Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Bát kỳ”

Lúc mới hình thành Bát kỳ, trong tên gọi Kỳ không hề phân chia dân tộc (Mãn - Mông - Hán). Đến năm [[1629]], sau khi [[Hoàng Thái Cực]] lên ngôi mới thấy có sự xuất hiện của ghi chép về hai kỳ thuộc [[Mông Cổ]].

 

 

 

Việc mở rộng về cơ cấu Bát kỳ khiến cho biên chế quân chủ lực của nhà Thanh tăng lên đáng kể, lên đến 170.000 binh sĩ trong thời gian người Mãn Châu xâm chiếm Trung Quốc<ref name="Morton_Lewis_178" />.

== Chinh phục nhà Minh ==

[[Tập_tin:Minggunbattle.jpg|thế=|nhỏ|250x250px|[[Trận Sarhū]] hay Trận Tát Nhĩ Hử]]

 

Đạo quân này phát triển đông đảo tới gần 200.000 quân của người Mãn Châu và được chia thành 2 phần một nửa được chỉ định vào Cấm Lữ Bát kỳ (禁旅八旗 Jìnlǚ Bāqí) đóng quân tại Bắc Kinh. Họ vừa đóng vai trò đội quân đồn trú của chính phủ nhà Thanh vừa là lực lượng chiến đấu. Số còn lại được chia vào nhiệm vụ canh gác các thành phố quan trọng ở Trung Quốc. Họ được gọi là [[Bát Kỳ#Trú phòng Bát kỳ|Trú Phòng Bát kỳ]] (駐防八旗 Zhùfáng Bāqí). Ngoài ra, việc phân chia Mãn tộc Bát kỳ, Mông Cổ Bát kỳ và Hán tộc Bát kỳ một cách rõ ràng còn là vấn đề của hậu cung Thanh triều. Các tú nữ, phi tần, cung nữ trong hậu cung tuy được tuyển từ cả ba tộc, nhưng vẫn ưu tiên Mãn tộc làm gốc, kế là Mông và cuối là Hán. Hoàng Hậu các đời đều xuất thân từ Mãn - Mông (xem thêm [[Hậu cung nhà Thanh]]).

 

=== Tộc duệ ===

 

 

 

Những người vốn là người Cao Ly, một phần nhỏ được phân vào Kỳ phân Tá lĩnh của Mãn Châu Bát kỳ, còn phần lớn đều phân vào tầng lớp Bao y dưới Nội vụ phủ Cao Ly Tá lĩnh.

Những người Hồi phần lớn đều là người thuộc Hòa Trác thị đến Kinh sư vào những năm Càn Long.

 

 

==== Nga La Tư Tá lĩnh ====

 

Năm 1685, triều đình nhà Thanh chính thức ban bố mệnh lệnh, đám người A Nhĩ Ba Tân này được phân vào quân bảo vệ Kinh kỳ của [[Tương Hoàng kỳ]], thuộc vào "Tương Hoàng kỳ Mãn Châu đệ tứ Tham lĩnh đệ thập thất Tá lĩnh", đóng quân ở ngõ nhỏ Hồ Gia Viên bên ngoài Đông Trực môn.

Trong Bát kỳ, có thể chia làm 3 tầng lớp cơ bản: Ngoại Bát kỳ, Nội Bát kỳ (tức [[Bao y]]) và Kỳ hạ Gia nô. Ngoại Bát kỳ chính là tức [[Kỳ phân Tá lĩnh]] trong Bát kỳ, nguyên là những người tự do thời Thanh trước khi nhập quan, cũng là một giai tầng phổ biến nhất của người Bát kỳ. Từ hậu duệ Quý tộc, hào môn thế gia, đến các con em Bát kỳ bình thường, ở giữa mặc dù có nhiều cấp bậc tước vị khác nhau, nhưng đều thuộc vào tầng lớp này. Tầng lớp này được chia ra 3 phân hệ Bát kỳ chính là [[Mãn Châu Bát kỳ|Mãn Châu]], [[Mông Cổ Bát kỳ|Mông Cổ]] và [[Hán Quân Bát kỳ|Hán Quân]].

