Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Nhóm ngôn ngữ Rhaetia-Rôman”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
nKhông có tóm lược sửa đổi
n clean up, General fixes, replaced: →
 
Dòng 1:
{{Infobox language family|name=Nhóm ngôn ngữ Rhaetia-Rôman|altname=Rhaetia|acceptance=tranh cãi|region=[[Ý]], [[Thụy Sĩ]]|familycolor=Indo-European|fam2=[[Nhóm ngôn ngữ gốc Ý|gốc Ý]]|fam3=[[Nhóm ngôn ngữ Rôman|Rôman]]|fam4=[[Nhóm ngôn ngữ Tây Rôman|Tây Rôman]]|fam5=[[Nhóm ngôn ngữ Gallo-Rôman|Gallo-Rôman]]|glotto=none|map=Rhaeto-Romance languages.png}}
'''Nhóm ngôn ngữ Rhaetia-Rôman''' hay '''Rhaetia''' là một nhóm ngôn ngữ thuộc [[nhóm ngôn ngữ Rôman]] được nói ở bắc và đông bắc [[Ý]] và ở [[Thụy Sĩ]]. Cái tên "Rhaetia-Rôman" dùng để chỉ tỉnh [[Raetia]] của [[Đế quốc La Mã]] trước đây. Cơ sở ngôn ngữ của nhóm được thảo luận trong cái gọi là [[Questione Ladina]]. Các ngôn ngữ Rhaetia-Rôman tạo thành một nhóm thuộc [[nhóm ngôn ngữ Rôman]] ở vùng Alps thuộc miền bắc Ý và Thụy Sĩ. Ban đầu được nghiên cứu bởi nhà ngôn ngữ học người Ý [[Graziadio Ascoli]], vào năm 1873, Ascoli nhận thấy những ngôn ngữ này chia sẻ một số điều phức tạp và tin rằng chúng tạo thành một nhóm ngôn ngữ riêng.<ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=zWSIAgAAQBAJ&pg=PP1|title=The Rhaeto-Romance Languages|last=Beninca|first=Paola|last2=Haiman|first2=John|date=2005|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-96548-9}}</ref> Điều khác biệt giữa các ngôn ngữ Rhaetia-Rôman với các ngôn ngữ Ý và các ngôn ngữ miền Tây khác là độ dài âm vị nguyên âm (nguyên âm nhấn mạnh dài), sự hình thành phụ âm và một chuỗi nguyên âm làm tròn giữa.<ref name=":32">{{Chú thích tạp chí|last=Leonard|first=Clifford S.|date=1964|title=Proto-Rhaeto-Romance and French|journal=Language|volume=40|issue=1|pages=23–32|doi=10.2307/411921|jstor=411921}}</ref> Một vài ví dụ đáng chú ý của các ngôn ngữ này là [[tiếng Romansh]], [[tiếng Friuli]] và [[tiếng Ladin]], được chính thức công nhận cùng với tiếng Đức, tiếng Pháp và tiếng Ý, bởi chính phủ Thụy Sĩ và Ý. Tổng cộng có khoảng 660.000 người nói các ngôn ngữ Rhaetia-Rôman, đại đa số họ nói tiếng [[tiếng Friuli]] với khoảng nửa triệu người.<ref name=":22">{{Chú thích web|url=https://www.ethnologue.com/|tựa đề=Ethnologue: Languages of the World|website=Ethnologue|ngôn ngữ=en|ngày truy cập=2018-04-28}}</ref>
 
== Nguồn gốc ==
Trước cuộc chinh phục của người La Mã, dãy núi Alps đã bị người [[Ngữ tộc Celt|Celt]] phát hiện ở phía bắc và người Rhaetia ở phía nam. Khu vực này được sáp nhập vào [[Đế quốc La Mã|Đế chế La Mã]] dưới triều đại của [[Augustus]]. Các ngôn ngữ Rhaetia-Rôman có nguồn gốc từ một phương ngữ của [[tiếng Latinh]] của miền trung dãy Alps.
 
Vào cuối Đế chế La Mã, có một khu vực không bị phá vỡ bởi giọng Rôman đặc biệt ở đây, dần dần bị chia cắt thành các khu vực hẻo lánh trong các thung lũng cao bởi sự xâm lấn của các phương ngữ Đức từ phía bắc và các [[Nhóm ngôn ngữ Gallo-Ý|ngôn ngữ Gallo-Ý]] từ phía nam.
 
