Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Mạc Đĩnh Chi”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
nKhông có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 19:
| kết thúc 2 = [[1341]]
}}
'''Mạc Đĩnh Chi''' ([[chữ Hán]]: 莫挺之 [[1272]] - [[1346]]), [[tên tự]] là '''Tiết Phu''' (節夫), hiệu là '''Tích Am''' (僻庵) là một quan đại thần và nhà [[ngoại giao]] nổi tiếng [[triều Trần]] trong [[lịch sử Việt Nam]].<ref name="Tập 1 2005">[[Lịch triều hiến chương loại chí]], Tập 1, Soạn giả [[Phan Huy Chú]], Dịch giả Viện Sử học Việt Nam, Nhà Xuất bản Giáo dục, 2005, trang 264.</ref>
==Xuất thân==
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Mạc Đĩnh Chi quê ở xứ làng Bàng Hà<ref>theo chú giải của sách: đất huyện Thanh Hà cũ nay thuộc huyện Nam Thanh, tỉnh Hải Hưng và huyện Tiên Lăng, Hải Phòng.</ref> và Ba Điểm. Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên năm 1287 đã theo hàng quân Nguyên. Nhà Trần sau chiến thắng đã trị tội cả làng, bắt dân làm lính hầu cho các vương hầu nhà Trần, không cho làm quan, nhưng sau này năm 1304, Mạc Đĩnh Chi vẫn được ứng thi và làm quan.<ref>Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà xuất bản giáo dục Hà Nội, 1993, bản điện tử, tr 180, 197, 200</ref>
Theo Lịch triều hiến chương loại chí, Mạc Đĩnh Chi là người làng [[Lũng Động]], huyện [[Chí Linh]], [[Hải Dương|Hải Đông]] (tỉnh Hải Dương hiện nay), tổ tiên là [[Mạc Hiển Tích]] đỗ khoa Thái học sinh năm Bính Dần đời vua [[Lý Nhân Tông]].<ref name="Hóa Á Châu 1991">Việt sử tiêu án, Soạn giả Ngô Thì Sĩ, Dịch giả: Hội Việt Nam Nghiên cứu Liên Lạc Văn Hóa Á Châu, Nhà xuất bản: Văn Sử 1991, Chương Anh Tông Hoàng Đế</ref>
Chiêu Quốc Vương [[Trần Ích Tắc]] mở học đường, tập hợp văn sĩ bốn phương, chu cấp cho ăn mặc, đào tạo nhiều nhân tài, trong đó có Mạc Đĩnh Chi. Sách ''[[Đại Việt sử ký toàn thư]]'' chép rằng: ''Ích Tắc là con thứ của Thượng hoàng, thông minh hiếu học, thông hiểu lịch sử, lục nghệ, văn chương nhất đời. Dù nghề vặt như đá cầu, đánh cờ, không nghề gì không thông thạo; từng mở học đường ở bên hữu phủ đệ, tập hợp văn sĩ bốn phương cho học tập, cấp cho ăn mặc, đào tạo thành tài như Mạc Đĩnh Chi ở Bàng Hà, Bùi Phóng ở Hồng Châu
==Sự nghiệp==
Năm [[1304]] đời vua [[Trần Anh Tông]] [[niên hiệu]] Hưng Long thứ 12, [[triều đình]] mở khoa thi Cống sĩ lấy 44 người đỗ [[Thái học sinh]] ([[tiến sĩ]]).<ref name="ReferenceA"/>
: ''Há rằng trống rỗng bất tài
: ''Thuyền quyên lắm kẻ lỡ thời thương thay.
Dòng 38:
===Tham dự triều chính===
Thời vua [[Trần Minh Tông]], Mạc Đĩnh Chi càng được tin dùng hậu đãi. Ông là người liêm khiết, vua biết muốn thử ông, sai người đem 10 vạn quan tiền để trước cửa nhà ông. Sáng hôm sau Đĩnh Chi đem túi tiền lên triều, tâu nhà vua, Vua nói:
Mạc Đĩnh Chi cùng với các vị [[Trần Thì Kiến|Trần Thời Kiến]], [[Đoàn Nhữ Hài]], Độ Thiên Lư, [[Nguyễn Dũ]], [[Phạm Mại]], [[Phạm Ngộ]], [[Nguyễn Trung Ngạn]],... được sử quan [[Ngô Thì Sĩ]] nhận định trong ''[[Việt sử tiêu án]]'': ''Các ông này làm quan có phong độ, ngạnh trực dám nói thẳng, có phong độ đại thần'' và ''nhân tài thịnh nhất hơn triều các vua khác''.<ref name="Hóa Á Châu 1991"/>
Hàng 47 ⟶ 45:
=== Đi sứ nhà Nguyên ===
Năm [[1308]] đời vua [[Trần Anh Tông]], Mạc Đĩnh Chi đi sứ [[nhà Nguyên]], mừng vua [[Nguyên Vũ Tông]] mới lên ngôi
Tuy nhiên trong hoạt động bang giao ông đã tỏ rõ khí phách và tài năng của mình. Hoạt động và tài năng văn chương của ông đã để lại nhiều giai thoại nổi tiếng.