 

 

 

=== Nhân khẩu ===

 

 

Thời kỳ đầu sau nhập quan, do nhu cầu chiến tranh thống nhất Trung Quốc và bình định các cuộc nổi dậy phản Thanh, Mãn Châu Bát kỳ phát triển nhanh chóng.

 

* Mông Cổ Bát kỳ tăng thêm 11 Tá lĩnh thời Thuận Trị, 76 Tá lĩnh thời Khang Hi và chính thức định chế tổng cộng 204 Tá lĩnh vào năm Ung Chính thứ 2 ([[1724]]). Lúc mới lập ra Bát kỳ, có một số lượng người Mông Cổ được phân vào Mãn Châu Bát kỳ, tính đến thời Thanh mạt thì có 35 Tá lính và 2 Bán phân Tá lĩnh vốn là người Mông Cổ nhưng lại xếp vào Mãn Châu Bát kỳ.

 

== Quân đội ==

Nhà Thanh thực hiện chế độ chia dân cư theo từng thành để sinh sống, án theo quy hoạch đại bản doanh đem Bát kỳ chia làm 2 là Tả dực (cánh trái, gồm [[Tương Hoàng kỳ]], [[Chính Bạch kỳ]], [[Tương Bạch kỳ]], [[Chính Lam kỳ]]) và Hữu dực (cánh phải, [[Chính Hoàng kỳ]], [[Chính Hồng kỳ]], [[Tương Hồng kỳ]], [[Tương Lam kỳ]]) để đóng quân trong nội thành Bắc Kinh, Hoàng thành và các địa phương bên ngoài.[[Tập tin:The Inner City of Beijing in 1805.jpg|nhỏ|Phân bố quân trú phòng Kinh thành|325x325px]]Quân cánh trái đóng ở thành Đông Bắc, lần lượt phân biệt đóng quân trong:

 

* Đông Trực môn: [[Chính Bạch kỳ]]

* Triêu Dương môn: [[Tương Bạch kỳ]]

Từ đây về sau, vị trí trú phòng của Bát kỳ trong thành Bắc Kinh không hề xảy ra biến hóa, dù cho càng về sau, tính chất "Đại bản doanh Bát kỳ" của thành Bắc Kinh không còn như trước.

 

 

Thể chế của "Cấm lữ Bát kỳ" là dựa theo binh chủng khác nhau mà thành lập các doanh khác nhau, lần lượt là Thân quân, Kiêu kỵ (Mã giáp), Tiền phong, Hộ quân, Bộ quân (Bộ giáp). Trong đó, Kiêu kị doanh, Hộ quân doanh, và Bộ quân doanh đều án theo từng Kỳ mà thiết lập; Tiền phong doanh án theo Tả - Hữu dực để thiết lập; Hộ quân doanh và Tiền phong doanh là Cảnh vệ cung cấm, lúc Hoàng đế ra ngoài thì làm tùy tùng đi theo, là thành phần tinh nhuệ trong quân đội Bát kỳ.

 

 

 

* [[Tương Hoàng kỳ]]: phía tây Thụ thôn, phía sau Viên Minh Viên

===== Kinh sư Trú phòng =====

Quân trú phòng Kinh kỳ chia làm nhiều loại, đều là theo nơi đóng quân, như [[Thuận Nghĩa]], [[Xương Bình]], Tam Hà hay Lương Hương, đều là những địa phương ngay gần thành Bắc Kinh. Trên thực tế, đội quân này là hộ vệ bên ngoài của Kinh thành. Những nơi đóng giữ xa hơn như [[Bảo Định]], [[Thái Nguyên, Sơn Tây|Thái Nguyên]], [[Thương Châu, Hà Bắc|Thương Châu]], [[Đức Châu]], đều là những con đường giao thông quan trọng từ Bắc Kinh đến các địa phương khác.

