|
Việt Nam {{chú thích trong bài}}
'''Tên miền quốc gia cấp cao nhất''' ([[tiếng Anh]]: ''Country code top-level domain'', viết tắt là '''ccTLD''') hay gọi tắt là '''tên miền quốc gia''' là một1 [[tên miền cấp cao nhất]] [[Internet]], được dùng hoặc dự trữ cho một1 [[quốc gia]] hoặc một1 [[danh sách lãnh thổ phụ thuộc|lãnh thổ phụ thuộc]]. Tên xác định tên miền quốc gia dài 2 [[ký tự]], và tất cả các tên miền cấp cao nhất có 2 ký tự đều là tên miền quốc gia. Việc tạo ra và ủy quyền cho các tên miền quốc gia được thực hiện bởi [[Tổ chức cấp phát số hiệu Internet]] (''Internet Assigned Numbers Authority'', IANA), với một số ngoại lệ nhất định được ghi ở dưới tương ứng với [[mã quốc gia]] [[ISO 3166-1 alpha-2]] được duy trì bởi [[Liên Hiệp Quốc]].
== Việc ủy quyền và quản lý ==
IANA (hiện kết giao [[ICANN]]) chịu trách nhiệm trong việc xác định một cơ quan được ủy thác thích hợp cho mỗi tên miền quốc gia. Quyền [[quản trị]] và [[quản lý]] sau đó được ủy quyền cho thực thể đó, nơi sẽ chịu trách nhiệm cho các chính sách và hoạt động của tên miền; các cơ quan được ủy quyền hiện nay có thể tham khảo tại [http://www.iana.org/cctld/cctld-whois.htm danh sách các tên miền quốc gia của IANA]. Mỗi một tên miền quốc gia do đó sẽ có những yêu cầu và mức phí đăng ký [[tên miền con]] khác nhau. Có thể là yêu cầu phải có mặt trong nước (như [[Quyền công dân|công dân]] hay có liên hệ đến tên miền quốc gia đó), ví dụ như tên miền của [[Canada]] ([[.ca|ca]]) và [[Đức]] ([[.de|de]]), hoặc sự đăng ký có thể mở rộng cho mọi thực thể.
== ISO 3166-1 và Tên miền quốc gia ==
=== Mã ISO 3166-1 không được dùng làm tên miền quốc gia ===
Các mã EH[[.eh]] và KP[[.kp]], tuy trên lý thuyết là có thể dùng làm tên miền quốc gia cho [[Tây Sahara]] và [[Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên|BắcCHDCND Triều Tiên]], nhưng chưa từng được dùng và không tồn tại trong [[Hệ thống phân giải tên miền|Hệ thống phân giải tên miền (DNS)]]. Cũng tương tự như vậy, mã CS[[.cs]] ([[Serbia và Montenegro]]) không được gán cho nước nào cả (<tt>[[.cs|cs]]</tt> trước đây được dùng cho [[Tiệp Khắc]]). TL[[.tl]] ([[Đông Timor]]), hiện nay được dùng thay cho TP[[.tp]].
Những mã hiện hành khác của ISO 3166-1 đã được gán và tồn tại trong DNS. Tuy nhiên, một số trong số này hiện chưa được dùng một cách hiệu quả. Cụ thể là, tên miền quốc gia của lãnh thổ thuộc [[Na Uy]], [[Đảo Bouvet]] (<tt>[[.bv|bv]]</tt>) và tên miền cho [[Svalbard và Jan Mayen]] (<tt>[[.sj|sj]]</tt>) đang tồn tại trong DNS, nhưng chưa có tên miền con nào được gán, và hiện tại chính sách của [[Norid]] là sẽ không gán cho một ai. Chỉ có một tên miền con vẫn được đăng ký trong <tt>[[.gb|gb]]</tt> (ISO 3166-1 cho [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland]]) và không chấp nhận sự đăng ký nào khác. Những trang ở Anh nói chung sử dụng <tt>[[.uk|uk]]</tt> (xem ở dưới).
=== Tên miền quốc gia không nằm trong ISO 3166-1 ===
Có sáu6 tên miền quốc gia hiện đang sử dụng mà không phải mã2 hai chữ ISO 3166-1. Một vài mã nằm trong các mã hai chữ ISO 3166-1 đã cũ (hiện giờ nằm trong [[ISO 3166-3]]).
