|
[[Tập tin:Taxonomic Rank Graph.svg|thumb|550px|Biểu đồ thể hiện các bậc phân loại chính: vực, giới, ngành, lớp, bộ, họ, chi, và loài. Ở đây nó minh họa cách bậc phân loại được dùng để phân loại động vật các động vật và các dạng sống khác có liên quan với loài cáo đỏ, [[Vulpes vulpes]].<ref>{{chú thích web | url = http://www.123rf.com | tiêu đề = Stock Photos và Ảnh miễn phí bản quyền từ 123RF Stock Photography | author = | ngày = | ngày truy cập = 6 tháng 10 năm 2015 | nơi xuất bản = 123RF Stock Photos | ngôn ngữ = }}</ref>]]
bac la hay dam nhau{{sơ khai sinh học}}
Trong phân loại sinh học, '''bậc''' là thứ tự tương đối của một sinh vật hay một nhóm sinh vật trong thế thống cấp bậc phân loại. Các ví dụ về bậc phân loại là loài, chi, họ, bộ, giới, vân vân.
Một bậc bất kỳ thì bao gồm trong nó các hạng mục ít chung chung hơn, tức là các mục mô tả cụ thể hơn về các dạng sống. Bên trên nó, mỗi bậc lại được xếp trong các hạng mục sinh vật chung chung hơn, và các nhóm sinh vật có liên quan với nhau thông qua các tính trạng hoặc đặc điểm di truyền từ các tổ tiên chung. Bậc phân loại ''loài'' và mô tả ''chi'' của loài đó là các đơn vị ''cơ bản''; tức là để xác định một sinh vật cụ thể nào đó thì thường người ta chỉ cần nêu ra hai bậc phân loại đó là đủ.<ref>[http://www.iapt-taxon.org/nomen/main.php?page=art2 International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants, Melbourne Code, 2012, articles 2 and 3]</ref>
Hãy xem xét các loài cáo; và một loài (species) trong số chúng, cáo đỏ ''[[Vulpes vulpes]]'': bậc phân loại tiếp theo của loài này là chi (genus) ''[[Vulpes]]'', bao gồm tất cả các loài "cáo thật". Các họ hàng gần chúng nhất nằm trong bậc phân loại cao hơn một bậc, là họ (family) [[Canidae]], bao gồm chó, chó sói, chó rừng, tất cả các loài cáo, và các loài dạng chó khác; bậc cao hơn tiếp theo là bộ (order) [[Carnivora]], bao gồm các loài giống chó và giống mèo (sư tử, hổ, gấu; và linh cẩu, chồn, và các loài đã nêu trên), và các động vật ăn thịt khác nữa. Là một nhóm thuộc lớp (class) [[Mammalia]] (Thú), tất cả các động vật trên được phân loại vào ngành (phylum) [[Động vật có dây sống|Chordata]], và tất cả chúng thuộc vào giới (kingdom) Động vật. Và tất cả chúng sẽ tìm được họ hàng gần nhất của chúng ở đâu đó trong số các [[Eukarya]] (sinh vật nhân chuẩn) trong bậc phân loại Vực (domain).
Tổ chức Mã quốc tế về Danh pháp động vật định nghĩa bậc phân loại là:
:[Bậc phân loại là] Vị trí của một đơn vị phân loại trong hệ thống cấp bậc phân loại, vì mục đích lập danh pháp (ví dụ, vì mục đích danh pháp, tất cả các họ đều nằm ở cùng một bậc phân loại, nằm giữa siêu họ và họ phụ).<ref>{{citation |author=International Commission on Zoological Nomenclature |year=1999 |title=International Code of Zoological Nomenclature. Fourth Edition |publisher=International Trust for Zoological Nomenclature |url=http://iczn.org/iczn/index.jsp}}</ref>
== Các bậc phân loại chính ==
Trong các xuất bản mang tính bước ngoặt của mình, như là ''[[Systema Naturae]] (Các hệ thống tự nhiên)'', [[Carolus Linnaeus]] đã chỉ dùng các bậc phân loại: giới, lớp, bộ, chi, loài và một bậc dưới loài. Ngày nay, việc đặt tên được quy định bởi các mã danh pháp (nomenclature codes). Có bảy bậc phân loại chính: giới, ngành, lớp, bộ, họ, chi, loài. Ngoài ra, vực (do Carl Woese đề xuất) cũng được sử dụng rộng rãi như là một bậc phân loại cơ bản, mặc dù nó không được đề cập đến trong mã danh pháp.
