Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Sự kiện tuyệt chủng Phấn Trắng – Cổ Cận”

|year=2004|pages=|isbn=0-521-78142-6|oclc=|doi=|accessdate=}}</ref>{{efn|Trước đây sự kiện này có tên ''Sự kiện tuyệt chủng kỷ CretaPhấn Trắng-phân đại Đệ Tam'', tuy nhiên do thuật ngữ "[[phân đại Đệ Tam|Đệ Tam]]" hiện không được [[:en:International Commission on Stratigraphy|ICS]] dùng làm tên chính thức để chỉ các đơn vị đá mà thay vào đó là kỷ PaleogenCổ Cận.}}{{efn|name=k-pg|Sự kiện này còn có tên gọi ngắn hơn là sự kiện tuyệt chủng '''K–Pg''' (K viết tắt của ''Kreide'' tức Kỷ Phấn trắng ''Creta'', Pg cho [[Kỷ PaleogenCổ Cận]]}} xảy ra cách đây khoảng 65,5 triệu năm ([[Mêga|Ma]]) vào cuối thời kỳ [[tầng Maastricht|Maastricht]], là hiện tượng các loài [[động vật|động]] [[thực vật]] [[tuyệt chủng]] với quy mô lớn trong một khoảng thời gian địa chất ngắn.<ref>{{cite web|url=http://www.stratigraphy.org/index.php/ics-chart-timescale |title=International Chronostratigraphic Chart |publisher=International Commission on Stratigraphy |year=2015 |accessdate=29 April 2015 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140530005940/http://www.stratigraphy.org/index.php/ics-chart-timescale |archivedate=May 30, 2014 }}</ref><ref name="Renne2013">{{cite journal |last=Renne |first=Paul R. |last2=Deino |first2=Alan L. |last3=Hilgen |first3=Frederik J. |last4=Kuiper |first4=Klaudia F. |last5=Mark |first5=Darren F. |last6=Mitchell |first6=William S. |last7=Morgan |first7=Leah E. |last8=Mundil |first8=Roland |last9=Smit |first9=Jan |title=Time Scales of Critical Events Around the Cretaceous-Paleogene Boundary |journal=Science |date=7 February 2013 |volume=339 |issue=6120 |pages=684–687 |doi=10.1126/science.1230492 |pmid=23393261 |url=http://science.sciencemag.org/content/339/6120/684 |bibcode=2013Sci...339..684R}}</ref><ref name="Fortey"/> Sự kiện này còn liên quan đến ranh giới địa chất giữa [[kỷ CretaPhấn Trắng]] và [[kỷ PaleogenCổ Cận]], đó là một dải [[trầm tích]] mỏng được tìm thấy ở nhiều nơi trên thế giới.{{efn|name=k-pg}} Sự kiện này đánh dấu sự kết thúc của [[đại Trung sinh|đại Trung Sinh]] và bắt đầu [[đại Tân sinh|đại Tân Sinh]].<ref name="Fortey">{{chú thích sách |last=Fortey|first= R |title=Life: A Natural History of the First Four Billion Years of Life on Earth |publisher=Vintage |year=1999 |pages=238–260 |isbn=978-0-375-70261-7}}</ref>

Mặc dù sự kiện đánh dấu một ranh giới địa chất là khốc liệt, đó là sự biến đổi đáng kể về tốc độ tuyệt chủng giữa và trong các [[nhánh]] khác nhau. Các loài phụ thuộc vào quang hợp đã suy giảm hoặc trở nên tuyệt chủng khi các hạt vật chất trong khí quyển che ánh nắng mặt trời và làm giảm [[năng lượng Mặt Trời|năng lượng mặt trời]] đến được bề mặt Trái Đất. Sự tuyệt chủng thực vật này gây ra một xáo trộn lớn đối với các nhóm thực vật chi phối.<ref name="autogenerated347">{{chú thích tạp chí|author=Wilf P, Johnson KR |title=Land plant extinction at the end of the Cretaceous: a quantitative analysis of the North Dakota megafloral record |journal=Paleobiology |year=2004 |volume=30 |issue=3 |pages=347–368 |doi = 10.1666/0094-8373(2004)030<0347:LPEATE>2.0.CO;2|issn=0094-8373}}</ref> Các loài sinh vật quang hợp, bao gồm [[thực vật phiêu sinh]] và thực vật trên cạn, tạo thành nền tảng của [[chuỗi thức ăn]] vào cuối [[kỷ CretaPhấn Trắng]] giống như ngày nay. Các dấu vết cho thấy rằng các [[động vật ăn cỏ]] đã chết khi các thực vật mà chúng ăn trở nên khan hiếm. Do đó, các [[săn mồi|động vật săn mồi]] hàng đầu như ''[[Khủng long bạo chúa|Tyrannosaurus rex]]'' cũng chết.