* <tt>[[.uk|uk]]</tt> ([[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland]], ''United Kingdom''): Mã ISO 3166-1 cho Anh là GB[[.gb]], tuy nhiên mạng [[JANET]] đã chọn .<tt>uk</tt> làm định danh cấp cao nhất cho các [[JANET NRS|Sơ đồ Đăng ký Tên]] đã tồn tại trước đó, và nó đã được xếp vào tên miền cấp cao nhất. <tt>[[.gb|gb]]</tt> được gán với dự định sẽ làm một cuộc chuyển giao, nhưng điều đó đã không bao giờ xảy ra và việc sử dụng .<tt>uk</tt> đã bắt rễ sâu.
* <tt>[[.su|su]]</tt> (Mã ISO 3166-1 cũ cho [[Liên Xô]]): Những nhà quản lý .<tt>su</tt> đã nói vào năm [[2001]] rằng họ sẽ bắt đầu chấp nhận việc đăng ký .<tt>su</tt> mới, nhưng vẫn chưa rõ hành động này có phù hợp với chính sách của [[ICANN]] hay không.
* <tt>[[.ac|ac]]</tt> ([[Đảo Ascension]]): Mã này là dấu tích còn sót lại từ quyết định của [[Tổ chức cấp phát số hiệu Internet|IANA]] vào năm [[1996]] cho phép việc sử dụng các mã đã được dự trữ trong danh sách dự trữ [[ISO 3166-1 alpha-2]] bởi [[Liên minh Bưu chính Quốc tế|Liên minh Bưu chính Thế giới]]. Quyết định này sau đó đã được hoàn lại, với Đảo Ascension là ngoại lệ duy nhất. (Ba tên miền quốc gia khác, <tt>[[.gg|gg]]</tt> ([[Guernsey]]), .<tt>[[.im|im]]</tt> ([[Đảo Man]]) và <tt>[[.je|je]]</tt> ([[Jersey]]) cũng nằm ở nhóm này cho đến khi họ nhận được mã [[ISO 3166]] tương ứng vào tháng[[Tháng 3 năm 2006|tháng 3/2006]]).
* <tt>[[.eu|eu]]</tt> ([[Liên minh châu Âu]]): Vào ngày [[25 tháng 9|25/9]] năm /[[2000]], [[ICANN]] đã quyết định cho phép sử dụng bất kỳ mã hai2 chữ nào trong danh sách dự trữ của ISO 3166-1. Hiện chỉ có EU thỏa mãn điều kiện này. Sau quyết định của Hội đồng các Bộ trưởng Viễn thông của EU vào [[Tháng ba|tháng 3 năm ]]/[[2002]], tiến trình diễn ra chậm chạp, nhưng một1 [[cơ quan đăng ký tên miền|cơ quan đăng ký]] (có tên là [[EURid]]) đã được chọn bởi [[Ủy ban châu Âu]], và tiêu chuẩn cấp phát: [[ICANN]] đã chứng nhận <tt>[[.eu|eu]]</tt> là một tên miền quốc gia, và nó bắt đầu cho phép đăng ký vào ngày [[7 tháng 12|7/12]] năm /[[2005]] cho những người giữ quyền lợi ưu tiên. Từ ngày [[7 tháng 4|7/4]] năm /[[2006]], việc đăng ký mở rộng cho mọi thành phần.
* <tt>[[.tp|tp]]</tt> (mã ISO 3166-1 cũ của [[Đông Timor]]): Bị xóa bỏ để thay thế bằng .<tt>tl</tt> vào năm [[2005]].
* <tt>[[.yu|yu]]</tt> (mã ISO 3166-1 cũ của [[Serbia và Montenegro]], khi nó vẫn còn được biết đến dưới tên [[Nam Tư]]).