Hàng 78 ⟶ 76:
=== Bức tranh chim sẻ ở phủ Tể tướng ===
Khi Tể tướng [[triều Nguyên]] mở tiệc chiêu đãi sứ bộ Việt, ông thấy trong phủ Tể tướng có bức tranh thêu chim sẻ vàng đậu trên cành trúc rất đẹp. Đĩnh Chi kéo con chim sẻ xuống xé nát ra, người Nguyên hỏi cớ sao ? Ông nói:''Cổ nhân có vẽ mai và tước, chưa thấy vẽ trúc và tước (sẻ). Trúc là quân tử, tước là tiểu nhân, bức trướng thêu này là đưa tiểu nhân đặt lên trên quân tử, nên tôi vì Thánh triều mà trừ mối tệ ấy đi.''<ref name="Hóa Á Châu 1991"/>
=== Bài minh cái quạt ===
Khi vào chầu vua Nguyên Vũ Tông, đang cuối mùa hè oi bức, có người của Sát Hợp Đài hãn quốc dâng cái quạt, ông phụng mệnh làm bài minh vào cái quạt. Sứ thần nước [[Cao Ly]] làm xong trước, có 4 câu, 16 chữ, Mạc Đĩnh Chi trông thế bút viết, biết được bài của sứ thần [[Cao Ly]] rồi, liền theo ý mà làm phiên câu văn đi, lại dẫn thêm 3 câu ở trong truyện làm câu kết, được khen thưởng hơn, đủ biết ông có tài và nhanh lắm, người Nguyên càng thêm thán phục. Bài minh của sứ
:''Uẩn long trùng trùng, ''
Hàng 109 ⟶ 107:
:''Một nhành hoa trong vườn thượng uyển
:''Một vầng trăng Dao Trì
:''Ôi ! Mây tán, tuyết tan, hoa tàn, trăng khuyết !''
Ý rằng: trên trời có một đám mây, trong lò lửa có một bông tuyết, trong vườn hoa có một nhành hoa, trong hồ nước có một mặt trăng !
=== Câu đố chết người ===
Hàng 123 ⟶ 121:
==Gia đình==
* Tổ tiên là Mạc Hiển Tích đỗ khoa Thái học sinh năm Bính Dần đời vua Lý Nhân Tông sinh ra Mạc Hiển Đức, Hiển Đức sinh Hiển Tuấn, Hiển Tuấn sinh Đĩnh Kỳ. Mạc Đĩnh Kỳ sinh Mạc Đĩnh Chi
* Mạc Đĩnh Chi sinh ra Mạc Cao, Mạc Cao sinh ra [[Mạc Thúy]], [[Mạc Thúy]] sinh ra Mạc Tung, dời sang ở xã Lan Khê, huyện Thanh Hà rồi sinh ra Mạc Bình, Mạc Bình lại dời sang xã Cổ Trai, huyện Nghi Dương rồi trú tại đó. Bình sinh ra Mạc Hịch, Mạc Hịch lấy con gái trưởng của Đặng Xuân người cùng xã, sinh được ba con trai, con trưởng là [[Mạc Thái Tổ|Mạc Đăng Dung]], con thứ là Mạc Đốc Tín, con út là Mạc Quyết. Mạc Đăng Dung có sức khoẻ, vì đỗ võ cử, được sung vào quân túc vệ, đến đây phong cho chức này.<ref name="ReferenceA"/>
* Năm 1406, nhà Minh xâm lược [[Nhà Hồ|nước Đại Ngu]], Mạc Địch, Mạc Thúy, Mạc Viễn và Nguyễn Huân mạo nhận là họ Mạc đều là những kẻ bất đắc chí, đón hàng quân Minh, người Minh đều trao cho quan chức. Sau Mạc Thúy làm đến Tham chính; Mạc Địch làm đến Chỉ huy sứ; Mạc Viễn làm đến Diêm vận sứ; Huân làm đến Bố chính; (Thúy, Địch, Viễn là cháu Mạc Đĩnh Chi).<ref name="ReferenceA"/>
=== Hậu duệ ở Triều Tiên ===
