Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Siêu tân tinh”

Siêu tân tinh (tiếng LatinLatinh: supernova) <!-- (tiếng Anh: supernew) --> là sự kiện mãnh liệt hơn sự kiện [[sao mới]] (super). Trong [[tiếng Latin]], ''nova'' có nghĩa là "mới", mà trong thiên văn học đề cập đến sự xuất hiện tạm thời của một sao sáng mới. Tiền tố "super-siêu" phân biệt siêu tân tinh từ [[sao mới|tân tinh]] thông thường, có độ sáng nhỏ hơn rất nhiều. Thuật ngữ ''supernova'' do [[Walter Baade]] và [[Fritz Zwicky]] đặt ra từ năm 1931.<ref name="baas33_1330" />

Siêu tân tinh loại I là loại mà ở quang phổ không xuất hiện vạch phổ của hiđrô. Loại I được chia thành các nhóm con dựa trên đặc điểm quang phổ của chúng, trong đó loại Ia có một [[vạch quang phổ|vạch hấp thụ]] mạnh của ion nguyên tử [[silic]]. Siêu tân tinh loại I không có vạch phổ rõ ràng này được phân thành loại Ib và Ic, với loại Ib có các vạch phổ mạnh của nguyên tử heli trung hòa và loại Ic không có các vạch này. Đường cong cường độ ánh sáng của các loại có hình dạng tương tự nhau, mặc dù loại Ia nói chung sáng hơn ở thời điểm cường độ đạt cực đại, nhưng đường cong ánh sáng chỉ là thứ yếu trong phân loại siêu tân tinh loại I.<ref name=":0">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=NhHvAwAAQBAJ|title=Bang to Eternity and Betwixt: Cosmos|last=Hussey|first=John|year=2014}}</ref><ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=_L-_DwAAQBAJ|title=From Cave Art to Hubble: A History of Astronomical Record Keeping|last=Powell|first=Jonathan|publisher=Springer Nature|year=2019|isbn=9783030316884}}</ref>

Một số ít sự kiện siêu tân tinh loại Ia thể hiện các đặc điểm bất thường như có độ sáng không bình thường hoặc có đường cong cường độ ánh sáng kéo dài, và chúng thường được phân loại theo như sự kiện có đặc điểm tương tự xảy ra lần đầu tiên. Ví dụ, [[SN 2008ha]] có độ sáng yếu được phân loại theo như giống với [[SN 2002cx]] hoặc loại Ia-2002cx.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Chú thích web|url=https://point-of-no-23.livejournal.com/1159185.html|tựa đề=New type of supernova|họ=Devvy|tên=Jay|ngày=ngày 20 tháng 8 năm 2015|website=LiveJournal|location=Montréal|url hỏng=no|ngày truy cập=ngày 30 tháng 3 năm 2020}}</ref>

Trong quang phổ siêu tân tinh loại II xuất hiện vạch hiđrô. Loại này cũng được chia thành các loại nhỏ hơn. Trong khi hầu hết siêu tân tinh loại II thể hiện các vạch quang phổ phát xạ phân bố rất rộng mà ám chỉ vận tốc giãn nở của vật chất phóng ra lên tới vài nghìn [[mét trên giây|kilômét trên giây]], thì một số khác, ví dụ như [[SN 2005gl]], có đặc điểm vạch quang phổ tương đối hẹp. Chúng được xếp vào loại IIn, vớitrong đó 'n' viết tắt cho 'narrow'.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=1p-B0xGSL1QC|title=Classes of Supernovae|publisher=PediaPress}}</ref>{{Rp|6}}<ref>{{Chú thích arXiv|eprint=1710.03759v1|last=Arcavi|first=Iair|title=Hydrogen-rich Core Collapse Supernovae|date=ngày 10 tháng 10 năm 2017|language=en|doi=10.1007/978-3-319-21846-5_39}}</ref>