=== Những tên miền quốc gia đã thành quá khứ ===
Có hai tên miền quốc gia đã bị xóa sau khi mã 2 chữ tương ứng bị rút khỏi [[ISO 3166-1]], đó là <tt>[[.cs|cs]]</tt> (cho [[Tiệp Khắc]]) và <tt>[[.zr|zr]]</tt> (cho [[Zaire]]). Cũng có một tên miền quốc gia cho [[Cộng hòa Dân chủ Đức|Đông Đức]], [[.de|dd]], nhưng chưa bao giờ được sử dụng. Có thể có một khoản chậm trễ giữa thời gian rút tên khỏi ISO 3166-1 với thời gian xóa khỏi DNS; ví dụ như, ZR.zr đã rút khỏi ISO 3166-1 vào năm 1997, nhưng tên miền quốc gia .<tt>zr</tt> vẫn không bị xóa cho đến năm 2001. Những tên miền quốc gia khác tương ứng với ISO 3166-1 cũ chưa được xóa; trong một vài trường hợp chúng sẽ chẳng bao giờ được xóa do sự khủng hoảng có thể xảy ra vì đã được sử dụng quá nhiều. Ví dụ như, tên miền quốc gia <tt>[[.su|su]]</tt> của Liên Xô vẫn còn được sử dụng hơn một1 [[Thập niên|thập kỷ]] kể từ khi SU.su bị loại khỏi ISO 3166-1.
== Những cách dùng tên miền quốc gia không theo quy ước ==
Việc hạn chế đăng ký mềm mỏng với một vài tên miền quốc gia đã dẫn tới những tên miền như <tt>I.am</tt>, <tt>tip.it</tt>, <tt>start.at</tt> và <tt>go.to</tt>. Những biến thể khác của cách dùng tên miền quốc gia được gọi là [[lách tên miền]], trong đó [[tên miền cấp 2]] và tên miền quốc gia được dùng chung với nhau để tạo một từ hoặc một danh hiệu. Điều này đã dẫn tới có những tên miền như <tt>[[blo.gs]]</tt> của [[Nam Georgia và Quần đảo Nam Sandwich]] (<tt>[[.gs|gs]]</tt>), <tt>[[del.icio.us]]</tt> của [[Hoa Kỳ|Hợp chúng quốc Hoa Kỳ]] (<tt>[[.us|us]]</tt>), và <tt>[[cr.yp.to]]</tt> của [[Tonga]] (<tt>[[.to|to]]</tt>). (Những tên miền không phải mã quốc gia cũng được sử dụng, như <tt>inter.net</tt> sử dụng tên miền quốc tế [[.net]], có thể là vụ [[lách tên miền]] đầu tiên trên thế giới).
== Tên miền quốc gia hư danh ==
Những tên miền quốc gia hư danh là những tên miền được sử dụng phần lớn với mục địch kinh doanh, thường ở bên ngoài đất nước, vì cái tên của nó.
Một số ví dụ,:
* '''ad''' là tên miền quốc gia của [[Andorra]], nhưng ngày càng được dùng nhiều bởi các cơ quan quảng cáo. (''advertisement'')
* '''am''' là tên miền quốc gia của [[Armenia]], nhưng thường được dùng cho các đài radio [[sóng phát thanh AM|AM]]. (''AM'')
* '''cc.ad''' là tên miền quốc gia của [[Đảo Cocos (Keeling)Andorra]], nhưng thườngngày càng được dùng rộngnhiều rãibởi chocác nhiềucơ loạiquan trangquảng webcáo. (''advertisement'')
* '''cd.am''' là tên miền quốc gia của [[Cộng hòa Dân chủ CongoArmenia]], nhưng thường được dùng cho nhữngcác trangđài củaradio nhà[[sóng buônphát CDthanh hay chia sẻ tập tinAM|AM]]. (''AM'')
* '''fm[[.cc]]''' là tên miền quốc gia của [[LiênQuần bangđảo MicronesiaCocos (Keeling)]] nhưng thường được dùng chorộng cácrãi đàicho radionhiều [[Điềuloại chếtrang tần số|FM]]web.
* '''la.cd''' là tên miền quốc gia của [[LàoCộng hòa Dân chủ Congo]] nhưng thường được quảngdùng bácho lànhững têntrang miềncủa chonhà [[Losbuôn Angeles]]CD hay chia sẻ tập tin.
* '''nu.fm''' là tên miền quốc gia của [[Niue]]Liên nhưng được quảng bá tương tự với "mới" (''new'') trong [[tiếngbang AnhMicronesia]], "bâynhưng giờ"thường (''nu'')được trongdùng [[tiếngcho Nacác Uy]]đài vàradio [[tiếngĐiều Hàchế Lan]]. Cũng còn có nghĩa "khỏa thân" (''nu'') trong [[tiếngtần Phápsố|FM]].
