơn nhất|
Loại viên chức= • [[Tổng thống Ý|Tổng thống]]<br/> • [[Thủ tướng Ý|Thủ tướng]]|
Tên viên chức=[[Sergio Mattarella]]<br/>[[Giuseppe Conte]]|
Dòng 22:
Độ lớn diện tích=|
Phần nước=2,4|
Dân số ước lượng=60
Năm ước lượng dân số=
Đứng hàng dân số ước lượng=23|
Dân số = |
Dòng 29:
Mật độ dân số=201,3|
Đứng hàng mật độ dân số=63|
Năm tính GDP PPP =
GDP PPP = {{steady}} 2.
Xếp hạng GDP PPP = 12 |
GDP PPP bình quân đầu người =
Xếp hạng GDP PPP bình quân đầu người =
GDP danh nghĩa = {{steady}} 1.
Xếp hạng GDP danh nghĩa = 8 |
Năm tính GDP danh nghĩa =
GDP danh nghĩa bình quân đầu người =
Xếp hạng GDP danh nghĩa bình quân đầu người = 25 |
Năm tính HDI=
|HDI=0.
Đứng hàng HDI=26|
Loại chủ quyền = [[Độc lập]] |
Sự kiện 1 = [[Thống nhất nước Ý|Thống nhất]] |
Ngày 1 = 17 tháng 3 năm 1861|
Sự kiện 2 = Cộng hoà|
Dòng 58:
Ghi chú=
}}
'''Ý''' hay '''Italia''' ({{lang-it|Italia}} {{IPA-it|iˈtaːlja||It-Italia.ogg}}, {{lang-en|Italy}}) tên chính thức là nước '''Cộng hoà Ý''' ({{lang-it|Repubblica Italiana|links=no}}) là một nước [[Cộng hòa đại nghị|cộng hoà nghị viện]] [[Nhà nước đơn nhất|
Đến thế kỷ I TCN, [[Đế quốc La Mã]] (Roma) nổi lên thành thế lực chi phối tại bồn địa [[Địa Trung Hải]], trở thành trung tâm lãnh đạo về
[[Các cuộc chiến tranh Ý]] trong [[Thế kỷ 15|thế kỷ XV]] và [[Thế kỷ 16|thế kỷ XVI]] khiến các thành bang Ý kiệt sức. Các quốc gia Ý đã suy yếu này nhanh chóng bị các cường quốc châu Âu chinh phục và thuộc địa hoá, như [[Đệ Nhất Đế chế Pháp|Pháp]], [[Đế quốc Tây Ban Nha|Tây Ban Nha]] và [[Đế quốc Áo (1804–1867)|Áo]]. Đến giữa [[Thế kỷ 19|thế kỷ XIX]], nổi lên phong trào ủng hộ chủ nghĩa dân tộc Ý và độc lập khỏi quyền cai trị ngoại bang. Ý cuối cùng [[Thống nhất nước Ý|thống nhất]] vào năm
Ngày nay, Ý có [[Tổng sản phẩm nội địa|GDP]] danh nghĩa lớn thứ
{{TOC limit|3}}
== Từ nguyên==
Tên gọi ''"Ý"'' trong tiếng Việt bắt nguồn từ [[tiếng Trung]]. Trong tiếng Anh, Ý được gọi là "Italy". Bằng tiếng Trung, "Italy" được phiên âm là “意大利” ([[Bính âm Hán ngữ|pinyin]]: ''"Yìdàlì"'', [[âm Hán Việt]]: ''"Ý Đại Lợi")''. "''Ý"'' là tên gọi tắt của ''"Ý Đại Lợi"''.<ref>Thiều Chửu. Hán Việt tự điển. Nhà xuất bản Đà Nẵng, năm 2005. Trang 205.</ref> Tuy nhiên khác với tên nhiều quốc gia châu Âu khi trong tiếng Việt hay được gọi bằng âm Hán Việt thay cho gọi tên gốc
▲Tên gọi ''"Ý"'' trong tiếng Việt bắt nguồn từ [[tiếng Trung]]. Trong tiếng Anh, Ý được gọi là "Italy". Bằng tiếng Trung, "Italy" được phiên âm là “意大利” ([[Bính âm Hán ngữ|pinyin]]: ''"Yìdàlì"'', [[âm Hán Việt]]: ''"Ý Đại Lợi")''. "''Ý"'' là tên gọi tắt của ''"Ý Đại Lợi"''.<ref>Thiều Chửu. Hán Việt tự điển. Nhà xuất bản Đà Nẵng, năm 2005. Trang 205.</ref> Tuy nhiên khác với tên nhiều quốc gia châu Âu khi trong tiếng Việt hay được gọi bằng âm Hán Việt thay cho gọi tên gốc (như ''[[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|Anh]], Pháp, [[Đức]], Tây Ban Nha, [[Đan Mạch]], [[Hà Lan]], [[Ba Lan]], Áo, [[Na Uy]],...''), ''"Italia"'' vẫn được gọi phổ biến ngang với ''"Ý"''.