{| class="wikitable" style="margin: 0 auto;"
|colspan=7 align="center" bgcolor="#C1CDC1" | '''Các bậc phân loại chính'''
|-
|colspan=3 align="center" style="width:160px;" bgcolor="#E0EEE0" | Tiếng Latin
|colspan=3 align="center" style="width:160px;" bgcolor="#E0EEE0" | Tiếng Anh
|colspan=3 align="center" style="width:160px;" bgcolor="#E0EEE0" | Tiếng Việt
|-
|colspan=3 | ''regio''
|colspan=3 | domain
|colspan=3 | [[Vực (sinh học)|vực]]
|-
|colspan=3 | ''regnum''
|colspan=3 | kingdom
|colspan=3 | [[Giới (sinh học)|giới]]
|-
|colspan=3 | ''phylum''/''divisio''
|colspan=3 | phylum<sup>(trong Động vật học)</sup>/division<sup>(trong Thực vật học)</sup>
|colspan=3 | [[Ngành (sinh học)|ngành]]
|-
|colspan=3 | ''classis''
|colspan=3 | class
|colspan=3 | [[Lớp (sinh học)|lớp]]
|-
|colspan=3 | ''ordo''
|colspan=3 | order
|colspan=3 | [[Bộ (sinh học)|bộ]]
|-
|colspan=3 | ''familia''
|colspan=3 | family
|colspan=3 | [[Họ (sinh học)|họ]]
|-
|colspan=3 | ''genus''
|colspan=3 | genus
|colspan=3 | [[Chi (sinh học)|chi]]<sup>(trong Động vật học)</sup>/[[Chi (sinh học)|giống]]<sup>(trong Thực vật học)</sup>
|-
|colspan=3 | ''species''
|colspan=3 | species
|colspan=3 | [[Loài (sinh học)|loài]]
|}
Các bậc phân loại cơ bản là loài và chi. Khi một sinh vật được đặt tên loài, nó được ấn định vào một chi nào đó, và tên chi trở thành một phần của tên loài.
Tên của loài còn được gọi là tên, hay danh pháp hai phần. Ví dụ, tên khoa học của cây lúa nước thường được trồng ở Việt Nam là ''Oryza sativa,'' và Oryza là tên chi mà loài này thuộc về. Tên loài thường được viết ở dạng chữ nghiêng, hoặc gạch chân nếu không thể viết nghiêng được. Trong trường hợp ví dụ trên, ''Oryza'' là tên chung của chi và được viết hoa; còn ''sativa'' là tên chỉ loài, viết thường.
==Các bậc phân loại phụ==
Ngoài các bậc phân loại chính kể trên còn có nhiều bậc phân loại phụ cho mỗi bậc chính. Các bậc này không bắt buộc và không cố định, tùy vào mỗi hệ thống hoặc phương pháp phân loại mà tồn tại.