Các loài [[động vật ăn tạp]], [[động vật ăn sâu bọ]] và [[động vật ăn xác chết]] đã sống sót trong sự kiện tuyệt chủng, có lẽ do lượng thực phẩm gia tăng. Vào cuối kỷ CretaPhấn Trắng, có vẻ như đã không còn loài động vật có vú ăn cỏ hay ăn thịt thuần túy. Thú và chim đã sống sót qua sự kiện tuyệt chủng đã ăn [[côn trùng]], [[giun]] và ốc, mà các sinh vật này tới lượt mình lại ăn động vật và thực vật chết. Các nhà khoa học giả thiết rằng các sinh vật này đã sống sót sau sự sụp đổ của các chuỗi thức ăn dựa trên thực vật là do chúng ăn thức ăn vụn (vật chất hữu cơ không có sự sống).<ref name="MacLeod"/><ref name="SheehanHansen">{{chú thích tạp chí| author=Sheehan Peter M, Hansen Thor A | title =Detritus feeding as a buffer to extinction at the end of the Cretaceous | journal =Geology | volume =14 |issue =10| pages =868–870| year =1986| url =http://geology.geoscienceworld.org/content/14/10/868.abstract| doi =10.1130/0091-7613(1986)14<868:DFAABT>2.0.CO;2|accessdate =ngày 4 tháng 7 năm 2007| issn=0091-7613}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|title=Faunal evidence for reduced productivity and uncoordinated recovery in Southern Hemisphere Cretaceous-Paleogene boundary sections|author=Aberhan M, Weidemeyer S, Kieesling W, Scasso RA, Medina FA |year=2007 |journal=Geology |volume=35 |issue=3 |pages=227–230 |doi=10.1130/G23197A.1}}</ref>

Các động vật hít thở không khí lớn nhất sống sót qua sự kiện này như [[động vật dạng cá sấu]] (Crocodyliformes) và [[li long]] (Choristodera), là những dạng bán thủy sinh và đã tiếp cận được với nguồn thức ăn mảnh vụn. Các loài cá sấu hiện đại có thể sống như các động vật ăn xác chết và có thể sống sót vài tháng mà không cần thức ăn, và con non của chúng thì nhỏ, chậm lớn, và ăn chủ yếu là động vật không xương sống và sinh vật chết hay mảnh vụn của các sinh vật trong những năm đầu tiên. Các đặc điểm này đã được liên kết với sự sống sót của cá sấu vào cuối kỷ CretaPhấn Trắng.<ref name="SheehanHansen"/>

Ranh giới K-T thể hiện một trong số các luân chuyển mạnh mẽ nhất trong hóa thạch đối với các vi [[sinh vật phù du|phiêu sinh vật]] chứa vôi khác nhau đã hình thành nên trầm tích canxi, là tiền đề cho tên gọi của kỷ Phấn trắng (kỷ CretaPhấn Trắng). Luân chuyển trong nhóm này được đánh dấu sắc nét ở cấp độ loài.<ref>{{chú thích tạp chí |author=Pospichal JJ |title=Calcareous nannofossils and clastic sediments at the Cretaceous–Tertiary boundary, northeastern Mexico |year=1996 |journal=Geology |volume=24 |issue=3 |pages=255–258 |url=http://geology.geoscienceworld.org/content/24/3/255.abstract |doi=10.1130/0091-7613(1996)024<0255:CNACSA>2.3.CO;2|bibcode = 1996Geo....24..255P }}</ref><ref>{{chú thích tạp chí |author=Bown P |year=2005 |title=Selective calcareous nannoplankton survivorship at the Cretaceous–Tertiary boundary |journal=Geology |volume=33 |issue=8 |pages=653–656 |url=http://geology.geoscienceworld.org/content/33/8/653.abstract | doi =10.1130/G21566.1 |bibcode = 2005Geo....33..653B }}</ref> Phân tích thống kê về sự mất đi của sinh vật biển trong khoảng thời gian này cho thấy rằng sự sụt giảm đa dạng sinh học chủ yếu là do sự gia tăng mạnh của tuyệt chủng hơn là do sự suy giảm trong [[hình thành loài]].<ref>{{chú thích tạp chí | author=Bambach RK, Knoll AH, Wang SC | title=Origination, extinction, and mass depletions of marine diversity | journal=Paleobiology | volume=30 | issue=4 | pages=522–542 | year=2004 |doi=10.1666/0094-8373(2004)030<0522:OEAMDO>2.0.CO;2 |url= http://paleobiol.geoscienceworld.org/content/30/4/522.abstract | issn=0094-8373 }}</ref> Dấu vết về [[giáp tảo]] (Dinoflagellata) trong ranh giới K-T vẫn chưa được hiểu rõ, vì chỉ có [[bào xác vi sinh vật]] là có hóa thạch được ghi nhận, và không phải tất cả các loài giáp tảo đều có các giai đoạn tạo bào xác, vì vậy sự đa dạng sinh ra có lẽ đã bị đánh giá thấp.<ref name="MacLeod"/> Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng không có sự thay đổi lớn đối với giáp tảo trong lớp trầm tích của ranh giới này.<ref>{{chú thích tạp chí |author=Gedl P |title=Dinoflagellate cyst record of the deep-sea Cretaceous-Tertiary boundary at Uzgru, Carpathian Mountains, Czech Republic |journal=Geological Society, London, Special Publications |year=2004 |volume=230 |pages=257–273 |doi=10.1144/GSL.SP.2004.230.01.13 }}</ref>

