Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Immanuel Kant”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 1:
{{1000 bài cơ bản}}
{{short description|Triết gia người Phổ}}
{{Infobox Philosopher |▼
{{use dmy dates|date=June 2016}}
region = Triết học phương Tây |▼
| image = Kant gemaelde 3.jpg
| caption = Chân dung vẽ bởi Johann Gottlieb Becker, 1768
| birth_date = {{birth date|1724|04|22|df=yes}}
| birth_place = [[Königsberg]], [[Vương quốc Phổ]]<br />(present-day [[Kaliningrad]], [[Nga]])
| death_date = {{nowrap|{{death date and age|df=yes|1804|02|12|1724|04|22}}}}
| death_place = [[Königsberg]], [[Đông Phổ]], [[Vương quốc Phổ]]
| education = [[Cao đẳng Fridericianum]]<br />[[Đại học Königsberg]]<br /><small>([[Cử nhân Nghệ thuật|B.A.]]; [[Thạc sĩ Nghệ thuật|M.A.]], Tháng 4 năm 1755; [[Tiến sĩ]], Tháng 9 năm 1755; Tiến sĩ,<ref name="RGT"/> Tháng 8 năm 1770)</small>
| institutions = Đại học Königsberg
| nationality = [[Vương quốc Phổ|Phổ]]<!-- In "Infobox philosopher", nationality is used instead of citizenship; Prussia had never been part of the Holy Roman Empire of the German Nation. -->
▲ name = Immanuel Kant|
| language = tiếng Đức
| school_tradition = {{ublist|class=nowrap
|[[Chủ nghĩa Kant]]
|[[Kỷ nguyên Khai sáng|Triết học Khai sáng]]
|[[Chủ nghĩa duy tâm Đức]]<ref>[[Frederick C. Beiser]], ''German Idealism: The Struggle Against Subjectivism, 1781–1801'', Harvard University Press, 2002, part I.</ref>
|[[Chủ nghĩa nền tảng]]<ref>{{cite book|last=Rockmore|first=Tom |authorlink=Tom Rockmore|title=On Foundationalism: A Strategy for Metaphysical Realism|publisher=Rowman & Littlefield |year=2004|pages= 65|isbn=978-0-7425-3427-8}}</ref>
signature = Immanuel Kant signature.svg▼
|[[Khái niệm siêu hình]]<ref>{{cite journal | last1 = Oberst | first1 = Michael | year = 2015 | title = Kant on Universals | url = | journal = History of Philosophy Quarterly | volume = 32 | issue = 4| pages = 335–52 }}</ref>|[[Perceptual non-conceptualism]]<ref>{{cite journal|last=Hanna|first=Robert |title=Kantian non-conceptualism|journal=Philosophical Studies|volume=137|issue=1|pages=41–64|date=January 2008|doi=10.1007/s11098-007-9166-0}}</ref><ref>The application of the term "perceptual non-conceptualism" to Kant's [[philosophy of perception]] is debatable (see {{cite encyclopedia|last=Hanna|first=Robert |editor-last=Zalta|editor-first=Edward N. |chapter-url=https://plato.stanford.edu/entries/kant-judgment/supplement1.html |chapter=The Togetherness Principle, Kant’s Conceptualism, and Kant’s Non-Conceptualism: Supplement to Kant’s Theory of Judgment|encyclopedia=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}).</ref>
|[[Chủ nghĩa duy tâm siêu việt]]
|[[Empirical realism]]
|[[Chủ nghĩa hiện thực gián tiếp]]<ref>{{cite book|title=Realism and Antirealism in Kant's Moral Philosophy: New Essays|last1=Santos|first1=Robinson dos|last2=Schmidt|first2=Elke Elisabeth|isbn=9783110574517|year=2017|publisher=Walter de Gruyter GmbH & Co KG|page=199|quote=Kant is an indirect realist.}}</ref>
