Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Văn minh cổ Babylon”

=== Triều đại Babylon đầu tiên - Triều đại Amorite, 1894-1595 TCN ===

[[Tập tin:F0182_Louvre_Code_Hammourabi_Bas-relief_Sb8_rwk.jpg|nhỏ| Hammurabi (đứng), nhận biểu tượng hoàng gia từ [[Utu|Shamash]] (hoặc có thể là Marduk). Hammurabi đưa hai tay lên miệng như một biểu tượng của lời cầu nguyện<ref>Georges Roux, {{Chú thích|title=Ancient Iraq}}</ref> (khắc ở phần trên của tấm bia [[bộ luật Hammurabi]]). ]]

 

Một thủ lĩnh Amorite là Sumu-abum đã chiếm đoạt các vùng lãnh thổ xung quanh Kazallu, bao gồm Babylon. Sumuabum đã thành lập nhà nước tại các tiểu quốc và thành trấn này, tuy nhiên, ông dường như chưa bao giờ xưng là ''Vua Babylon'', cho thấy rằng Babylon vẫn chỉ là một tiểu thành trấn, chưa đủ để xác lập vương quyền.<ref>Robert William Rogers, A History of Babylonia and Assyria, Volume I, Eaton and Mains, 1900.</ref>

Vương triều Kassite được thành lập bởi Gandash của Mari. Đây không phải tộc người bản địa Lưỡng Hà mà từ nơi khác đến [[dãy núi Zagros]] ở tây bắc Iran ngày nay. Chưa có nhiều điều được biết về chủng tộc Kassite. Tuy nhiên, ngôn ngữ của họ không phải là [[Ngữ tộc Semit|tiếng Semit]] hay [[Ngữ hệ Ấn-Âu|Ấn-Âu]], và được cho là [[Ngôn ngữ tách biệt|ngôn ngữ cô lập]] hoặc có thể liên quan đến nhánh ngôn ngữ Hurri-Urarti của Anatolia.<ref name="Schneider">{{Chú thích tạp chí|last=Schneider|first=Thomas|year=2003|title=Kassitisch und Hurro-Urartäisch. Ein Diskussionsbeitrag zu möglichen lexikalischen Isoglossen|journal=Altorientalische Forschungen|language=German|issue=30|pages=372–381}}</ref> Tuy nhiên, một số thủ lĩnh Kassite có thể được đặt những cái tên Ấn-Âu, và họ có thể có một giới quý tộc Ấn-Âu tương tự như giới quý tộc [[Mitanni]] cai trị người Hurri ở miền trung và miền đông Anatolia sau này.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/285248/India/46842/Early-Vedic-period|tựa đề=India: Early Vedic period|website=[[Encyclopædia Britannica Online]]|nhà xuất bản=[[Encyclopædia Britannica, Inc.]]|ngày truy cập=8 September 2012}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/293553/Iranian-art-and-architecture/37848/Median-period|tựa đề=Iranian art and architecture|website=[[Encyclopædia Britannica Online]]|nhà xuất bản=[[Encyclopædia Britannica, Inc.]]|ngày truy cập=8 September 2012}}</ref>

 

 

Babylon có một vài thời kì ngắn tương đối hùng mạnh, tuy nhiên nhìn chung, nó không phải một cường quốc ở Cận Đông, chịu ảnh hưởng và can thiệp của Assyria và Elam.

Các vị vua tiếp theo, Kadashman-Enlil I (1390 - 1375 TCN) và Buriash Burna II (1375 - 1347 TCN) đã tăng cường quan hệ ngoại giao với Ai Cập thông qua liên hôn và trao đổi thương mại.

 

 

Babylon đã bắt đầu phục hồi trong triều đại của Adad-shuma usur (1218 - 1189 TCN) Meli-Shipak và II (1188 - 1172 TCN) trong thời gian rất ngắn. Chiến tranh vẫn tiếp tục cho đến khi vua Elam là Shutruk-Nahhunte chinh phục thành Babylon và lật đổ triều đại Kassites. Các văn bản cổ (các thi phẩm) đào được ở đó có nói đến sự kiện bi thương này.

