Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Iran”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi Thẻ: Soạn thảo trực quan Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động |
n Đã lùi lại sửa đổi của 171.255.77.13 (Thảo luận) quay về phiên bản cuối của ThitxongkhoiAWB Thẻ: Lùi tất cả |
||
Dòng 1:
{{1000 bài cơ bản}}
{{Tóm tắt quốc gia
| conventional_long_name = Cộng hòa Hồi giáo Iran
| common_name = Iran
| native_name = {{nobold|{{native name|fa|جمهوری اسلامی ایران|italics=off}}}}<br /><small>''Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān''</small>
| image_flag = Flag of Iran.svg
| image_coat = Emblem of Iran.svg
| symbol_type = Quốc huy
<!-- maps ----------->| national_motto = <br />{{lang|fa|استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی}}<br />{{small|{{transl|fa|Esteqlāl, Āzādi, Jomhuri-ye Eslāmi}}}}
| national_anthem = <br />{{lang|fa|سرود ملی جمهوری اسلامی ایران}}<br />{{nowrap|{{transl|fa|Sorud-e Melli-ye Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān}}}}<br />{{nowrap|({{lang|vi|"[[Quốc ca Cộng hòa Hồi giáo Iran]]"}})}}<br />[[Tập tin:Sorud-e Mellí-e Yomhurí-e Eslamí-e Irán (instrumental).oga|center]]
| image_map = Iran (orthographic projection).svg
| capital = [[Tehran]]
| coordinates = {{Coord|35|41|N|51|25|E|type:city}}
| largest_city = thủ đô
| official_languages = [[Tiếng Ba Tư]]
| regional_languages = {{Collapsible list
| titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%;
| title = Danh sách ngôn ngữ | 53% [[Tiếng Ba Tư]] | 18% [[Azerbaijani language|Azerbaijani]] và các [[Ngữ hệ Turk|phương ngữ Turk]] khác {{midsize|(gồm [[Tiếng Qashqai|Qashqai]], [[Tiếng Turkmen|Turkmen]])}} | 10% [[Tiếng Kurd]] | 7% [[Tiếng Gilak]] và [[tiếng Mazanderan|Mazanderan]] | 6% [[Tiếng Luri]] | 2% [[Tiếng Baloch]] | 2% [[Tiếng Ả Rập]] | 2% ngôn ngữ khác {{midsize|(gồm [[Tiếng Armenia|Armenia]], [[Assyrian Neo-Aramaic|Assyrian]], [[Tiếng Gruzia|Gruzia]], [[Tiếng Lak|Lak]], [[Tiếng Semnan|Semnan]], [[Talysh language|Talysh]], [[Tiếng Tat (Iran)|Tat]])}}<ref name="worldfactbook">{{chú thích web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |title=The World Factbook – Iran |accessdate = ngày 21 tháng 4 năm 2008 |url hỏng=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |archivedate=ngày 3 tháng 2 năm 2012 |df=dmy}}</ref>}}
| ethnic_groups = {{Collapsible list
| titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%;
| title = Danh sách các dân tộc | 61% [[Người Ba Tư]] | 16% [[Người Azerbaijan]] | 10% [[Người Kurd]] | 6% [[Người Lur]] {{midsize|(bao gồm [[người Bakhtiar]])}} | 2% [[Người Turkmen]] và các bộ tộc Turk khác | 2% [[Người Baloch]] | 2% [[Người Ả Rập (Iran)|Người Ả Rập]] | 1% khác<ref name="worldfactbook"/>}}
| religion = {{small|Quốc giáo:}}<br />[[Hồi giáo]] {{midsize|([[Twelver|Twelver Shia]])}}<br />{{small|Các tôn giáo thiểu số được công nhận:}}<br />[[Hồi giáo]] {{midsize|([[Hanafi]], [[Shafi'i]], [[Maliki]], [[Hanbali]], [[Zaidiyyah|Zaydi]])}},<br />[[Kitô giáo]] {{midsize|([[Giáo hội Tông truyền Armenia|Armenia]], [[Giáo hội Phương Đông Assyria|Assyria]], [[Giáo hội Công giáo Chaldea|Chaldea]])}},<br />[[Do Thái giáo]],<br />[[Hỏa giáo]]
<!-- government ----------->| demonym = Người Iran,<br />người Ba Tư (''trong lịch sử'')