{| class="wikitable" style="margin: 0 auto;"
|colspan=4 align="center" bgcolor="#C1CDC1" | '''Các bậc phân loại chính và phụ'''
|-
|colspan=2 align="center" style="width:160px;" bgcolor="#E0EEE0" | Tiếng Anh
|colspan=2 align="center" style="width:160px;" bgcolor="#E0EEE0" | Tiếng Việt
|-
|colspan=2 | '''domain'''
|colspan=2 | '''[[Vực (sinh học)|vực]]'''
|-
|colspan=2 | '''kingdom'''
|colspan=2 | '''[[Giới (sinh học)|giới]]'''
|-
|colspan=2 | subkingdom
|colspan=2 | [[Giới (sinh học)|phân giới]]
|-
|colspan=2 | infrakingdom
|colspan=2 | [[Giới (sinh học)|thứ giới]]
|-
|colspan=2 | superphylum (động vật)/superdivision (thực vật)
|colspan=2 | [[Ngành (sinh học)|liên ngành]]
|-
|colspan=2 | '''phylum''' (động vật)/'''division''' (thực vật)
|colspan=2 | '''[[Ngành (sinh học)|ngành]]'''
|-
|colspan=2 | subphylum (động vật)/subdivision (thực vật)
|colspan=2 | [[Ngành (sinh học)|phân ngành]]
|-
|colspan=2 | infraphylum (động vật)/infradivision (thực vật)
|colspan=2 | [[Ngành (sinh học)|thứ ngành]]
|-
|colspan=2 | microphylum
|colspan=2 | [[Ngành (sinh học)|tiểu ngành]]
|-
|colspan=2 | superclass
|colspan=2 | [[Lớp (sinh học)|liên lớp]]
|-
|colspan=2 | '''class'''
|colspan=2 | '''[[Lớp (sinh học)|lớp]]'''
|-
|colspan=2 | subclass
|colspan=2 | [[Lớp (sinh học)|phân lớp]]
|-
|colspan=2 | infraclass
|colspan=2 | [[Lớp (sinh học)|thứ lớp]]
|-
|colspan=2 | parvclass
|colspan=2 | [[Lớp (sinh học)|tiểu lớp]]
|-
|colspan=2 | legion
|colspan=2 | [[Đoàn (sinh học)|đoàn]]
|-
|colspan=2 | cohort
|colspan=2 | [[Đội (sinh học)|đội]]
|-
|colspan=2 | magnorder (động vật)
|colspan=2 | [[Bộ (sinh học)|tổng bộ]] (động vật)
|-
|colspan=2 | superorder (động vật)
|colspan=2 | [[Bộ (sinh học)|liên bộ]] (động vật)
|-
|colspan=2 | grandorder (động vật)
|colspan=2 | [[Bộ (sinh học)|đại bộ]] (động vật)
|-
|colspan=2 | '''order'''
|colspan=2 | '''[[Bộ (sinh học)|bộ]]'''
|-
|colspan=2 | suborder
|colspan=2 | [[Bộ (sinh học)|phân bộ]]
|-
|colspan=2 | infraborder
|colspan=2 | [[Bộ (sinh học)|thứ bộ]]
|-
|colspan=2 | parvorder
|colspan=2 | [[Bộ (sinh học)|tiểu bộ]]
|-
|colspan=2 | megafamily (động vật)
|colspan=2 | [[Họ (sinh học)|tổng họ]] (động vật)
|-
|colspan=2 | grandfamily (động vật)
|colspan=2 | [[Họ (sinh học)|đại họ]] (động vật)
|-
|colspan=2 | hyperfamily (động vật)
|colspan=2 | [[Họ (sinh học)|siêu họ]] (động vật)
|-
|colspan=2 | superfamily
|colspan=2 | [[Họ (sinh học)|liên họ]]
|-
|colspan=2 | '''family'''
|colspan=2 | '''[[Họ (sinh học)|họ]]'''
|-
|colspan=2 | subfamily
|colspan=2 | [[Họ (sinh học)|phân họ]]
|-
|colspan=2 | supertribe
|colspan=2 | [[Tông (sinh học)|liên tông]]
|-
|colspan=2 | tribe
|colspan=2 | [[Tông (sinh học)|tông]]
|-
|colspan=2 | subtribe
|colspan=2 | [[Tông (sinh học)|phân tông]]
|-
|colspan=2 | '''genus'''
|colspan=2 | '''[[Chi (sinh học)|chi]]''' (thực vật)/'''[[Chi (sinh học)|giống]]''' (động vật)
|-
|colspan=2 | subgenus
|colspan=2 | [[Chi (sinh học)|phân chi]] (thực vật) /[[Chi (sinh học)|phân giống]] (động vật)
|-
|colspan=2 | section (thực vật)
|colspan=2 | [[Mục (thực vật học)|mục]] (thực vật)