Có rất nhiều giả định về [[wikt:từ nguyên|từ nguyên]] của tên gọi "Italia", và đáp án do các nhà sử học và ngôn ngữ học đề xuất rất đa dạng.<ref name= Manco>Alberto Manco, ''Italia. Disegno storico-linguistico'', 2009, [[Napoli]], L'Orientale, {{ISBN|978-88-95044-62-0}}</ref> Theo một trong các cách giải thích phổ biến, thuật ngữ ''Italia'', bắt nguồn từ {{lang-lat|Italia}},<ref>[[Oxford Latin Dictionary|OLD]], p. 974: "first syll. naturally short (cf. [[Quintilian|Quint.]]''Inst.''1.5.18), and so scanned in <span style="font-variant:small-caps">[[Gaius Lucilius|Lucil.]]</span>825, but in dactylic verse lengthened ''metri gratia''."</ref> được mượn từ tiếng Oscan (tại miền Nam Ý) ''Víteliú'' qua trung gian là [[Tiếng Hy Lạp cổ đại|tiếng Hy Lạp]], có nghĩa là "vùng đất bò con" (so với tiếng Latinh ''vitulus'' "con bê", tiếng Umbria ''vitlo'' "con bê").<ref>J.P. Mallory and D.Q. Adams, ''Encyclopedia of Indo-European Culture'' (London: Fitzroy and Dearborn, 1997), 24.</ref> Bò đực là một biểu trưng của các bộ lạc miền nam Ý và thường được miêu tả là đang húc con sói La Mã để tượng trưng cho sự thách thức của Ý tự do trong [[Chiến tranh Đồng Minh]] (91–88 TCN). Sử gia Hy Lạp Dionysius xứ Halicarnassus nói về giải thích này cùng truyền thuyết rằng Ý được đặt tên theo vị vua [[Italus]] trong truyền thuyết,<ref>Dionysius of Halicarnassus,
''Roman Antiquities'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Dionysius_of_Halicarnassus/1B*.html 1.35], on LacusCurtius</ref> cũng được đề cập bởi [[Aristoteles|Aristotle]]<ref>Aristotle, ''Politics'', [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0058%3Abook%3D7%3Asection%3D1329b#note-link2 7.1329b], and Perseus</ref> và [[Thucydides]].<ref>Thucydides, ''The Peloponnesian War'', [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Thuc.+6.2.4&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0200 6.2.4], on Perseus</ref>
Tên gọi ''Italia'' ban đầu chỉ áp dụng cho một phần của [[Nam Ý|miền nam Ý]] ngày nay - theo lời Antiochus xứ Syracuse, phần miền nam của bán đảo Bruttium (nay là [[Calabria]]: tỉnh [[Reggio Calabria|Reggio]] và một phần các tỉnh [[Catanzaro]] và [[Vibo Valentia]]). Tuy nhiên, đến thời Antiochus thì Oenotria và
== Lịch sử ==
| |||