Khoảng 60% các chi [[san hô]] đá ([[Scleractinia]]) tuổi [[kỷ CretaPhấn Trắng|Creta]] muộn đã không vượt qua được ranh giới K–T để tiến sang [[thế Paleocen]]. Phân tích tiếp theo về sự tuyệt chủng của san hô cho thấy rằng khoảng 98% các loài san hô tập đoàn, những loài sống trong môi trường nước ấm, nông, cận nhiệt đới, đã tuyệt chủng. Các loài san hô đơn độc thường không tạo thành [[rạn san hô]] và sống trong môi trường nước lạnh và sâu hơn (dưới [[đới sáng rõ]]) của đại dương thì bị ảnh hưởng ít hơn tại ranh giới K–T. Các loài san hô tập đoàn dựa vào quan hệ [[cộng sinh]] với [[tảo]] quang hợp, mà các loài tảo này bị chết đi trong sự kiện xung quanh ranh giới K-T.<ref>{{chú thích tạp chí |author=Vescsei A, Moussavian E |title=Paleocene reefs on the Maiella Platform Margin, Italy: An example of the effects of the cretaceous/tertiary boundary events on reefs and carbonate platforms |year=1997 |journal=Facies |volume=36 |issue=1 |pages=123–139 |doi=10.1007/BF02536880}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí |author=Rosen BR, Turnsek D|year=1989 |title=Extinction patterns and biogeography of scleractinian corals across the Cretaceous/Tertiary boundary. Fossil Cnidaria 5.P |journal=Association of Australasian Paleontology Memoir Number 8, Jell A, Pickett JW (eds) |pages=355–370}}</ref> Tuy nhiên, việc sử dụng dữ liệu từ các hóa thạch san hô để hỗ trợ cho sự kiện tuyệt chủng K-T và sau đó là sự phục hồi trong thế Paleocen phải cân đối với những thay đổi đã xảy ra trong các hệ sinh thái san hô trong suốt ranh giới K–T.<ref name="MacLeod"/>

[[Tập tin:Kronosaurus hunt1DB.jpg|nhỏ|phải|Các loài bò sát biển lớn như [[thương long]] và [[thằn lằn cổ rắn]] bị tuyệt chủng vào cuối kỷ CretaPhấn Trắng.]]

Hai nhóm bò sát không thuộc nhánh Archosauria (thằn lằn chúa) còn sinh tồn là [[Bộ Rùa|Testudines]] (rùa) và [[Siêu bộ Thằn lằn vảy|Lepidosauria]] (thằn lằn vảy, bao gồm [[rắn]], [[thằn lằn]], và [[Amphisbaenia|thằn lằn giun]]), cùng với ly long ([[Bộ Ly long|Choristodera]], nhóm bò sát dạng thằn lằn chúa ([[Cận lớp Dạng Thằn lằn chúa|Archosauromorpha]]) bán thủy sinh biến mất vào [[thế Miocen|Miocen]] sớm)), đã sống sót qua ranh giới K-T.<ref name="MacLeod"/> Trên 80% các loài rùa kỷ CretaPhấn Trắng đã sống sót qua ranh giới K-T. Ngoài ra, tất cả sáu họ rùa tồn tại vào cuối kỷ CretaPhấn Trắng đã sống sót qua kỷ đệ Tam và đại diện là các loài rùa hiện tại.<ref name="Novacek">{{chú thích tạp chí |title=100 Million Years of Land Vertebrate Evolution: The Cretaceous-Early Tertiary Transition |author=Novacek MJ |journal=Annals of the Missouri Botanical Garden |volume=86 |issue=2 |year=1999 |pages=230–258 |doi=10.2307/2666178 |publisher=Annals of the Missouri Botanical Garden, Vol. 86, No. 2 |jstor=2666178}}</ref>

