Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Châu Phi”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
|||
Dòng 1:
{{Infobox Continent
|title = Châu Phi
Dòng 26:
}}
[[Tập tin:Africa satellite orthographic.jpg|nhỏ|280px|Hình ảnh của châu Phi chụp từ vệ tinh]]
'''Châu Phi''' (
'''Bốn điểm cực đất liền châu Phi''', điểm cực đông là mũi Hafun (10°27'B, 51°24'Đ), điểm cực nam là mũi Agulhas (34°51'N, 20°02'Đ ), điểm cực tây là mũi Cap Vert (14°45'B, 17°33'T), điểm cực bắc là mũi Ben Sakka (37°21'B, 9°50'Đ).
[[Tập tin:LocationAfrica.png|nhỏ|250px|Bản đồ thế giới chỉ ra châu Phi về mặt địa lý]]▼
Diện tích [[cao nguyên]] của lục địa châu Phi rộng lớn, cao nguyên có chiều cao từ 500 mét đến 1000 mét so với mức mặt biển, chiếm hơn 60% diện tích châu Phi, có danh hiệu "lục địa cao nguyên". Cao nguyên đồi núi có chiều cao trên 2000 mét so với mức mặt biển chiếm chừng 5% diện tích châu Phi. [[Đồng bằng]] thấp hơn 200 mét so với mức mặt biển phần nhiều phân bố ở khu vực dọc sát bờ biển, không đủ 10% diện tích châu Phi. Chiều cao trung bình so với mức mặt biển của lục địa châu Phi là 650 mét.
Châu Phi là một những chỗ khởi nguyên [[Người|loài người]] cổ đại và văn minh cổ đại của thế giới, 4000 năm trước Công nguyên có tư liệu chữ viết sớm nhất. [[Ai Cập]] ở phần phía bắc châu Phi là một những chỗ khởi nguyên [[văn minh]] thế giới.
Từ lúc [[đế quốc Bồ Đào Nha]] chiếm lĩnh [[Ceuta]] vào năm 1415, các cường quốc châu Âu bắt đầu tiến hành đối với sự thống trị của thực dân, khoảng cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX đạt đến đỉnh điểm, có chừng 95% ruộng đất châu Phi bị các cường quốc chia cắt, tài nguyên bị cướp đoạt trong khoảng thời gian dài. Sau năm 1947, các thuộc địa liên tiếp độc lập, cho nên Năm độc lập châu Phi (năm 1960) thì tượng trưng châu Phi thoát khỏi sự thống trị của các cường quốc, chấm dứt thời đại thực dân ở châu Phi.
==Duyên cách lịch sử==
▲[[Tập tin:LocationAfrica.png|nhỏ|250px|Bản đồ thế giới chỉ ra châu Phi về mặt địa lý]]
{{main|Lịch sử Châu Phi}}
=== Nguồn gốc tên gọi ===
Châu Phi là tên gọi giản lược của "châu A-phi-lợi-gia", đối với nguồn gốc của từ Africa, đã lưu truyền không ít truyền thuyết thú vị: một loại truyền thuyết là, ngày xưa cũng có vị tù trưởng tên là Africus, xâm nhập Bắc Phi vào năm 2000 trước Công nguyên, đã kiến lập một thành phố tên là Afrikyah ở chỗ đó, sau này mọi người liền đem địa phương trải dài này gọi là Africa. Một loại truyền thuyết khác là, "Africa" là tên gọi một vị nữ thần mà [[người Berber]] cư trú ở Bắc Phi sùng tín. Vị nữ thần này là vị thần Bảo hộ che chở, có người nói có từ sớm nhất vào thế kỉ I trước Công nguyên, [[người Berber]] đã từng phát hiện tượng đắp của vị nữ thần này ở trong một miếu thờ, bà ấy là người nữ trẻ tuổi toàn thân khoác bộ da [[voi]]. Sau đó, mọi người liền lấy tên chữ "Africa" của nữ thần coi là tên gọi của lục địa châu Phi. Tuy nhiên lại có một loại truyền thuyết là chữ africa bắt nguồn từ chữ aprica của [[Tiếng Latinh|tiếng La-tinh]], ý nghĩa là khu vực có [[ánh sáng Mặt Trời]] nóng như lửa đốt, so sánh với [[Hy Lạp|Hi Lạp]] và [[Roma|Rôma]], [[Ý]] ở bờ bắc [[Địa Trung Hải]], [[ánh sáng Mặt Trời]] của khu vực Bắc Phi đúng thật là nóng như lửa đốt càng thêm nhiều. Ngoài ra, ''afri'' là tên chữ thường thấy của người Bắc Phi và người [[Carthage|Các-tha-di]], thông thường cho biết là điều này có liên quan với ''afar'' - nghĩa là "đất bụi" trong [[Tiếng Phoenicia|tiếng Phơ-ni-xi]].<ref>Venter & Neuland, ''NEPAD and the African Renaissance'' (2005), p. 16</ref> Tuy nhiên năm 1981,<ref>{{cite web|url=http://michel-desfayes.org/namesofcountries.html|title=The Names of Countries|last=Desfayes|first=Michel|date=25 January 2011|website=michel-desfayes.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20190627022921/http://michel-desfayes.org/namesofcountries.html|archive-date=27 June 2019|accessdate=9 April 2019|quote=Africa. From the name of an ancient tribe in Tunisia, the ''Afri'' (adjective: ''Afer''). The name is still extant today as ''Ifira'' and ''Ifri-n-Dellal'' in Greater Kabylia (Algeria). A Berber tribe was called ''Beni-Ifren'' in the Middle Ages and ''Ifurace'' was the name of a Tripolitan people in the 6th century. The name is from the Berber language ''ifri'' 'cave'. Troglodytism was frequent in northern Africa and still occurs today in southern Tunisia. Herodote wrote that the Garamantes, a North African people, used to live in caves. The Ancient Greek called ''troglodytēs'' an African people who lived in caves. ''Africa'' was coined by the Romans and {{'}}''Ifriqiyeh''{{'}} is the arabized Latin name. (Most details from Decret & Fantar, 1981).|url-status=dead}}</ref> lại có cách nói mới là từ vựng đó bắt nguồn từ chữ ''ifri'' của người Berber, tức là "hang động", chỉ người ở trong hang thay thế khu vực này.<ref name="Michell">{{Cite journal|last1=Babington Michell|first1=Geo|year=1903|title=The Berbers|journal=Journal of the Royal African Society|volume=2|issue=6|pages=161–194|doi=10.1093/oxfordjournals.afraf.a093193|jstor=714549}}</ref> Nhưng mà sau khi người [[La Mã cổ đại]] thông qua ba lần [[chiến tranh Punic]] đánh bại người [[Carthage|Các-tha-di]], bành trướng liên tục không ngừng, đã thiết lập tỉnh Africa, hàm nghĩa của tên chữ này thì mới mở rộng một cách liên tục không ngớt. Tên gọi này sớm nhất chỉ giới hạn ở khu vực phía bắc của lục địa châu Phi. Đến thế kỉ II Công nguyên, [[đế quốc La Mã]] mở rộng từ [[Eo biển Gibraltar|eo biển Di-bra-ta]] đến cả khu vực rộng lớn miền đông bắc [[Ai Cập]], mọi người lấy người La Mã hoặc người bản địa ở chỗ này gọi chung là African, nghĩa là người Africa. Địa phương trải dài này cũng bị gọi là Africa, về sau lại phiếm chỉ lục địa châu Phi. Bắt đầu thời kì [[Trung Cổ]] trong tiếng Anh cũng dùng Affrike để chỉ châu Phi.
== Vị trí ==
|