Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Trích diễm thi tập”

Theo [[Lê Quý Đôn]] (''[[Kiến văn tiểu lục]]'', Thiên chương, Q.4, tờ 12-13) và [[Bùi Huy Bích]] (Lời tiểu dẫn trong ''[[Hoàng Việt thi tuyển]]''), thì đây là bộ thi tuyển thứ ba; sau các bộ ''[[Việt âm thi tập]]'' của [[Phan Phu Tiên]], ''[[Cổ kim thi gia tinh tuyển]]'' của [[Dương Đức Nhan]], và trước bộ ''[[Toàn Việt thi lục]]'' của [[Lê Quý Đôn]].

Căn cứ bài Tựa của soạn giả là Hoàng Đức Lương viết năm [[1497]], thì bộ ''Trích diễm thi tập'' chắc đã hoàn thành trong khoảng thời gian ấy. Cũng theo [[Lê Quý Đôn]], bộ hợp tuyển này gồm 15 quyển, tuyển chọn thơ của các [[nhà thơ]] có tiếng đời [[Nhà Trần|Trần]] (từ [[Nguyễn Trung Ngạn]]) đến đầu đời [[Nhà Hậu Lê|Lê]] (đến [[Đàm Văn Lễ]], cuối sách có phụ thêm một số bài thơ của người soạn là Hoàng Đức Lương); nhưng đến thời ông chỉ "còn lại chưa đầy một nửa". Sau [[thế kỷ 18]], phần còn lại đó cũng bị thất lạc một thời gian dài, mãi gần đây mới tìm lại được.

Văn bản mới tìm ra này gồm 6 quyển, có nguyên vẹn bài Tựa của soạn giả viết vào năm Hồng Đức thứ 28 ([[1497]]), và phần thơ ngũ tuyệt và thất tuyệt; nhưng thiếu hẳn phần thơ ngũ ngôn bát cú và [[thất ngôn bát cú]] <ref>Bản ''Trích diễm thi tập'' mới tìm ra hiện đang được lưu giữ tại Thư viện Viện nghiên cứu Hán Nôm ([[Hà Nội]]), mang ký hiệu: VHv. 2473. Ở Vụ Bảo tồn Bảo tàng (Hà Nội) có bản chép tay (sưu tầm năm [[1957]]) mang ký hiệu HN. 279, sau đó Thư viện Khoa học xã hội (Hà Nội) đã sao lại thành bản VHv. 2573. Các sách dùng để tham khảo (ghi bên trên) đều không cho biết ''Trích diễm thi tập'', mỗi tác giả hoặc mỗi thể loại có bao nhiêu bài thơ, sẽ bổ sung khi tra được.</ref>. Đối chiếu với những bài thơ [[Lê Quý Đôn]] đã chép lại trong ''[[Toàn Việt thi lục]]'', có thể khẳng định bản ''Trích diễm thi tập'' hiện nay cũng gần giống với bản đã "sứt mẻ" mà [[Lê Quý Đôn]] đã có .<ref name="TDVH">Theo ''Từ điển văn học'' (bộ mới), tr. 613.</ref>.

Dụng ý làm ra bộ ''Trích diễm thi tập'' đã được Hoàng Đức Lương nói rõ trong bài Tựa của ông. Đó là biểu hiện của tấm lòng trân trọng đối với di sản tinh thần của quá khứ, là một việc làm cụ thể nhằm bổ cứu cho tình trạng mất mát đáng tiếc trong [[lịch sử]] [[văn học Việt Nam]] trước [[thế kỷ 15]]; và đó cũng chính là ý thức muốn góp phần vào việc xây đắp truyền thống văn hóa văn nghệ lâu đời của dân tộc [[Việt Nam|Việt]], nhằm nâng cao thêm uy tín và địa vị tự chủ của nước nhà <ref name="TDVH" />.

Trong khi định nghĩa và đánh giá [[thơ]], [[Hoàng Đức Lương]] đã xác định đặc trưng của thơ là "đẹp". Cái "đẹp" này khác hẳn về chất so với mọi cái đẹp vật chất và tinh thần khác. Nên khi soạn bộ ''Trích diễm thi tập'', ông không lấy tiêu chuẩn "vua, quan, dân thường" làm thứ tự ưu tiên, mà chỉ lấy thơ hay làm tiêu chuẩn, và sắp xếp theo thể loại<ref name="TDVH" />.