Một số siêu tân tinh, như [[SN 1987K]]<ref>{{cite journal|last1=Filippenko|first1=A. V.|date=1988|title=Supernova 1987K: Type II in Youth, Type Ib in Old Age|journal=The Astronomical Journal|volume=96|page=1941|bibcode=1988AJ.....96.1941F|doi=10.1086/114940}}</ref> và [[SN 1993J]], thể hiện có sự thay đổi: ở thời gian đầu quang phổ của chúng có các vạch hiđrô, nhưng sau đó từ vài tuần đến vài tháng, các vạch quang phổ heli trở lên nổi trội hơn hẳn. Thuật ngữ siêu tân tinh [[siêu tân tinh loại II|"loại IIb"]] được sử dụng để miêu tả các vụ nổ có các đặc điểm kết hợp giữa loại II và loại Ib.<ref name="taxonomy" />

Đối với siêu tân tinh loại II thông thường, mà quang phổ chứa đa số vạch hiđrô phân bố rộng và vẫn còn xuất hiện ở giai đoạn cuối của vụ nổ, được phân loại dựa trên hình dáng của đường cong cường độ ánh sáng.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> Loại phổ biến nhất có đường đồ thị cường độ đi ngang (hay cao nguyên, "plateau") ngay sau khi độ sáng đạt cực đại mà độ sáng biểu kiến gần như không thay đổi trong nhiều tháng trước khi bắt đầu mờ dần. Chúng được phân thành loại II-P khi có đặc điểm cao nguyên này (plateau). Ít phổ biến hơn là siêu tân tinh loại II-L mà không có đường cao nguyên (palteau) đặc trưng này.<ref name=":1" /> Chữ "L" viết tắt của "linear" (tuyến tính) mặc dù đường cong cường độ ánh sáng không thực sự là một đường thẳng.<ref name=":0" />

}}</ref> Cuối cùng ngôi sao thứ hai cũng tiến hóa khỏi dãy chính để trở thành sao khổng lồ đỏ. Vật chất từ sao khổng lồ bị hút về phía sao lùn trắng ở gần, khiến cho khối lượng của nó tăng dần lên.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.farnham-as.co.uk/2010/07/measuring-distances-%E2%80%93-the-%E2%80%9Cdistance-ladder%E2%80%9D-by-peter-campbell-burns/|tựa đề=Measuring Distances – the “Distance Ladder” by Peter Campbell-Burns|họ=Campbell-Burns|tên=Peter|ngày=ngày 6 tháng 7 năm 2010|nhà xuất bản=Hội Thiên văn học Farnham|url hỏng=no|ngày truy cập=ngày 30 tháng 3 năm 2020}}</ref><ref name=":2" />{{Rp|7}} Mặc dù những nét chủ yếu của mô hình cơ bản này được đông đảo các nhà vật lý thiên văn chấp nhận, nhưng chi tiết chính xác cho sự khởi phát và tạo thành các nguyên tố nặng trong vụ nổ vẫn còn chưa được rõ ràng.<ref>{{Chú thích sách|url=https://www.springer.com/gp/book/9780306429552|title=The Supernova Story|last=Marschall|first=Laurence A.|publisher=Springer US|year=1988|isbn=978-0691036335|language=en|format=PDF}}</ref><ref name=":0" />

}}</ref> Loại siêu tân tinh này có thể không phải luôn phá hủy hoàn toàn sao lùn trắng gốc ban đầu và có thể để lại một sao thây ma (''zombie star'').<ref name="mccully">

Các ngôi sao khối lượng lớn có thể trải qua sụp đổ lõi khi phản ứng tổng hợp hạt nhân không còn tỏa ra đủ năng lượng để duy trì nhiệt trong sao cân bằng với trọng lượng bản thân của nó; vượt qua giới hạn này là nguyên nhân gây ra vụ nổ mọi loại siêu tân tinh trừ siêu tân tinh loại Ia. Sự sụp đổ phóng ra dữ dội lớp vật chất ở ngoài cùng tạo thành siêu tân tinh, hoặc giải phóng năng lượng thế năng hấp dẫn có thể không đủ và ngôi sao có thể suy sụp trực tiếp thành [[lỗ đen]] hoặc [[sao neutron]] với ít năng lượng tỏa ra ngoài.<ref>{{Chú thích web|url=https://courses.lumenlearning.com/earthscience/chapter/stellar-life-cycle/|tựa đề=Stellar Life Cycle|nhà xuất bản=Lumen Learning|url hỏng=no|ngày truy cập=ngày 30 tháng 3 năm 2020}}</ref><ref name=":0" />