Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Võ Tắc Thiên”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi
Thẻ: Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động
Không có tóm lược sửa đổi
Thẻ: Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động
Dòng 35:
| tôn giáo= [[Phật giáo]]
}}
'''Võ Tắc Thiên''' ([[chữ Hán]]: 武則天, [[17 tháng 2]], [[624]] - [[16 tháng 12]], [[705]]<ref>[http://www.sinica.edu.tw/ftms-bin/kiwi1/luso.sh?lstype=2&dyna=%AD%F0&king=%AAZ%A6Z&reign=%B8%FC%AA%EC&yy=1&ycanzi=&mm=9&dd=9&dcanzi= Academia Sinica - Chuyển hoán Trung Tây lịch]</ref>), cũng được đọc là '''Vũ Tắc Thiên'''{{refn|Võ Tắc Thiên 武則天 cũng được Nguyễn Danh Phiệt trong sách ''Hồ Quý Ly''; bản dịch năm 2004 của sách ''Quốc sử toản yếu'' của Nguyễn Huy Oánh; sách ''Thơ văn Lý-Trần, Tập 3'' của Viện Văn học đọc là Vũ Tắc Thiên.<ref>Nguyễn Danh Phiệt, ''Hồ Quý Ly'', Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 1997, trang 91.</ref><ref>Nguyễn Huy Oánh, ''Quốc sử toản yếu'', Nhà xuất bản Thuận Hóa, Thừa Thiên - Huế, 2004, trang 216.</ref><ref>Viện Văn học, ''Thơ văn Lý-Trần, Tập 3'', Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 1978, trang 220.</ref>|group="ten-nhan-vat"}}, thường gọi '''Võ hậu''' (武后) hoặc '''Thiên Hậu'''; 天后], là một [[phi tần]] ở Hậu cung của [[Đường Thái Tông]] Lý Thế Dân, sau này trở thành [[Hoàng hậu]] của [[Đường Cao Tông]] Lý Trị. Bà là mẹ của 2 vị Hoàng đế kế tiếp, [[Đường Trung Tông]] [[Lý Hiển]] và [[Đường Duệ Tông]] [[Lý Đán]].
 
Cùng với tôn hiệu Thiên Hậu của bà và tôn hiệu ['''Thiên Hoàng'''; 天皇] của Đường Cao Tông, 2 người đã đồng trị vì nhà Đường trong một thời gian dài và cùng được gọi là ['''Nhị Thánh'''; 二聖]. Sau khi Đường Cao Tông qua đời, Thiên Hậu trải qua các đời Đường Trung Tông và Đường Duệ Tông với tư cách [[Hoàng thái hậu]], và cuối cùng trở thành [[Hoàng đế]] duy nhất của triều đại [[Võ Chu]], triều đại mà bà sáng lập tồn tại từ năm [[690]] đến năm [[705]]. Do đó, Võ Tắc Thiên trở thành [[Nữ hoàng]] duy nhất được công nhận trong [[lịch sử Trung Quốc]]<ref>Thời [[Bắc Ngụy]], Hồ Thái hậu từng đưa một người cháu gái của mình lên ngôi, nhưng nói dối là con trai và chỉ được vài ngày thì bị phế truất, do đó công chúa Nguyên thị này thường không được coi là Hoàng đế</ref>. Dù vậy, [[Cựu Đường thư]] và [[Tân Đường thư]] vẫn chỉ gọi bà là [''Thái hậu''] ngay cả sau khi bà tự xưng Đế, đó là vì vấn đề không nhìn nhận địa vị của bà trong thời đại cũ.
'''Võ Tắc Thiên''' ([[chữ Hán]]: 武則天, [[17 tháng 2]], [[624]] - [[16 tháng 12]], [[705]]<ref>[http://www.sinica.edu.tw/ftms-bin/kiwi1/luso.sh?lstype=2&dyna=%AD%F0&king=%AAZ%A6Z&reign=%B8%FC%AA%EC&yy=1&ycanzi=&mm=9&dd=9&dcanzi= Academia Sinica - Chuyển hoán Trung Tây lịch]</ref>), cũng được đọc là '''Vũ Tắc Thiên'''{{refn|Võ Tắc Thiên 武則天 cũng được Nguyễn Danh Phiệt trong sách ''Hồ Quý Ly''; bản dịch năm 2004 của sách ''Quốc sử toản yếu'' của Nguyễn Huy Oánh; sách ''Thơ văn Lý-Trần, Tập 3'' của Viện Văn học đọc là Vũ Tắc Thiên.<ref>Nguyễn Danh Phiệt, ''Hồ Quý Ly'', Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 1997, trang 91.</ref><ref>Nguyễn Huy Oánh, ''Quốc sử toản yếu'', Nhà xuất bản Thuận Hóa, Thừa Thiên - Huế, 2004, trang 216.</ref><ref>Viện Văn học, ''Thơ văn Lý-Trần, Tập 3'', Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 1978, trang 220.</ref>|group="ten-nhan-vat"}}, thường gọi '''Võ hậu''' (武后) hoặc '''Thiên Hậu'''; 天后], là một [[phi tần]] ở Hậu cung của [[Đường Thái Tông]] Lý Thế Dân, sau này trở thành [[Hoàng hậu]] của [[Đường Cao Tông]] Lý Trị. Bà là mẹ của 2 vị Hoàng đế kế tiếp, [[Đường Trung Tông]] [[Lý Hiển]] và [[Đường Duệ Tông]] [[Lý Đán]].
 