|[[Thuyết đối xứng của sự thật]]{{efn|However, Kant has also been interpreted as a defender of the [[coherence theory of truth]].<ref>[https://plato.stanford.edu/entries/truth-coherence/ The Coherence Theory of Truth (Stanford Encyclopedia of Philosophy)]</ref>}}<ref>{{cite encyclopedia|last=David|first=Marian |editor-last=Zalta|editor-first=Edward N. |chapter-url=http://plato.stanford.edu/entries/truth-correspondence/ |chapter=The Correspondence Theory of Truth|encyclopedia=Stanford Encyclopedia of Philosophy|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|edition=Fall 2016 |accessdate=2019-10-18}}</ref>
|[[Chủ nghĩa tự nhiên tự do]]<ref>Hanna, Robert, ''Kant, Science, and Human Nature''. Clarendon Press, 2006, p. 16.</ref>
|[[Đạo đức Kant]]
|[[Chủ nghĩa tự do cổ điển]]}}
| notable_ideas = {{plainlist}}
* [[Trừu tượng và cụ thể|Phân biệt trừu tượng và cụ thể]]<ref>''[[Critique of Pure Reason|KrV]]'' A51/B75–6. See also: Edward Willatt, ''Kant, Deleuze and Architectonics'', Continuum, 2010 p. 17: "Kant argues that cognition can only come about as a result of the union of the abstract work of the understanding and the concrete input of sensation."</ref>
* [[Phê phán mỹ học|Mỹ học]]–[[Phê phán mục đích luận]]
* [[Phân biệt tổng hợp - phân tích]]
* [[Mệnh lệnh nhất quyếT]] và [[Mệnh lệnh giả định]]
* [[Phạm trù (Kant)|Các phạm trù]]
* [[Vũ trụ học]]
* [[Triết học phê phán]]
* [[Cách mạng Copernic#Immanuel Kant|Cách mạng Copernic]] strong triết học
* [[Khoảng cách mỹ học|Khoái lạc không vụ lợi]]
* [[Chủ nghĩa hiện thực]]
* [[Các mâu thuẫn của Kant]]
* [[Cây ba chĩa của Kant]]
* [[Vương quốc của những Kết thúc]]
* [[Thăng hoa (triết học)#Immanuel Kant|Thăng hoa]] toán học với thăng hoa năng động<ref>{{cite encyclopedia |last=Burnham|first=Douglas |url=https://www.iep.utm.edu/kantaest/|title=Immanuel Kant: Aesthetics |encyclopedia=Internet Encyclopedia of Philosophy|accessdate=2019-10-18}}</ref>
* [[Giả thuyết tinh vân]]
* [[Noogony]] và [[noology]]
* [[Bản thể]] và [[Vật tự thể]]
* [[Bản thể học]]
* Tính ưu việt của [[lý trí thực tiễn]]<ref>''[[Critique of Practical Reason|KpV]]'' 101–02 (=''Ak'' V, 121–22). See also: Paul Saurette, ''The Kantian Imperative: Humiliation, Common Sense, Politics'', University of Toronto Press, 2005, p. 255 n. 32.</ref>
* [[Lý trí công cộng#Immanuel Kant|Lý trí công cộng]]
* ''[[Rechtsstaat#Immanuel Kant|Rechtsstaat]]''
* ''[[Sapere aude]]''
* [[Lược đồ (Kant)|Lược đồ siêu việt]]
* [[Triết học lý thuyết]] với [[triết học thực tiễn|thực tiễn]]
* [[Chủ nghĩa duy tâm siêu việt]]
* [[Thần học siêu việt]]
* [[Hiểu biết (Kant)|Phân biệt hiểu biết – lý trí]]
{{endplainlist}}
| influences = {{hlist|[[Christian Wolff (triết gia)|Wolff]]|[[Alexander Baumgarten|Baumgarten]]|[[Plato]]|[[Aristotle]]|[[Johann Georg Hamann|Hamann]] |[[Sextus Empiricus|Empiricus]]|[[Lucretius]]|[[David Hume|Hume]] |[[Adam Smith|Smith]] |[[René Descartes|Descartes]] |[[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]] |[[John Locke|Locke]]| [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]] |[[Isaac Newton|Newton]] |[[Johannes Nikolaus Tetens|Tetens]]<ref>Kuehn 2001, p. 251.</ref> |[[Emanuel Swedenborg|Swedenborg]] (tranh cãi)<ref name="Myth of Disenchantment">{{cite book|last=Josephson-Storm|first=Jason|title=The Myth of Disenchantment: Magic, Modernity, and the Birth of the Human Sciences|location=Chicago|publisher=University of Chicago Press|date=2017|pages=185–86|url={{Google books|xZ5yDgAAQBAJ|page=|keywords=|text=|plainurl=yes}}|isbn=978-0-226-40336-6}}</ref>|[[Euclid]]}}