Các loài thằn lằn vảy còn sống bao gồm [[Rhynchocephalia]] ([[tuatara]]) và [[Bò sát có vảy|Squamata]] (bò sát có vảy). Rhynchocephalia đã từng là một nhóm thằn lằn vảy phát triển rộng khắp vào đầu đại Trung Sinh, nhưng bắt đầu suy giảm vào giữa kỷ CretaPhấn Trắng. Đại diện hiện nay của chúng là một chi duy nhất phân bố ở [[New Zealand]].<ref>{{chú thích sách |last=Lutz|first=D |year=2005 |title = Tuatara: A Living Fossil |publisher=DIMI Press |isbn=0-931625-43-2}}</ref>

Các loài Squamata, với các đại diện hiện nay như thằn lằn; rắn và thằn lằn giun, đã phân nhánh vào các hốc sinh thái khác nhau trong suốt [[kỷ Jura]] và phát triển mạnh mẽ trong suốt kỷ CretaPhấn Trắng. Chúng đã sống sót qua ranh giới K-T và hiện là nhóm đa dạng và phát triển nhất trong số các loài bò sát với hơn 6.000 loài. Không có họ bò sát có vảy sống trên cạn nào mà người ta đã biết đến đã tuyệt chủng tại ranh giới này, và dấu hiệu hóa thạch chỉ ra rằng chúng đã không trải qua bất kỳ sự suy giảm đáng kể nào về số lượng. Kích thước nhỏ, trao đổi chất có thể thích nghi, và khả năng di chuyển đến các môi trường thích hợp hơn là yếu tố quan trọng cho khả năng sống còn của chúng vào Creta muộn và Paleogen sớm.<ref name="MacLeod"/><ref name="Novacek"/>

Các loài bò sát thủy sinh khổng lồ không thuộc nhóm thằn lằn chúa như [[Thương long|Mosasauroidea]] và [[Thằn lằn cổ rắn|Plesiosauria]], những loài săn mồi hàng đầu trong biển vào thời kỳ đó, đã bị tuyệt chủng vào cuối kỷ CretaPhấn Trắng.<ref name="ChatterjeeSmall">{{chú thích tạp chí | author=Chatterjee S, Small BJ | title =New plesiosaurs from the Upper Cretaceous of Antarctica| journal =Geological Society, London, Special Publications| volume =47| issue =1| pages =197–215| year =1989| url = http://sp.lyellcollection.org/content/47/1/197.abstract

Chỉ có một họ thằn lằn có cánh (Pterosauria), [[Azhdarchidae]], có mặt rõ ràng trong tầng Maastricht, và nó bị tuyệt chủng ở ranh giới K-T. Các loài thằn lằn có cánh lớn này là các đại diện cuối cùng của nhóm đang suy giảm đã từng chứa khoảng 10 họ vào giữa kỷ CretaPhấn Trắng. Các loài thằn lằn có cánh nhỏ hơn đã bị tuyệt chủng trước tầng Maastricht trong suốt thời gian diễn ra sự suy giảm các loài động vật nhỏ hơn trong khi các loài động vật lớn hơn trở nên phổ biến hơn. Trong khi sự kiện này diễn ra, các loài [[chim hiện đại]] trải qua sự đa dạng hóa và thay thế các nhóm chim cổ và thằn lằn có cánh, có thể là do sự cạnh tranh trực tiếp, hoặc chỉ đơn giản là chúng lấp đầy các hốc sinh thái rỗng.<ref name="Robertson"/><ref>{{chú thích tạp chí |author=Slack KE, Jones CM, Ando T, Harrison GL, Fordyce RE, Arnason U, Penny D |year=2006 |title=Early Penguin Fossils, Plus Mitochondrial Genomes, Calibrate Avian Evolution |journal=Molecular Biology and Evolution |volume=23 |pages=1144–1155 |url=http://mbe.oxfordjournals.org/content/23/6/1144.full.pdf+html | doi = 10.1093/molbev/msj124 |pmid=16533822 |issue=6 }}</ref><ref name="PennyPhillips">{{chú thích tạp chí |author=Penny D, Phillips MJ |year=2004 |title=The rise of birds and mammals: are microevolutionary processes sufficient for macroevolution |journal=Trends Ecol Evol |volume=19 |pages=516–522 | doi = 10.1016/j.tree.2004.07.015 |pmid=16701316 |issue=10 }}</ref>