Nhóm ngôn ngữ Rhaetia-Rôman từng được nói trên một khu vực rộng lớn hơn nhiều trong thời cai trị của [[Charlemagne]], trải dài về phía bắc vào các bang [[Glarus (bang)|Glarus]] và [[St. Gallen (bang)|St. Gallen]] ngày nay, đến [[Walensee]] ở phía tây bắc, và [[Rüthi]] và [[Thung lũng Alpine]] ở phía đông bắc. Ở phía đông, một phần của [[Vorarlberg]] thời hiện đại cũng như một phần của [[Tirol]] nói ngôn ngữ Rôman. Các khu vực phía bắc của [[Thụy Sĩ]] trên thực tế, được gọi là "Hạ Raetia", đã trở thành vùng nói tiếng Đức vào thế kỷ thứ 12;<ref>Liver 1999. p. 76</ref> đến thế kỷ 15, người dân thung lũng sông St. Gallen và các khu vực xung quanh Wallensee hoàn toàn nói tiếng Đức.<ref>Coray 2008. p. 78</ref>
 
Sự thay đổi ngôn ngữ này là một quá trình dài, với các thị trấn trung tâm lớn hơn, thông qua tiếng Đức trước tiên, trong khi các khu vực ngoại vi xung quanh họ vẫn nói tiếng Romansh lâu hơn. Sự chuyển đổi sang tiếng Đức bởi ảnh hưởng của giới thượng lưu nói tiếng Đức địa phương và bởi những người nhập cư nói tiếng Đức từ phía bắc, còn các tầng lớp thấp hơn và nông thôn giữ ngôn ngữ Retoromance lâu hơn.
 
== Ngôn ngữ liên quan ==
Nhóm ngôn ngữ này có liên quan chặt chẽ nhất với các láng giềng gần nhất: [[Tiếng Pháp|Pháp]], [[Tiếng Franco-Provençal|Franco-Provençal]], [[Tiếng Occitan|Occitan]], [[Nhóm ngôn ngữ Gallo-Ý|Gallo-Ý]] ([[Tiếng Piemonte|Piemonte]], [[Tiếng Liguria|Liguria]], [[Tiếng Lombard|Lombard]], [[Tiếng Emilia-Romagna|Emilia-Romagna]]), [[Tiếng Veneto|Veneto]] và [[Tiếng Istria|Istria]].
 
Một số mục từ vựng được chia sẻ với các ngôn ngữ Iberia-Rôman do sự Latinh hóa tương tự cho tất cả khu vực, mặc dù điều này cũng có thể được giải thích bằng lý thuyết ngôn ngữ học khu vực của Bartoli, Iberia-Rôman là một khu vực ngoại vi, vì đó là Balkan-Rôman, Nam-Ý và Rhaetia-Rôman, trong khi Gallo-Rôman và Ý-Rôman là khu vực trung tâm. Các ngôn ngữ Rhaetia-Rôman đã liên hệ với các ngôn ngữ Rôman khác, tồn tại ở các khu vực giáp ranh nhưng sau đó đã biến mất, như Rôman Moselle và Rôman Áo .
 
== Phân bố địa lý ==
 
=== Tiếng Rômansh ===
Được nói tại bang [[Graubünden]] của Thụy Sĩ bởi 60.561 người (0,83% dân số Thụy Sĩ) nhưng con số này đang giảm nhanh chóng.
 
=== Tiếng Friuli ===
[[Tập tin:Furlan_Venčon.jpg|nhỏ|Biển báo song ngữ (tiếng Ý và tiếng Friuli) ở [[Friuli-Venezia Giulia|Friuli-Venezuela]]]]
Được nói ở Ý đáng chú ý nhất là các tỉnh [[Udine]] và [[Pordenone (tỉnh)|Pordenone]] bởi khoảng 600.000 người.
 
=== Tiếng Ladin ===
Được nói tại Ý bởi khoảng 18.550 người.
 
== Phân chia ==
[[Tập tin:Rhaeto-Romance_languages_now_and_1200_years_ago..png|nhỏ|Tóm gọn khu vực của các ngôn ngữ Rhaetia-Rôman]]
Khu vực nơi các ngôn ngữ Rhaetia-Rôman (còn được gọi là nhóm ngôn ngữ Ladin, không nên nhầm lẫn với [[tiếng Ladino]] hoặc [[tiếng Judaeo-Tây Ban Nha]]) được sử dụng trong thời [[Trung Cổ]] kéo dài từ [[Thụy Sĩ]] đến [[Julian Alps]] (ở miền tây [[Slovenia]] ngày nay).
 
Nhóm ngôn ngữ Rhaetia-Rôman có thể bao gồm các ngôn ngữ sau:
 
* [[Tiếng Romansh]]: Ở Thụy Sĩ, tiếng Romansh là một trong bốn ngôn ngữ quốc gia; tuy nhiên, việc sử dụng nó khá hạn chế ở bang [[Graubünden]] (tiếng Romansh: ''Grischun'').
* [[Tiếng Ladin]]: Ý (ở [[Trentino]], [[Nam Tirol]] và [[Belluno (tỉnh)|tỉnh Belluno]])
* [[Tiếng Friuli]]: Vùng [[Friuli]], Ý
 
== Xem thêm ==
 
* [[Tiếng Rhaetia]], một ngôn ngữ không liên quan được sử dụng trong thời cổ đại xung quanh khu vực nơi nhóm ngôn ngữ Rhaetia-Rôman hiện được sử dụng.
* [[Nhóm ngôn ngữ Tây Rôman]]
 
== Tham khảo ==
Dòng 48:
{{Ngôn ngữ tại Thụy Sĩ}}
 
{{DEFAULTSORT:Rhaeto-Rôman}}
[[Thể loại:Ngôn ngữ Tây Rôman]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Ý]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Thụy Sĩ]]
{{DEFAULTSORT:Rhaeto-Rôman}}