| influenced = Hầu như toàn bộ [[triết học phương Tây]] về sau, đặc biệt là[[Jakob Sigismund Beck|Beck]], [[Friedrich Eduard Beneke|Beneke]], [[Bernard Bolzano|Bolzano]], [[Rudolf Carnap|Carnap]], [[Johann Gottlieb Fichte|Fichte]], [[Gottlob Frege|Frege]], [[Paul Guyer|Guyer]], [[Jürgen Habermas|Habermas]], [[George Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]], [[Martin Heidegger|Heidegger]], [[Johann Gottfried Herder|Herder]], [[F. H. Jacobi|Jacobi]], [[Karl Jaspers|Jaspers]], [[Salomon Maimon|Maimon]], [[Charles Sanders Peirce|Peirce]], [[Karl Popper|Popper]], [[Karl Leonhard Reinhold|Reinhold]], [[Friedrich Wilhelm Joseph Schelling |Schelling]], [[Friedrich Schleiermacher|Schleiermacher]], [[Friedrich Schlegel|Schlegel]], [[Arthur Schopenhauer|Schopenhauer]], [[African Spir|Spir]], [[Eduard Zeller|Zeller]]
| academic_advisors = [[Martin Knutzen]], [[Johann Gottfried Teske]] (M.A. advisor), [[:s:de:ADB:Marquardt, Konrad Gottlieb|Konrad Gottlieb Marquardt]]<ref>[http://users.manchester.edu/FacStaff/SSNaragon/Kant/bio/biokon2.htm Biographies: Königsberg Professors – Manchester University]: "His lectures on logic and metaphysics were quite popular, and he still taught theology, philosophy, and mathematics when Kant studied at the university. The only textbook found in Kant's library that stems from his student years was Marquardt's book on astronomy."</ref>
| notable_students = [[Jakob Sigismund Beck]], [[Johann Gottlieb Fichte]], [[Johann Gottfried Herder]]
| thesis1_title = Principiorum primorum cognitionis metaphysicae nova dilucidatio (Một Minh chứng mới về các Nguyên tắc Đầu tiên của Nhận thức Siêu hình)
| thesis1_url = https://korpora.zim.uni-duisburg-essen.de/kant/aa01/385.html
| thesis1_year = Tháng 9 năm 1755
| thesis2_title = De mundi sensibilis atque intelligibilis forma et principiis (Luận án về Hình thức và Nguyên tắc của Thế giới Hợp lý và Thông thái)
| thesis2_url = https://books.google.com/books?id=dNRKAQAAMAAJ&pg=PA123&redir_esc=y
| thesis2_year = Tháng 8 năm 1770
}}
{{Immanuel Kant}}
'''Immanuel Kant''' (sinh ngày [[22 tháng 4]] năm [[1724]] tại [[Kaliningrad|Königsberg]]; mất ngày [[12 tháng 2]] năm [[1804]] tại [[Königsberg]]), được xem là một trong những [[triết gia]] quan trọng nhất của nước [[Đức]], hơn nữa là một trong những triết gia lớn nhất của [[thời kỳ cận đại]] (''Neuzeit''), của nền văn hóa tân tiến và của nhiều lĩnh vực [[nhân văn]] khác. Sự nghiệp [[triết học]] của ông được biết đến qua hai giai đoạn: "tiền phê phán" và sau năm [[1770]] là "phê phán". Học thuyết "Triết học siêu nghiệm" (''Transzendentalphilosophie'') của Kant đã đưa triết học [[Đức]] bước vào một kỉ nguyên mới. "Danh tiếng của ông đã đẩy lùi những gì đi trước vào bóng tối và toả sáng lên trên những gì đi sau", như nhận xét của triết sử gia [[J. Hirschberger]].
{{cquote|
| |||