Hầu hết các nhà cổ sinh vật học đều cho rằng chim là nhánh còn sinh tồn duy nhất của khủng long (xem bài [[nguồn gốc của chim]]). Tuy nhiên, tất cả các loài chim không thuộc nhóm chim hiện đại ([[Neornithes]]) đã bị tuyệt chủng, bao gồm cả các nhóm đang phồn thịnh như [[Enantiornithes]] (chim đối ngược) và [[Hesperornithes]] (chim hoàng hôn).<ref>{{chú thích tạp chí |author=Hou L, Martin M, Zhou Z, Feduccia A |year=1996 |title=Early Adaptive Radiation of Birds: Evidence from Fossils from Northeastern China |journal=Science |volume=274 |issue=5290 |pages=1164–1167 |doi=10.1126/science.274.5290.1164 |pmid=8895459 |bibcode = 1996Sci...274.1164H }}</ref> Một vài phân tích hóa thạch chim chỉ ra rằng có sự phân nhánh các loài trước ranh giới K-T, và cho rằng các họ hàng của vịt, gà và [[bộ Đà điểu|đà điểu]] đã cùng tồn tại với các loài khủng long phi chim.<ref>{{chú thích tạp chí |title=Definitive fossil evidence for the extant avian radiation in the Cretaceous |author=Clarke JA, Tambussi CP, Noriega JI, Erickson GM, Ketcham RA |year=2005 |journal=Nature |volume=433 |issue=7023 |pages=305–308 |doi=10.1038/nature03150 |pmid=15662422 |bibcode = 2005Natur.433..305C }}</ref> Một lượng lớn các mẫu hóa thạch chim được thu thập đại diện cho một dải các loài khác nhau cung cấp các bằng chứng dứt khoát về sự tồn tại của các loài chim cổ trong vòng 300.000 năm của ranh giới K–Pg. Không có loài nào trong chúng được biết là đã sống sót cho đến thế Paleogen, và sự tồn tại của chúng vào cuối thời kỳ của tầng Maastricht do đó cung cấp những bằng chứng mạnh mẽ đối với sự tuyệt chủng hàng loạt của các loài chim cổ trùng khớp với sự va chạm của tiểu hành tinh [[Hố Chicxulub|Chicxulub]]. Một tỉ lệ nhỏ các loài chim kỷ CretaPhấn Trắng đã sống sót sau sự kiện này và chúng phát triển thành các loài chim hiện nay.<ref name=longrichetal2011>{{chú thích tạp chí | doi = 10.1073/pnas.1110395108 | last1 = Longrich | first1 = Nicholas R. | last2 = Tokaryk | first2 = Tim | last3 = Field | first3 = Daniel J. | year = 2011 | title = Mass extinction of birds at the Cretaceous–Paleogene (K–Pg) boundary. | url = http://www.pnas.org/content/108/37/15253 | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences | volume = 108 | issue = 37 | pages = 15253–15257}}</ref><ref>{{chú thích web | url = https://www.sciencedaily.com/releases/2011/09/110919151315.htm | title = Primitive Birds Shared Dinosaurs' Fate | date = ngày 20 tháng 9 năm 2011 | publisher = Science Daily | accessdate= ngày 20 tháng 9 năm 2011}}</ref> Hơn thế nữa, chỉ có một loài chim duy nhất chưa được đặt tên đã được xác định một cách chắc chắn sự tồn tại của chúng ở trên và dưới ranh giới K-Pg (nó có mặt trong [[hệ tầng Hell Creek]] thuộc tầng Maastricht và [[hệ tầng Fort Union]] thuộc tầng Đan Mạch.<ref name=longrichetal2011/> Nhóm chim duy nhất có thể nói là đã sống sót qua ranh giới K-T là chim hiện đại ([[Neornithine]], trừ 1 loài trong thế Paleogen, ''[[Qinornis paleocenica]]'', có thể là loài chim đã sống sót không thuộc nhóm Neornithine).<ref name=longrichetal2011/> Chim hiện đại có khả năng sống sót qua sự kiện tuyệt chủng là do khả năng lặn, bơi và tìm nơi cư ngụ trong nước và đầm lầy. Một số loài chim hiện đại có thể đào hang, hoặc làm tổ trong các hốc cây hay trong tổ mối, vì các môi trường này giúp chúng ít chịu ảnh hưởng về biến đổi môi trường trong ranh giới K-T. Sự sống sót trong khoảng thời gian dài vượt qua ranh giới này được đảm bảo như là kết quả của sự lấp đầy các hốc sinh thái rỗng do sự tuyệt chủng của các loài khủng long phi chim để lại.<ref name="Robertson"/>