* '''sc.la''' là tên miền quốc gia của [[SeychellesLào]] nhưng thường được dùngquảng như.Sourcebá (mãlà nguồn)tên miền cho [[Los Angeles]].
* '''tv.nu''' là tên miền quốc gia của [[TuvaluNiue]] nhưng thường được dùngquảng chobá cáctương ngànhtự côngvới nghiệp"mới" truyền(''new'') hìnhtrong giải[[tiếng tríAnh]], "bây giờ" (''nu'') trong [[tiếng Na Uy]] và [[tiếng Hà Lan]]. Cũng còn có nghĩa "khỏa thân" (''nu'') trong [[tiếng Pháp]].
* '''ws.sc''' là tên miền quốc gia của [[SamoaSeychelles]] (Tây Samoa trướcnhưng đây)thường được quảng bádùng như.WebsiteSource (trang[[mã webnguồn]])
* '''je.tv''' là tên miền quốc gia của [[JerseyTuvalu]] nhưng thường được dùng như từ giảm nhẹ trong tiếng Hà Lan (ví dụ như "huis.je"), như "bạn" ("zoek.je" = "tìm bạn"), haycho nhưcác "tôi"ngành trongcông tiếngnghiệp Pháptruyền (víhình dụ,giải "moitrí.je")
* '''gg.ws''' là tên miền quốc gia của [[GuernseySamoa]] nhưng(Tây thườngSamoa đượctrước dùngđây) trongđược ngànhquảng côngbá nghiệp trò chơi và đánh bạcnhư.Website (''gamingtrang and gambling''web), đặc biệt liên quan tới đua ngựa [[gee-gee]].
*'''.je''' là tên miền quốc gia của [[Jersey]] nhưng thường được dùng như từ giảm nhẹ trong tiếng Hà Lan (ví dụ như "huis.je"), như "bạn" ("zoek.je" = "tìm bạn"), hay như "tôi" trong tiếng Pháp (ví dụ, "moi.je")
*'''.gg''' là tên miền quốc gia của [[Guernsey]] nhưng thường được dùng trong ngành công nghiệp trò chơi và đánh bạc (''gaming and gambling''), đặc biệt liên quan tới đua ngựa [[gee-gee]].
== Danh sách các tên miền quốc gia ==
* [[.au]] – [[Úc]]
* [[.aw]] – [[Aruba]]
* [[.ax]] – [[Åland|Quần đảo Åland]]
* [[.az]] – [[Azerbaijan]]
* [[.ca]] – [[Canada]]
* [[.cc]] – [[Quần đảo Cocos (Keeling)]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.cd]] – [[Cộng hòa Dân chủ Congo]] (''trước đây là'' [[.zr]] – [[Zaire]]) <sup style="color: red">*</sup>
* [[.cf]] – [[Cộng hòa Trung Phi]]
* [[.cg]] – [[Cộng hòa Congo]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.cl]] – [[Chile]]
* [[.cm]] – [[Cameroon]]
* [[.cn]] hay.中国 và.中國 – [[Cộng hòa Nhân dân Trung HoaQuốc]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.co]] – [[Colombia]]
* [[.cr]] – [[Costa Rica]]
* [[.cs]] – [[Serbia và Montenegro]] (''trước đây là''.yu – Yugoslavia - [[Nam Tư]]; ''Ghi chú: vào ngày [[3 tháng 6|3/6]] năm /[[2006]],'' [[Montenegro]] đã tuyên bố độc lập, do đó tách ra khỏi liên bang) ''(mã.cs không được gán; không có DNS)'' (''mã.cs code trước đây dùng cho '' [[Tiệp Khắc]]).