 

===== Địa phương Trú phòng =====

[[Tập tin:杭州驻防图.jpg|nhỏ|461x461px|Nằm ở phía Tây thành Hàng Châu, là thành của Doanh trú phòng ở giữa Tiễn Đường môn và Dũng Kim môn, bắt đầu xây dựng vào năm Thuận Trị thứ 5 ([[1648]])]]

 

Giữa những năm Thuận Trị, quân Bát kỳ Trú phòng ở các địa phương chỉ vẻn vẹn hơn 15 ngàn quân, đến thời Khang - Ung thì dần tăng lên hơn 9 vạn quân, đến Thanh trung kỳ thì đạt hơn 10 vạn, cũng từ đó mà binh ngạch của Bát kỳ Trú phòng về cơ bản ngang hàng với Kinh kỳ, kéo dài đến tận thời Thanh mạt. Đến thời Khang - Càn, nơi trú phòng của quân Bát kỳ ở Mãn Châu tăng từ 15 lên 44 nơi, tại các tỉnh khác thì tăng từ 9 lên 20 nơi. Trong những năm Càn Long, còn thiết lập thêm 8 nơi đóng quân ở [[Tân Cương]]. Trong đó, binh lực tại Đông Bắc chiếm gần một nửa binh lực trú phòng, số nơi trú phòng cũng chiếm hơn phân nửa. Ngược lại, các địa phương khác chỉ có từ 1 đến 3 nơi đóng quân ở mỗi Tỉnh, trong đó phía bắc Trường Giang tương đối nhiều, còn lại [[Hồ Nam]], [[Giang Tây]], [[Quảng Tây]], [[Quý Châu]] đều không bố trí trú phòng.

 

 

{| class="wikitable"

|+

(Giang Ninh Tướng quân)

|4000 quân

|Giang Ninh, tức Nam Kinh là cố đô của 6 triều đại thời [[Nam-Bắc triều (Trung Quốc)|Nam Bắc triều]], cũng là điểm giao thông quan trọng của hai đường thủy bộ.

|-

(Hàng Châu Tướng quân)

|4000 quân

|Hàng Châu là trọng trấn phía Nam, hơn nữa thế lực của [[Nam Minh]] vẫn còn sót lại ở đây, vì vậy bố phòng để đảm bảo điều vận lương thực ở phía Nam.

|-

(Phúc Châu Tướng quân)

|1000 quân

|-

|[[Quảng Châu]]

|1 Tướng quân

(Quảng Châu Tướng quân)

 

* 1125 quân thuộc Thượng Tam kỳ

* 1875 quân thuộc Hạ Ngũ kỳ

|-

|[[Kinh Châu]]

(Kinh Châu Tướng quân)

|4000 quân

|Sau khi bình định [[Loạn Tam Phiên]], Khang Hi Đế nhận ra tầm quan trọng về mặt địa lý của Kinh Châu

|-

|1600 quân

Về sau có tăng thêm quân

|-

|[[Khai Phong]]

(Tây An Tướng quân)

|4000 quân Mãn - Mông Bát kỳ

|Tây An là nơi đóng quân và tích trữ lương thảo để chuẩn bị tấn công các địa phương như [[Hồ Quảng]], [[Tứ Xuyên]], cũng là để chấn nhiếp các thế lực phản Thanh ở [[Sơn Tây]], [[Thiểm Tây]].

|-

 

==== Quân hàm ====

 