Ngoài một vài tranh cãi, về cơ bản các nhà khoa học đồng ý rằng tất cả loài khủng long phi chim tuyệt chủng ở ranh giới K-T. Các hóa thạch khủng long đã từng được diễn giải như là chỉ ra cả sự sụt giảm về đa dạng lẫn sự không sụt giảm về đa dạng trong khoảng thời gian vài triệu năm cuối của kỷ CretaPhấn Trắng, và có thể là do chất lượng hóa thạch khủng long không đủ tốt để các nhà nghiên cứu phân biệt được các lựa chọn.<ref name=AF04/> Vì không có bằng chứng nào cho thấy rằng khủng long phi chim trong tầng Maastricht muộn có thể đào hang, bơi hoặc lặn, nên chúng không thể che chở cho chính chúng trước những phần tệ hại nhất của bất kỳ áp lực môi trường nào xảy ra tại ranh giới K-T. Có thể là các loài khủng long nhỏ (chứ không phải chim) đã sống sót, nhưng chúng có thể đã thiếu thức ăn, do nhóm khủng long ăn cỏ thì bị khan hiếm thức ăn thực vật, còn khủng long ăn thịt thì nhanh chóng nhận thấy sự cung cấp con mồi bị thiếu hụt.<ref name="Robertson"/>

Tất cả các nhánh [[Lớp Thú|thú]] chính kỷ CretaPhấn Trắng như [[Thú đơn huyệt|Monotremata]] (thú đẻ trứng), [[Thú răng nhiều mấu|Multituberculata]] (thú răng nhiều mấu), [[Thú có túi|Marsupialia]] (thú có túi) và [[Thú thật sự|Eutheria]] (thú thật sự), [[Dryolestoidea]],<ref>{{chú thích tạp chí|author=Gelfo JN and Pascual R|year=2001|title=''Peligrotherium tropicalis'' (Mammalia, Dryolestida) from the early Paleocene of Patagonia, a survival from a Mesozoic Gondwanan radiation|journal=Geodiversitas|volume=23|pages=369–379}}</ref> và [[Thú Gondwana|Gondwanatheria]]<ref>{{chú thích tạp chí|author=Goin FJ, Reguero MA, Pascual R, von Koenigswald W, Woodburne MO, Case JA, Marenssi SA, Vieytes C, Vizcaíno SF|year=2006|title=First gondwanatherian mammal from Antarctica|journal=Geological Society, London, Special Publications|volume=258|pages=135–144|doi=10.1144/GSL.SP.2006.258.01.10}}</ref> đã sống sót qua sự kiện K–Pg, mặc dù chúng cũng phải chịu tổn thất. Đặc biệt, thú có túi đã gần như biến mất ở Bắc Mỹ, và [[Deltatheroida]] châu Á, các họ hàng nguyên thủy của thú có túi còn sinh tồn đã tuyệt chủng.<ref name=classofmamm>{{chú thích sách|last=McKenna|first= MC|coauthors=Bell SK|title=Classification of Mammals: Above the Species Level|publisher=Columbia University Press|year=1997|isbn=978-0-231-11012-9}}</ref><!--Only peradectids and herpetotheriids remained (and ''Esteslestes'', affinities unclear); stagodontids, pediomyoids and some other stuff became extinct. There are 17 Late Cretaceous (more have since been described) and 3 Paleocene North American marsupials in McKenna and Bell--> Trong tầng đáy của hệ tầng Hell Creek ở Bắc Mỹ, ít nhất một nửa trong số 10 loài thú răng nhiều mấu đã được biết và tất cả 11 loài thú có túi đã không còn được tìm thấy bên trên ranh giới này.<ref name=AF04/>