Người Elamite không kiểm soát Babylonia được lâu vì chiến tranh với Assyria. Nhân cơ hội đó, Marduk-kabit-ahheshu (1155-1139 TCN) thành lập Vương triều Babylon IV của Isin, trở thành người nói tiếng Akkad bản địa nam Lưỡng Hà đầu tiên trị vì Babylon, và là người Lưỡng Hà bản địa thứ hai sau Tukulti-Ninurta I của Assyria. Triều đại này duy trì trong khoảng 125 năm. Marduk-kabit-ahheshu đánh đuổi thành công người Elam và tiêu diệt các thế lực Kassite còn sót lại, và cũng như các vị vua tiếp theo, thường xuyên chiến tranh với Assyria.

 

 

Ở triều đại các vị vua tiếp theo (1103-1056), Babylon dần để mất lãnh thổ vào tay Assyria.

Vào năm 620 TCN, Nabopolassar đã giành quyền kiểm soát phần lớn Babylon và được dân chúng ủng hộ, ngoại trừ thành Nippur và một số khu vực phía bắc vẫn trung thành với vua Assyria.<ref name="Georges Roux - Ancient Iraq">Georges Roux, ''Ancient Iraq''</ref> Nabopolassar dành bốn năm tiếp theo chiến đấu với quân đội Assyria đóng quân tại Babylon. Tuy nhiên, Sin-shar-ishkun của Assyria bị phân tán bởi những cuộc nổi loạn liên tục ở [[Nineveh]] nên đã không thể dẹp tan được Nabopolassar.

 

 

Vào năm 615 TCN, trong khi vua Assyria dồn sức dẹp loạn ở cả Babylonia và Assyria, Cyaxares đã phát động một cuộc tấn công bất ngờ vào trung tâm Assyria, cướp phá các thành phố [[Nimrud|Kalhu]] ([[Nimrud|Calah]], [[Nimrud]] trong [[Kinh thánh]]) và Arrapkha (Kirkuk hiện đại). Nabopolassar vẫn bị vây ở miền nam Lưỡng Hà nên không tham dự chiến dịch này.

Tuy nhiên, liên quân quay lại tấn công đa phương diện vào năm tiếp theo, và sau năm năm chiến đấu ác liệt, [[Nineveh]] bị công phá vào cuối năm 612 TCN sau một cuộc bao vây kéo dài. Sin-shar-ishkun bị giết khi thủ thành.

 

 

Pharaoh Necho II của [[Ai Cập cổ đại|Ai Cập]], triều đại chư hầu do Assyria lập nên năm 671 TCN, trợ giúp Assyria vì lo sợ Ai Cập sẽ bị các thế lực mới thôn tính nếu Assyria không còn nữa. Người Assyria có Ai Cập trợ giúp cho đến thất bại quyết định tại Carestoish ở tây bắc Assyria năm 605 TCN. Vị trí đế quốc được chuyển giao cho Babylon{{Sfn|Chisholm|1911|p=105}} lần đầu tiên kể từ thời Hammurabi hơn một ngàn năm trước.

Nhiều yếu tố phát sinh dẫn đến sự sụp đổ của Babylon. Dân chúng Babylonia trở nên bất mãn với Nabonidus do ông quy tập toàn bộ hoạt động thờ phụng đa thần về đền thờ chính Marduk ở Babylon, dẫn đến bỏ bê giới tăng lữ địa phương. Ông cũng không được lòng quân đội do sở thích nghiên cứu khảo cổ của mình. Nabonidus có vẻ đã để cho con trai Belshazzar (một vị tướng có khả năng nhưng kém về ngoại giao, không được lòng giới tinh hoa chính trị) nhiếp chính, còn mình thì mải khai quật ghi chép lưu trữ của các đền thờ và xác định ngày tháng xây dựng.{{Sfn|Chisholm|1911|p=105}} Ông cũng dành nhiều thời gian bên ngoài Babylon, xây dựng lại các ngôi đền ở thành phố Harran của Assyria, hoặc ở tại các vùng chư hầu Ả Rập trong các sa mạc ở phía nam Lưỡng Hà. Nguồn gốc Assyria của Nabonidus và Belshazzar cũng có thể khiến cho sự phẫn nộ gia tăng. Ngoài ra, các thế lực quân đội tại Lưỡng Hà thường tập trung ở các vùng Assyria cũ, nhưng không còn Assyria kiềm chế, khiến cho Babylonia ở vào thế không được phòng thủ và dễ bị xâm chiếm hơn so với phía bắc.

