Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đế quốc Inca”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 21:
|date_post = 1572
|p1 = Vương quốc Cusco
|s1 = Châu Tân Castile Châu (Gobernación de Nueva Castilla)
|flag_s1 = Banner of arms crown of Castille Habsbourg style.svg
|s2 = Tỉnh Tân Toledo (Gobernación de Nueva Toledo)
Dòng 59:
'''Đế quốc Inca''' hay '''Đế quốc Inka''' (Tiếng Quechua: Tawantinsuyu, nghĩa là "tứ địa phương" {{sfn|McEwan|2008|p=221}}), là đế quốc lớn nhất ở Châu Mỹ thời kì tiền Columbus.<ref name="SchwartzNichols2010">{{cite book|first1=Glenn M. |last1=Schwartz|first2=John J. |last2= Nichols|title=After Collapse: The Regeneration of Complex Societies|url={{google books |plainurl=y |id=_gsFrnn9RzQC}}|year=2010|publisher=University of Arizona Press|isbn=978-0-8165-2936-0}}</ref> Trung tâm hành chính, chính trị và quân sự của đế quốc là [[Cusco]]. Nền văn minh Inca khởi nguồn từ vùng cao nguyên Peru vào khoảng đầu thế kỷ XIII. Thành trì cuối cùng của đế quốc rơi vào tay Tây Ban Nha năm 1572.
 
Từ năm 1438 đến 1533, người Inca kiểm soát phần lớn phía tây Nam Mỹ, tập trung ở [[dãy núi Andes]], thông qua các cuộc chinh phạt và [[đồng hóa]] hòa bình. Thời kì hoàng kim, đế quốc này thôngthống nhất toàn bộ [[Peru]], tây nam [[Ecuador]], tây và nam trung bộ [[Bolivia]], tây bắc [[Argentina]], hầu hết [[Chile]] ngày nay và tây nam [[Colombia]] sánh ngang với các đế quốc Á-Âu khác. Quốc ngữ là tiếng Quechua.<ref>{{cite web|url=https://www.machupicchu-tours-peru.org/blog/quechua-language-incas|title=Quechua, the Language of the Incas|date=11 November 2013|publisher=}}</ref> Nhiều tập tục thờ cúng địa phương tồn tại trong đế quốc, hầu hết thờ các [[huaca]]. Quốc giáo tôn thờ thần mặt trời Inti và nó quan trọng hơn các tôn giáo khác như [[Pachamama]].<ref>{{cite web|url=http://www.allempires.com/article/index.php?q=inca|title=The Inca – All Empires|publisher=}}</ref> Người Inca coi vua của họ, [[Sapa Inca]], là "con trai của mặt trời".<ref>[https://web.archive.org/web/20091110041802/http://www.nflc.org/Reach/7ca/enCAInca.htm "The Inca."] ''The National Foreign Language Center at the University of Maryland.'' 29 May 2007. Retrieved 10 September 2013.</ref>
 
Đế quốc Inca không sở hữu những yếu tố công nghệ văn minh của Cựu thế giới. Nhà nhân chủng học Gordon McEwan có bình rằng:<ref>{{cite book | author=McEwan, Gordon F. | year=2006 | title=The Incas: New Perspectives | location=New York | publisher=W.W. Norton & Co | page=5}}</ref>
Dòng 66:
Các học giả mô tả nền kinh tế Inca khá mâu thuẫn:<ref>{{cite web | author=La Lone, Darrell E. | title=The Inca as a Nonmarket Economy: Supply on Command versus Supply and Demand | page=292 | url=https://www.academia.edu/885136 | access-date=10 August 2017}}</ref>
{{quote | ... phong kiến, nô dịch, chủ nghĩa xã hội (tùy theo cách nhìn của từng người nó sẽ là thiên đường chủ nghĩa xã hội hoặc độc tài chủ nghĩa xã hội) | Darrell E. La Lone | ''The Inca as a Nonmarket Economy: Supply on Command versus Supply and Demand''}}
Nền kinh tế của họ không có tiền và không có thị trường. Họ trao đổi hàng hóa và dịch vụ theo quan hệ đối ứng giữa các cá nhân và trong, một cộng đôngđồng, một nhóm người hoặc các nhà lãnh đạo Inca. "Sưu thuế" đối với dân là họ phải đóng góp lao động cho Đế quốc. Những nhà cai trị Inca (những người sở hữu toàn bộ [[tư liệu sản xuất]]) trả ơn bằng cách cho dânban đất canh tác, hàng hóa và thức ăn đồ uống trong những dịp lễ hội tổcho chứcnhân bởi đế quốcdân.<ref>Morris, Craig and von Hagen, Adrianna (2011), ''The Incas'', London: Thames & Hudson, pp. 48–58</ref>
 
== Tổng quan ==
[[Tập tin:Quipu.png|nhỏ|trái|120px|Quipu]]
[[Tập tin:Pisac Terrassen medium.jpg|nhỏ|phải|Ruộng bậc thang tại [[Pisac]]]]
Người Inca nói [[tiếng Quechua]], sử dụng gútnút thắt [[Quipu]] chỉ thể hiện được số và mẫu [[Tocapu]] được dệt vào trong vải, loại mẫu mà người ta chưa chắc chắn có phải là chữ viết hay không. Vì người Inca không biết đến tiền nên họ không phát triển thuế theo khái niệm ngày nay của [[châu Âu]]. Thay vào đó họ phát triển một quốc gia thông qua việc ghi chép rất chính xác và bao quát số liệu thống kê để điều hòa tất cả các năng lực và nhu cầu, tất cả tài nguyên, cống lễ cũng như việc phân chia chúng. Vì thế, những việc sản xuất cần thiết cho quốc gia đã được thực hiện thông qua lao động được tổ chức tập thể một cách chặt chẽ.
 
Họ phải làm việc 1/3 thời gian lao động cho [[Inti]]- thần mặt trời, được đặt ngang hàng với những người thống trị vương quốc, 1/3 thời gian lao động khác cho những người già, đau ốm, góa bụa, trẻ mồ côi và những người cần giúp đỡ, 1/3 thời gian lao động cuối cùng được phép dùng để mưu sinh cho gia đình. Quý tộc và "nhân viên nhà nước" được nhiều ưu đãi, họ không phải làm công việc đồng áng và không phải phục vụ trong quân đội, được phép có nhiều vợ và đeo trang sức. Người thống trị vương quốc được tôn sùng như thần thánh bên cạnh thần mặt trời Inti, thần sáng tạo ra nền văn minh Inca [[Viracocha]] và nữ thần đất và thần sinh sản [[Pachamama]].