Trong Bát kỳ ở Kinh sư, ở mỗi kỳ thiết lập 1 Đô thống - hàm Tòng Nhất phẩm, 2 Phó Đô thống - hàm Chính Nhị phẩm, ở dưới lần lượt thiết lập Tham lĩnh, Tá lĩnh, Hiểu kỳ giáo và Ấn vụ Tham lĩnh, Ấn vụ Chương Kinh, Bút thiếp thức các loại. Ngoài ra ở mỗi Kỳ còn nhiều quan viên Hành tẩu, Tán trật quan, số lượng vô hạn định.

|16

|-

|5

|40

|16

|-

|5

|40

|204

|-

|

|266

|204

|-

|

|266

|8

|-

|2

|16

|24

|-

|6

|36

|24

|-

|6

|36

|Kiêu kỵ doanh

|Một trong các lực lượng [[Cấm vệ quân]] thời Thanh, bắt đầu từ "A Lễ Cáp Siêu Cáp doanh" giữa những năm Thiên Thông, thời [[Hoàng Thái Cực]].

 

|-

|[[Hộ quân (nhà Thanh)|Hộ quân doanh]]

Thời Ung Chính đổi thành "Quân ti Cấm vệ". Các nhân viên đều điều từ Mãn - Mông Bát kỳ. Mỗi kỳ thiếp lập 1 [[Hộ quân Thống lĩnh]] (''tui janggin'').

 

|-

|Tiền phong doanh

|-

|Hỏa khí doanh

Năm [[1691]], quy định toàn bộ doanh quân đều phải luyện tập Hỏa pháo, lại khuếch trưởng theo thủ vệ của Hoàng đế.

 

* Sau khi chiếm lĩnh được Trung Nguyên, [[Nhà Thanh]] bố trí Bát kỳ Mãn Châu làm quân đồn trú tại các địa phương để ngăn chặn sự nổi dậy của dân chúng. Điều này đẩy nhanh quá trình [[Hán hóa]], và chỉ sau mấy chục năm hòa bình và hiếm khi thao luyện trên chiến trường, Bát kỳ Mãn Châu dần mất đi khả năng chiến đấu.

* Quân Bát kỳ thực hiện chế độ cha truyền con nối, cả nhà đời đời nối nhau tham gia quân ngũ, cha là lính Bát kỳ thì các con trai cũng sẽ là lính Bát kỳ, không tuyển thêm người ngoài. Vì thế, một đứa trẻ sơ sinh cũng đã là một người lính Bát kỳ và được trả lương, dẫu rằng sau này lớn lên nó chẳng hề được huấn luyện quân sự và chẳng biết gì về việc tác chiến. Qua mấy thế hệ không gặp chiến tranh, tinh thần thượng võ trong các gia tộc quân nhân dần giảm sút, con cháu phải lo mưu sinh nên trình độ huấn luyện, tinh thần chiến đấu cũng ngày càng kém đi so với cha ông. Ngoài ra, do sinh đẻ thời đó khó kiểm soát nên nhân khẩu của Bát kỳ ngày càng tăng, Giữa thời [[Gia Khánh]], tráng đinh người Mãn trong Bát kỳ có ước khoảng 50 vạn người, nếu như tính cả già trẻ và nữ giới thì có 150 vạn người, tăng thêm rất nhiều so với thời kỳ đầu triều Thanh. Bộ máy ngày càng cồng kềnh, chi phí lương bổng ngày càng nhiều lên khiến chi phí cho huấn luyện, mua sắm vũ khí ngày càng ít đi.

* Quân Bát kỳ vẫn duy trì trang bị, lối huấn luyện giống như hồi giữa thế kỷ 17. Với sự tiến bộ của khoa học công nghệ, súng cầm tay và đại bác dần trở nên phổ biến, nhưng quân Bát kỳ vẫn tiếp tục duy trì chiến thuật kỵ binh và bắn cung như trước kia. Đến đầu thế kỷ 19 thì trang bị, chiến thuật của quân Bát kỳ đã trở nên lạc hậu, thậm chí còn kém hơn so với quân đội một số nước láng giềng chứ chưa nói tới quân đội các nước tư bản tiên tiến ở châu Âu. Danh tướng [[Phúc Khang An]] thời Càn Long – Gia Khánh từng dâng sớ cảnh báo: ''"Trận thế của quân Lục doanh xưa nay, chỉ là các thức lưỡng nghi tứ tượng, vuông tròn. Đây đều là các trận thế được truyền lại từ tiền triều, bắt chước như cũ. Bình thường thao duyệt tuy đáng xem nhưng khi lâm trận chiến đấu lại không thực dụng"''.