Hiện tại, chuỗi trầm tích chứa hóa thạch khủng long có nhiều thông tin nhất trên thế giới về ranh giới K-T được tìm thấy ở Bắc Mỹ, đặc biệt là các [[hệ tầng Hell Creek]] có tuổi Maastricht muộn ở Montana, Hoa Kỳ. Khi so sánh hệ tầng này với các hệ tầng có tuổi cổ hơn (khoảng 75 Ma) như [[hệ tầng sông Judith]]/[[hệ tầng công viên khủng long|công viên khủng long]] (theo thứ tự ở Montana và Alberta, Canada) cung cấp thông tin về các biến đổi trong các quần thể khủng long trong vòng 10 triệu năm cuối của kỷ CretaPhấn Trắng. Các lớp đáy hóa thạch này phân bố giới hạn về mặt địa lý, bao phủ chỉ một phần của một lục địa.<ref name=AF04/>

Sự tuyệt chủng hàng loạt các loài phiêu sinh vật biển có thể đã xảy ra đột ngột, ngay tại ranh giới K-T.<ref name="Pope">{{chú thích tạp chí |author=Pope KO, D'Hondt SL, Marshall CR |year=1998 |url=http://www.pnas.org/content/95/19/11028.full | doi = 10.1073/pnas.95.19.11028 |title=Meteorite impact and the mass extinction of species at the Cretaceous/Tertiary boundary |journal=PNAS |volume=95 |issue=19 |pages=11028–11029 |pmid=9736679 |pmc=33889|bibcode = 1998PNAS...9511028P }}</ref> Các chi [[Phân lớp Cúc đá|cúc đá]] bị tuyệt chủng tại hoặc gần ranh giới K-T; tuy nhiên, có một sự tuyệt chủng chậm hơn và nhỏ hơn của các loài cúc đá trước ranh giới này liên quan đến đợt [[biển lùi|biển thoái]] vào Creta muộn. Sự tuyệt chủng từ từ của hầu hết các loài hai mảnh vỏ họ Inoceramidae bắt đầu khá sớm từ trước ranh giới K-T, và sự sụt giảm nhỏ, từ từ trong sự đa dạng của các loài cúc đá đã diễn ra trong suốt thời kỳ Creta rất muộn.<ref name="Marshall">{{chú thích tạp chí |author=Marshall CR, Ward PD |year=1996 |title=Sudden and Gradual Molluscan Extinctions in the Latest Cretaceous of Western European Tethys |journal=Science |volume=274 |issue=5291 |pages=1360–1363 |doi=10.1126/science.274.5291.1360 |pmid=8910273|bibcode = 1996Sci...274.1360M }}</ref> Việc phân tích sâu hơn cho thấy rằng một số quá trình đã đang diễn ra trong các biển kỷ CretaPhấn Trắng muộn và chồng chéo một phần theo thời gian, sau đó thì kết thúc với sự tuyệt chủng hàng loạt đột ngột.<ref name="Marshall"/>

Sự va chạm này có thể đã làm ức chế quá trình quang hợp do nó tạo ra các đám mây bụi làm giảm năng lượng Mặt Trời đến bề mặt Trái Đất, và giải phóng các [[sol khí]]<ref>Sol khí (tiếng Anh: [[:en:Aerosol|Aerosol]]) là những chất ở thể lỏng hoặc rắn, có kích thước đủ nhỏ (đường kính < 1 [[milimét|mm]]) để nó lơ lửng phân tán trong không khí, ví dụ như [[mây]], [[khói]], [[sương khói]]. Xem thêm [[Sol (hệ keo)]], [[nhũ tương]], [[huyền phù]]</ref> [[axít sunfuric|axit sulfuric]] vào [[tầng bình lưu]], các yếu tố này có thể làm giảm năng lượng Mặt Trời đến bề mặt Trái Đất từ 10-20%. Phải mất ít nhất 10 năm để các sol khí này phân hủy, chừng ấy thời gian cũng đủ để gây ra sự kiện tuyệt chủng các loài [[thực vật]] và [[thực vật phiêu sinh]], và các loài sinh vật phụ thuộc vào chúng (như các loài thú săn mồi cũng như thú ăn cỏ). Các sinh vật nhỏ ăn các mảnh vụn thức ăn có thể có cơ hội để sống sót.<ref name="springerlink.com"/><ref name="Pope"/> Hậu quả của sự phóng thích các vật liệu va chạm vào khí quyển Trái Đất có thể diễn ra trong khoảng thời gian ngắn như xung cường độ mạnh làm giết chết các sinh vật phơi nhiễm.<ref name="Robertson"/> Các trận [[bão lửa]] toàn cầu có thể là kết quả của xung lực nhiệt và việc các mảnh vụn rơi trở lại bề mặt Trái Đất sau vụ nổ. Hàm lượng {{chem|O|2}} cao vào cuối kỷ CretaPhấn Trắng có thể đã giúp cho sự hình thành các trận bão lửa này. Hàm lượng {{chem|O|2}} trong khí quyển giảm mạnh vào đầu đệ Tam. Nếu các trận bão lửa lan tỏa xảy ra, chúng có thể làm tăng hàm lượng {{chem|CO|2}} trong khí quyển và gây ra [[hiệu ứng nhà kính]] tạm thời ngay sau khi mây bụi lắng đọng, và điều này có thể đã tiêu diệt hầu hết các sinh vật dễ tổn thương đã sống sót ngay sau vụ va chạm xảy ra.<ref>{{chú thích tạp chí|title=Energy, volatile production, and climatic effects of the Chicxulub Cretaceous/Tertiary impact |author=Pope KO, Baines KH, Ocampo AC, Ivanov BA |year=1997 |journal=Journal of Geophysical Research |volume=102 |issue=E9 |pages=21645–21664 |url=<!--http://www.agu.org/pubs/crossref/1997/97JE01743.shtml-->http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/97JE01743/abstract |doi=10.1029/97JE01743|pmid=11541145 |bibcode=1997JGR...10221645P | archiveurl = http://web.archive.org/web/20070930184625/http://www.agu.org/pubs/crossref/1997/97JE01743.shtml | archivedate = 30 tháng 9 năm 2007}}</ref>