|-
|colspan=2 | subsection (thực vật)
|colspan=2 | [[Mục (thực vật học)|phân mục]] (thực vật)
|-
|colspan=2 | series (thực vật)
|colspan=2 | [[Loạt (thực vật học)|loạt]] (thực vật)
|-
|colspan=2 | superspecies
|colspan=2 | [[Loài (sinh học)|liên loài]]
|-
|colspan=2 | '''species'''
|colspan=2 | '''[[Loài (sinh học)|loài]]'''
|-
|colspan=2 | subspecies
|colspan=2 | [[Loài (sinh học)|phân loài]]
|-
|colspan=2 | variety (thực vật)/morph (động vật)
|colspan=2 | [[Thứ (thực vật học)|thứ]] (thực vật)/[[Hình (động vật học)|hình]] (động vật)
|-
|colspan=2 | form (thực vật)
|colspan=2 | [[Dạng (thực vật học)|dạng]] (thực vật)
|}
== Hình ảnh ==
<gallery>
Tập tin:Biological classification L Pengo vflip be.svg
Tập tin:Categorias taxonomicas es.svg
Tập tin:Beetle collection.jpg
</gallery>
==Chú thích==
{{Tham khảo}}
==Tham khảo==
{{tham khảo}}
===Nghiên cứu thêm===
* [[Michael J. Benton|Benton, Michael J.]] 2005. ''Vertebrate Palaeontology'', 3rd ed. Oxford: Blackwell Publishing. ISBN 0-632-05637-1. ISBN 978-0-632-05637-8
* Brummitt, R.K., and C.E. Powell. 1992. ''Authors of Plant Names''. Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN 0-947643-44-3
* [[Robert L. Carroll|Carroll, Robert L.]] 1988. ''Vertebrate Paleontology and Evolution''. New York: W.H. Freeman & Co. ISBN 0-7167-1822-7
* [[Eugene S. Gaffney|Gaffney, Eugene S.]], and Peter A. Meylan. 1988. "A phylogeny of turtles". In M.J. Benton (ed.), ''The Phylogeny and Classification of the Tetrapods, Volume 1: Amphibians, Reptiles, Birds'', 157–219. Oxford: Clarendon Press.
* International Association for Plant Taxonomy. 2000. ''International Code of Botanical Nomenclature (Saint Louis Code)'', Electronic version. Truy cập 2007-07-21.
* International Association for Plant Taxonomy. 2006. ''International Code of Botanical Nomenclature (Vienna Code)'', Electronic version. Truy cập 2010-08-19.I [http://ibot.sav.sk/icbn/main.htm]
* Haris Abba Kabara. ''Karmos hand book for botanical names''.
* Lambert, David. 1990. ''Dinosaur Data Book''. Oxford: Facts On File & British Museum (Natural History). ISBN 0-8160-2431-6
* McKenna, Malcolm C., and Susan K. Bell (editors). 1997. ''Classification of Mammals Above the Species Level''. New York: Columbia University Press. ISBN 0-231-11013-8
* Milner, Andrew. 1988. "The relationships and origin of living amphibians". In M.J. Benton (ed.), ''The Phylogeny and Classification of the Tetrapods, Volume 1: Amphibians, Reptiles, Birds'', 59–102. Oxford: Clarendon Press.
* Novacek, Michael J. 1986. "The skull of leptictid insectivorans and the higher-level classification of eutherian mammals". ''Bulletin of the American Museum of Natural History'' '''183''': 1–112.
* Sereno, Paul C. 1986. "Phylogeny of the bird-hipped dinosaurs (Order Ornithischia)". ''National Geographic Research'' '''2''': 234–56.
* Willis, K.J., and J.C. McElwain. 2002. ''The Evolution of Plants''. Oxford University Press. ISBN 0-19-850065-3
{{Bậc phân loại}}
{{sơ khai sinh học}}
[[Thể loại:Phân loại sinh học]]
| 