Cùng với tôn hiệu Thiên Hậu của bà và tôn hiệu ['''Thiên Hoàng'''; 天皇] của Đường Cao Tông, 2 người đã đồng trị vì nhà Đường trong một thời gian dài và cùng được gọi là ['''Nhị Thánh'''; 二聖]. Sau khi Đường Cao Tông qua đời, Thiên Hậu trải qua các đời Đường Trung Tông và Đường Duệ Tông với tư cách [[Hoàng thái hậu]], và cuối cùng trở thành [[Hoàng đế]] duy nhất của triều đại [[Võ Chu]], triều đại mà bà sáng lập tồn tại từ năm [[690]] đến năm [[705]]. Do đó, Võ Tắc Thiên trở thành [[Nữ hoàng]] duy nhất được công nhận trong [[lịch sử Trung Quốc]]<ref>Thời [[Bắc Ngụy]], Hồ Thái hậu từng đưa một người cháu gái của mình lên ngôi, nhưng nói dối là con trai và chỉ được vài ngày thì bị phế truất, do đó công chúa Nguyên thị này thường không được coi là Hoàng đế</ref>. Dù vậy, [[Cựu Đường thư]] và [[Tân Đường thư]] vẫn chỉ gọi bà là [''Thái hậu''] ngay cả sau khi bà tự xưng Đế, đó là vì vấn đề không nhìn nhận địa vị của bà trong thời đại cũ.
 
Trong 15 năm cai trị với tôn hiệu '''Thánh Thần Hoàng đế''' (聖神皇帝), Võ Tắc Thiên mở mang lãnh thổ Trung Quốc, vươn sang Trung Á, hoàn thành cuộc chinh phục bán đảo [[Triều Tiên]]. Nội địa khuyến khích phát triển [[Phật giáo]], tập trung phát triển kinh tế - xã hội, duy trì sự ổn định trong nước. Tuy nhiên, do tư tưởng nam tôn nữ ti đã ăn sâu trong lòng xã hội phong kiến, lại thêm tính cách độc ác, hà khắc trong việc cai trị khiến đông đảo cựu thần [[nhà Đường]] không phục. Cuối đời, bà có hai nam sủng là anh em họ Trương, [[Trương Xương Tông]] và [[Trương Dịch Chi]], cùng họ dâm loạn trong cung, vì sủng ái hai anh em mà bà dung túng cho 2 người chuyên quyền, khiến nhiều quần thần bất bình. Tới năm [[705]], [[Tể tướng]] đương triều là [[Trương Giản Chi]] cùng các đại thần phát động binh biến, ép Võ hậu thoái ngôi và đưa Đường Trung Tông lên ngôi lần thứ hai. Bà bị giam lỏng ở [[Thượng Dương cung]] tại [[Lạc Dương]] cho đến khi qua đời không lâu sau đó, với tuổi thọ là khi 82 tuổi. Bà cũng trở thành 1 trong 3 vị Hoàng đế Trung Hoa có tuổi thọ cao nhất (trên 80 tuổi), bên cạnh [[Lương Vũ Đế]] Tiêu Diễn (87 tuổi) và [[Thanh Cao Tông]] Càn Long hoàng đế (89 tuổi).
 
Việc bà nổi lên nắm quyền cai trị bị các nhà sử học [[Khổng giáo]] chỉ trích mạnh mẽ, thường so sánh bà với [[Lã hậu]] [[nhà Hán]] bởi sự chuyên quyền và tàn độc, được gọi chung là ['''Lã Võ'''; 吕武]<ref>《宋史演义》:彼刘美人以色得幸,专宠后宫,亦何尝不自私欲所致乎?幸刘氏有吕武之才,无吕武之恶,其事郭后也以谨,其待杨妃也以和;即宫中侍儿,得幸生子,饰为己有,迹近诡秘,但上未敢欺罔真宗,下未忍害死李侍,第不过借此以攫后位,希图尊宠,狡则有之,而恶尚未也。然后世已深加痛嫉,至有狸奴换主之讹传,归罪郭槐,归功包拯,捕风捉影,全属荒唐。</ref>. Khi đánh giá khái quát lịch sử Trung Hoa, Võ Tắc Thiên cùng 2 vị ''"Nữ hoàng không miện"'' là [[Lã hậu]] và [[Từ Hi Thái hậu]] là 3 phụ nữ nắm quyền lực tối cao nhất từng xuất hiện trong các triều đình phong kiến Trung Hoa, bị dân gian coi là những ''"gian hậu loạn triều"'' tàn ác bất nhân với cả người thân, làm nghiêng đổ xã tắc. Tuy nhiên, các nhà sử học từ sau những năm [[1950]] đã đánh giá bà cân bằng hơn. Võ Tắc Thiên có những chỗ dở như tàn nhẫn giết hại nhiều người thân, hà khắc làm người dân khiếp sợ, dâm loạn khiến thiên hạ chê cười, nhưng bà cũng biết trọng dụng nhân tài và có một số thành công trong việc cai trị.
 
== Thân thế và tên thật ==