Trong những năm khi mà giả thuyết bẫy Deccan còn gắn với sự tuyệt chủng từ từ, [[Luis Alvarez|Luis Walter Alvarez]] (1911 - 1988) đã cho rằng các nhà cổ sinh vật học bị lầm lạc do thiếu hụt dữ liệu. Trong khi khẳng định của ông ban đầu không được ủng hộ, nhưng các nghiên cứu thực địa sau đó về các lớp đáy hóa thạch lại nghiêng về phía tuyên bố của ông. Cuối cùng thì hầu hết các nhà cổ sinh vật học bắt đầu chấp nhận ý tưởng rằng sự tuyệt chủng hàng loạt vào cuối kỷ CretaPhấn Trắng chủ yếu hay một phần là do sự va chạm của tiểu hành tinh vào Trái Đất. Tuy nhiên, ngay cả Walter Alvarez cũng đã thừa nhận rằng có các thay đổi lớn khác trên Trái Đất đã xảy ra ngay trước sự va chạm, như mực nước biển tụt xuống và các hoạt động phun trào núi lửa diễn ra mạnh mẽ đã tạo ra các bẫy Deccan ở Ấn Độ, và các thay đổi này có thể đã góp phần tạo ra sự tuyệt chủng.<ref>{{chú thích sách |last=Alvarez|first= W |title=T. rex and the Crater of Doom |year=1997 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-0-691-01630-6 |pages=130–146}}</ref>

Có bằng chứng rõ ràng về mực nước biển sụt giảm vào giai đoạn cuối của kỷ CretaPhấn Trắng thấp hơn so với các thời gian khác trong Đại Trung sinh. Trong một số lớp đá thuộc [[tầng Maastricht]] có mặt ở nhiều nơi trên thế giới, các lớp nằm trên có nguồn gốc lục địa trong khi các lớp nằm dưới có nguồn gốc ven bờ và các lớp sớm hơn nữa đặc trưng cho đáy biển. Các lớp này không thể hiện tính nằm nghiêng và không có biến dạng liên quan đến [[kiến tạo sơn]], do đó giải thích hợp lý nhất là do biển thoái. Không có bằng chứng trực tiếp về nguyên nhân gây ra biển thoái, nhưng cách giải thích hiện được chấp nhận như là có thể nhất là do các sống núi giữa đại dương trở nên ít hoạt động hơn và do đó bị nhấn chìm do khối lượng của nó.<ref name="MacLeod"/><ref>{{chú thích tạp chí |title=Abrupt deep-sea warming at the end of the Cretaceous |journal=Geology |year=1998 |author=Liangquan L, Keller G |volume=26 |issue= 11|pages=995–998 |url=http://geology.geoscienceworld.org/content/26/11/995.abstract |doi=10.1130/0091-7613(1998)026<0995:ADSWAT>2.3.CO;2|bibcode = 1998Geo....26..995L }}</ref>

{{Sao chọn lọc|phiên bản chọn lọc=6182119|thời gian=9 tháng 3 năm 2012|tên bài=Sự kiện tuyệt chủng kỷ CretaPhấn Trắng-phân đại đệ Tam}}

[[Thể loại:Kỷ PaleogenCổ Cận]]

[[Thể loại:Tuyệt chủng kỷ CretaPhấn Trắng]]