* Đến đầu thế kỷ 19 thì Trung Quốc còn gặp họa [[thuốc phiện]] do phương Tây đưa vào. Nhiều tướng sỹ nghiện thuốc phiện, thể chất và trí lực trở nên yếu ớt, bệnh hoạn, không còn sức chiến đấu khi ra trận. [[Lâm Tắc Từ]] từng dâng tấu cho vua [[Đạo Quang]] nói về tác hại của thuốc phiện: ''“Thuốc phiện nếu không cấm tuyệt, thì nước mỗi ngày một nghèo, dân mỗi ngày một yếu; chỉ hơn chục năm sau, nước nhà không còn quân mạnh để ngự địch, không có bạc nén để lo quân lương”''.

 

 

Đến thời [[Càn Long]], quân Bát kỳ đã trở nên rất suy thoái, hữu danh vô thực. Năm 1784, Càn Long đến Hàng Châu xem thao diễn quân sự, quân Bát kỳ ở đó bắn tên hầu hết bị trượt, có người cưỡi ngựa không vững bị té xuống đất. Trong [[Khởi nghĩa Bạch Liên giáo]] (1795), quân đội nhà Thanh mà nòng cốt là Bát kỳ Mãn Châu đã tỏ rõ sự xuống cấp nghiêm trọng về tác chiến. Họ phải điều động mấy chục vạn quân từ 16 tỉnh để trấn áp cuộc nổi dậy, hơn 10 võ quan cao cấp như Đề đốc, Tổng binh và hơn 400 võ quan trung cấp từ Phó tướng trở xuống tử trận<ref>Trịnh Thiên Đĩnh, Thanh sử giản thuật</ref> Chưa nói việc tác chiến mà ngay cả việc hành quân đường núi cũng đã là điều khó nhọc với binh sỹ Bát kỳ, trong 2 ngày họ chỉ đi được 70 dặm đường (khoảng 35&nbsp;km). Trong chiến dịch Xuyên Sở, sách sử ghi lại ''xét chư tướng tụ tập ăn uống, vốn thâm hụt một khoản lớn, như cua cá hải sản 30, 40 loại, còn chi phí khao thưởng cho cấp dưới thì không tính nổi. Phàm những nơi màu mỡ, các chợ búa đầy ngọc ngà gấm lụa thì việc biếu xén, hối lộ, đánh bạc,… phung phí như bùn đất''.<ref>Ngụy Nguyên, Thánh vũ ký, quyển 11, Vũ sự dư ký</ref> Bởi sự hủ bại không thể cứu vãn của các lực lượng chính quy Bát kỳ, [[Lục doanh]], nhà Thanh buộc phải dựa vào binh sĩ địa phương để trấn áp cuộc khởi nghĩa.

Ngoài quân Bát kỳ là người Mãn Châu, còn có quân Bát kỳ là người Mông Cổ. Họ vẫn sống trên thảo nguyên, không di cư vào Trung Quốc nên không bị Hán hóa và vẫn còn giữ được khả năng chiến đấu lâu dài hơn Bát kỳ Mãn Châu. Nhưng tới cuối thời [[Càn Long]] (cuối thế kỷ 18) thì lực lượng này cơ bản cũng đã suy thoái, đội quân này bị đánh bại trong một chiến dịch đánh khởi nghĩa [[Niệp quân]] (Nian Army) vào thập niên 1860.

 

 

 

== Sách ==