 

 

 

Một trong những đạo luật đầu tiên của Cyrus là cho phép những người lưu vong Do Thái trở về nhà. Qua đó Cyrus thể hiện mình chính thức sở hữu ngai vàng Babylon.{{Sfn|Chisholm|1911|p=106}}

Cyrus tuyên bố là người thừa kế hợp pháp của các vị vua Babylon cổ đại và là kẻ báo thù cho thần Marduk, người đã rất phẫn nộ trước sự bất kính của Nabonidus khi đem các tượng thần địa phương khỏi đền thờ gốc của họ tới thủ đô Babylon.{{Sfn|Chisholm|1911|p=106}}

 

 

=== Babylon thời Ba Tư ===

[[Satrap]] Babylon được sáp nhập vào vùng Asōristān (có nghĩa là ''xứ Assyria'' trong [[tiếng Ba Tư]]) thuộc [[Đế quốc Sasan|Đế quốc Sasanian]] vào năm 226 CN, và đến thời điểm này, Kitô giáo Đông Syria (khởi nguồn ở Assyria và Thượng Lưỡng Hà) đã trở thành tôn giáo chính trong cộng đồng người Assyria-Babylon bản địa. Nhóm người này chưa bao giờ dung nhập [[Hỏa giáo]] hay [[Tôn giáo Hy Lạp cổ đại|tôn giáo Hy Lạp]] và ngôn ngữ của những kẻ cai trị.

 

 

== Văn hóa ==

''Cẩm nang Chẩn đoán'' đã giới thiệu các phương pháp [[Điều trị|trị liệu]] và bệnh lí, sử dụng [[Chủ nghĩa kinh nghiệm|phương pháp kinh nghiệm]], [[logic]] và [[lý tính]] trong chẩn đoán, tiên lượng và điều trị. Văn bản chứa một danh sách các [[Triệu chứng cơ năng|triệu chứng]] y khoa và [[quan sát]] chi tiết theo kinh nghiệm, cùng với các quy tắc logic kết hợp các triệu chứng quan sát được trên cơ thể [[bệnh nhân]] với chẩn đoán và tiên lượng.

 

=== Toán học ===

 

Các ''ner'' 600 và ''sar'' 3600 được hình thành từ các đơn vị 60, tương ứng với một độ của [[Xích đạo|đường xích đạo]]. Họ cũng có kiến thức cơ học để sử dụng đồng hồ mặt trời, đồng hồ nước, đòn bẩy và ròng rọc. Một ống kính [[pha lê]] làm từ [[máy tiện]] đã được [[Austen Henry Layard]] phát hiện tại [[Nimrud]] cùng với những chiếc bình thủy tinh mang tên Sargon; ống kính này có thể được dùng trong việc quan sát bầu trời.{{Sfn|Chisholm|1911|pp=107–108}}

 

 

Người Babylon cũng có đơn vị dặm Babylon, tương đương với 11 km ngày nay. Đơn vị khoảng cách này cuối cùng được chuyển đổi thành đơn vị dặm thời gian, sử dụng để đo khoảng cách Mặt trời (Eves, Chương 2). Người Babylon cũng sử dụng biểu đồ không gian thời gian để tính vận tốc của [[Sao Mộc]]. Đây là một ý tưởng được coi là hiện đại, bắt nguồn từ Anh và Pháp thế kỷ 14 và dùng trong phép tính tích phân.<ref>{{Chú thích tạp chí|last=Ossendrijver|first=Mathieu|date=29 January 2016|title=Ancient Babylonian astronomers calculated Jupiter's position from the area under a time-velocity graph|url=http://science.sciencemag.org/content/351/6272/482.full|journal=Science|language=en|volume=351|issue=6272|pages=482–484|bibcode=2016Sci...351..482O|doi=10.1126/science.aad8085|pmid=26823423}}</ref>