* [[.cu]] – [[Cuba]]
* [[.cv]] – [[Cabo Verde]]
* [[.cx]] – [[Đảo ChristmasGiáng Sinh]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.cy]] – [[Cộng hòa Síp|Kypros]]
* [[.cz]] – [[Cộng hòa Séc]]
* [[.gd]] – [[Grenada]]
* [[.ge]] – [[Gruzia]]
* [[.gf]] – [[Guyane thuộc Pháp|Guyane]]
* [[.gg]] – [[Guernsey]]
* [[.gh]] – [[Ghana]]
* [[.km]] – [[Comoros]]
* [[.kn]] – [[Saint Kitts và Nevis]]
* [[.kp]] – [[Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên|Bắc Triều Tiên]] ''(chưa được gán; chưa có DNS)''
* [[.kr]] – [[Hàn Quốc]]
* [[.kw]] – [[Kuwait]]
* [[.mg]] – [[Madagascar]]
* [[.mh]] – [[Quần đảo Marshall]]
* [[.mk]] – [[Cộng hòaBắc Macedonia]]
* [[.ml]] – [[Mali]]
* [[.mm]] – [[MyanmaMyanmar]]
* [[.mn]] – [[Mông Cổ]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.mo]] – [[Ma Cao]]
* [[.mv]] – [[Maldives]]
* [[.mw]] – [[Malawi]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.mx]] – [[MéxicoMexico]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.my]] – [[Malaysia]]
* [[.mz]] – [[Mozambique]]
* [[.ng]] – [[Nigeria]]
* [[.ni]] – [[Nicaragua]]
* [[.nl]] – [[Hà Lan]] <sup style="color: red">*</sup> (firstđăng ký [[ccTLD]] đầu registeredtiên)
* [[.no]] – [[Na Uy]]
* [[.np]] – [[Nepal]]
* [[.pk]] – [[Pakistan]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.pl]] – [[Ba Lan]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.pm]] – [[Saint-Pierre và Miquelon|Saint Pierre và Miquelon]]
* [[.pn]] – [[Quần đảo Pitcairn|Đảo Pitcairn]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.pr]] – [[Puerto Rico]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.ps]] – [[Nhà nước Palestine|Palestine]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.pt]] – [[Bồ Đào Nha]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.pw]] – [[Palau]]
* [[.sh]] – [[Saint Helena]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.si]] – [[Slovenia]]
* [[.sj]] – [[Svalbard và Jan Mayen]] quần đảo ''(không sử dụng; không đăng ký)''
* [[.sk]] – [[Slovakia]]
* [[.sl]] – [[Sierra Leone]]
* [[.sx]] – [[Thụy Điển]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.sy]] – [[Syria]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.sz]] – [[SwazilandEswatini]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.ss]] – [[Nam Sudan]] ''(dùng tạm thời)''
* [[.tt]] – [[Trinidad và Tobago]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.tv]] – [[Tuvalu]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.tw]] hay.台灣 và.台湾 – [[TrungĐài Hoa Dân QuốcLoan]] (Đài Loan) <sup style="color: red">*</sup>
* [[.tz]] – [[Tanzania]]
=== V ===
* [[.va]] – [[Thành Vatican|Vatican]]
* [[.vc]] – [[Saint Vincent và Grenadines]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.ve]] – [[Venezuela]]
* [[.ye]] – [[Yemen]]
* [[.yt]] – [[Mayotte]]
* [[.yu]] – [[Nam Tư]] ''(sau này đổi thành [[Serbia và Montenegro]])'' ''(mã chính thức đổi thành'' ''.cs (xem ở trên) những vẫn còn dùng; mã "dự trữ để chuyển tiếp" theo ISO 3166-1)''
::''(mã chính thức đổi thành.cs (xem ở trên) những vẫn còn dùng; mã "dự trữ để chuyển tiếp" theo ISO 3166-1)''
=== Z ===
* [[.za]] – [[Cộng hòa Nam Phi|Nam Phi]] <sup style="color: red">*</sup>
* [[.zm]] – [[Zambia]]
* [[.zw]] – [[Zimbabwe]]
== Liên kết ngoài ==
* [http://www.iana.org/cctld/cctld-whois.htm Danh sách các tên miền quốc gia của IANA] – trang chính thức
* [http://www.wipo.int/amc/en/domains/cctld/index.html World Intellectual Property Organization ([[Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới|WIPO]]) [[Domain name]] dispute resolution][[Hệ thống phân giải tên miền|Domain name]]
* [http://www.wwtld.org/ World-Wide Alliance of Top Level Domain-names]
* [http://www.norid.no/domenenavnbaser/domreg.html Norid: Các cơ quan đăng ký tên miền trên thế giới]
| 