Trong thời gian đi sứ Trung Hoa, sứ bộ nước Việt giao lưu rất thân thiết với sứ bộ nước [[Cao Ly]]. Sự tương đồng hoàn cảnh của hai nước trước cường quốc Trung Hoa, cùng với tài năng của Mạc Đĩnh Chi làm sứ thần [[Cao Ly]] mến mộ. Vị sứ thần Cao Ly đã mời ông sang chơi và gả cháu gái cho ông. Người thiếp này sinh được 1 nữ, và lần ông đi sứ thứ hai thì sinh 1 nam, từ đó lập ra một dòng họ ở bên đó.<ref>[http://www.doisongphapluat.com/xa-hoi/trang-viet-lay-vo-cao-ly-hanh-trinh-xuyen-the-ky-ve-coi-nguon-a50468.html Hậu duệ kể chuyện Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi lấy vợ Cao Ly]. doisongphapluat, 14/09/2014. Truy cập 10/02/2016.</ref><ref name=mactrieu>Thái Doãn Hiểu. [http://www.tapchisonghuong.com.vn/tin-tuc/p0/c4/n20258/Luong-quoc-Trang-nguyen-Mac-Dinh-Chi-tung-lam-re-quy-Cao-Ly.html Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi từng làm rể quý Cao Ly]. Sông Hương, 14/07/2015. Truy cập 10/02/2016.</ref><ref name=advite>Trần Vinh. [http://www.advite.com/HaiGiongHoLy.htm Hai giòng Họ Lý Việt Nam đã vượt biên đến Đại Hàn từ thế kỉ 12 và 13]. ''Tìm đến "Ghi chú 2"''. Truy cập 10/02/2016.</ref> Một hậu duệ của ông đã tìm đến Việt Nam, bút đàm hán tự với ông Lê Khắc Hoè. Sau đó ông Hòe có viết bài "Người Triều Tiên đi bán sâm là hậu duệ của Mạc Đĩnh Chi", muốn tìm họ Mạc để nhận họ, đăng trên [[An Nam tạp chí]] số 4 năm 1926
▲Sự tương đồng hoàn cảnh của hai nước trước cường quốc Trung Hoa, cùng với tài năng của Mạc Đĩnh Chi làm sứ thần [[Cao Ly]] mến mộ. Vị sứ thần Cao Ly đã mời ông sang chơi và gả cháu gái cho ông. Người thiếp này sinh được 1 nữ, và lần ông đi sứ thứ hai thì sinh 1 nam, từ đó lập ra một dòng họ ở bên đó.<ref>[http://www.doisongphapluat.com/xa-hoi/trang-viet-lay-vo-cao-ly-hanh-trinh-xuyen-the-ky-ve-coi-nguon-a50468.html Hậu duệ kể chuyện Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi lấy vợ Cao Ly]. doisongphapluat, 14/09/2014. Truy cập 10/02/2016.</ref><ref name=mactrieu>Thái Doãn Hiểu. [http://www.tapchisonghuong.com.vn/tin-tuc/p0/c4/n20258/Luong-quoc-Trang-nguyen-Mac-Dinh-Chi-tung-lam-re-quy-Cao-Ly.html Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi từng làm rể quý Cao Ly]. Sông Hương, 14/07/2015. Truy cập 10/02/2016.</ref><ref name=advite>Trần Vinh. [http://www.advite.com/HaiGiongHoLy.htm Hai giòng Họ Lý Việt Nam đã vượt biên đến Đại Hàn từ thế kỉ 12 và 13]. ''Tìm đến "Ghi chú 2"''. Truy cập 10/02/2016.</ref> Một hậu duệ của ông đã tìm đến Việt Nam, bút đàm hán tự với ông Lê Khắc Hoè. Sau đó ông Hòe có viết bài "Người Triều Tiên đi bán sâm là hậu duệ của Mạc Đĩnh Chi", muốn tìm họ Mạc để nhận họ, đăng trên [[An Nam tạp chí]] số 4 năm 1926 {{efn|Theo tham khảo <ref name=advite/> thì nhan đề bài là "''Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi Có Hậu Duệ Ở Cao Ly Từ Thế Kỉ 14 Đến Nay''".}}. Sau này Vũ Hiệp sưu tập và đăng trên tạp chí Nghiên cứu Sử số 2, 1996 tại Sài Gòn.
== Chỉ dẫn ==
| |||