| government_type = {{small|''de jure'':}}<br />[[Cộng hòa Hồi giáo#Iran|Cộng hòa Hồi giáo]] [[tổng thống chế]] [[Nhà nước đơn nhất|đơn nhất]] theo Tư tưởng [[Ruhollah Khomeini|Khomeini]]<br />{{small|''de facto'':}}<br />[[Cộng hòa]] [[Tổng thống chế|tổng thống]] [[chuyên chế]]-[[thần quyền]] [[nhà nước đơn nhất|đơn nhất]]<ref>{{chú thích báo |last1=Vatanka |first1=Alex |title=The Authoritarian Resurgence: Iran Abroad |url=http://www.mei.edu/content/article/authoritarian-resurgence-iran-abroad |accessdate=ngày 17 tháng 10 năm 2018 |work=Middle East Institute |date=ngày 30 tháng 4 năm 2015 |language=en}}</ref><ref>{{chú thích báo |last1=Fisher |first1=Max |title=How Iran Became an Undemocratic Democracy |url=https://www.nytimes.com/2017/05/17/world/middleeast/iran-presidential-election-democracy.html |accessdate=ngày 17 tháng 10 năm 2018 |work=The New York Times |issue=ngày 17 tháng 5 năm 2017 |language=en}}</ref><ref>{{chú thích web |title=The Big Five Countries – Iran |url=https://www.resurgentdictatorship.org/the-big-five-countries/iran/ |website=www.resurgentdictatorship.org |accessdate=ngày 17 tháng 10 năm 2018}}</ref> dưới sự lãnh đạo của [[Lãnh tụ Tối cao Iran|Lãnh tụ Tối cao]]<ref>{{chú thích web|last1=Buchta |first1=Wilfried |title=Taking Stock of a Quarter Century of the Islamic Republic of Iran |url=http://ilsp.law.harvard.edu/wp-content/uploads/2014/08/buchta.pdf |website=Harvard Law School |publisher=Harvard Law School |accessdate=ngày 2 tháng 11 năm 2015 |quote=[...] the Islamic Republic's political system, a theocratic-republican hybrid [...] |url hỏng=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150908175422/http://ilsp.law.harvard.edu/wp-content/uploads/2014/08/buchta.pdf |archivedate=ngày 8 tháng 9 năm 2015}}</ref>
| leader_title1 = [[Lãnh tụ Tối cao Iran|Lãnh tụ Tối cao]]
| leader_name1 = {{nowrap|[[Ali Khamenei]]}}
| leader_title2 = [[Tổng thống Iran|Tổng thống]]
| leader_name2 = [[Hassan Rouhani]]
| leader_title3 = [[Phó Tổng thống Iran|Phó Tổng thống Thứ nhất]]
| leader_name3 = [[Eshaq Jahangiri]]
| leader_title4 = [[Danh sách Chủ tịch Quốc hội Iran|Chủ tịch Quốc hội]]
| leader_name4 = [[Ali Larijani]]
| leader_title5 = [[Chánh án Tòa án Tối cao Iran|Chánh án Tòa án Tối cao]]
| leader_name5 = [[Ebrahim Raisi]]
| lower_house = [[Quốc hội Iran|Hội đồng Tư vấn Hồi giáo]]
| upper_house = Hội đồng Lợi ích Quốc gia]<ref>{{chú thích web|url=https://www.khabaronline.ir/detail/753640/Politics/parties/|script-title=fa:نقد-روزنامه-شرق-بر-سخنان-هاشمی-شاهرودی-مجمع-تشخیص-معادل-مجلس|language=Persian|date=ngày 10 tháng 2 năm 2018}}</ref><br />Hội đồng Bảo vệ Hiến pháp
| sovereignty_type = Lịch sử thành lập
| established_event1 = [[Người Media|Đế quốc Media]]
| established_date1 = k. 678 TCN
| established_event2 = [[Đế quốc Achaemenes]]
| established_date2 = 550 TCN
| established_event3 = [[Đế quốc Parthia]]
| established_date3 = 247 TCN
| established_event4 = [[Đế quốc Sasan]]
| established_date4 = 224 SCN<ref name="Sarkhosh">{{Cite |author1=Sarkhosh Curtis, Vesta |author2=Stewart, Sarah |date=2005 |title=Birth of the Persian Empire: The Idea of Iran |url=https://books.google.com/books?id=a0IF9IdkdYEC |publisher=I.B. Tauris |location=London |page=108 |quote=Similarly the collapse of Sassanian Eranshahr in AD 650 did not end Iranians' national idea. The name "Iran" disappeared from official records of the Saffarids, Samanids, Buyids, Saljuqs and their successor. But one unofficially used the name Iran, Eranshahr, and similar national designations, particularly Mamalek-e Iran or "Iranian lands", which exactly translated the old Avestan term Ariyanam Daihunam. On the other hand, when the Safavids (not Reza Shah, as is popularly assumed) revived a national state officially known as Iran, bureaucratic usage in the Ottoman empire and even Iran itself could still refer to it by other descriptive and traditional appellations.|isbn=9781845110628 }}</ref>
| established_event5 = [[Nhà Buyid]]
| established_date5 = 934 SCN
| established_event6 = [[Nhà Safavid]]
| established_date6 = 1501<ref name="Andrew J. Newman 2006"/>
| established_event7 = [[Nhà Pahlavi]]
| established_date7 = 15 tháng 12 năm 1925
| established_event8 = [[Cách mạng Iran|Cách mạng Hồi giáo]]
| established_date8 = 7 tháng 1 năm 1978 – 11 tháng 2 năm 1979
| established_event9 = [[Hiến pháp Cộng hòa Hồi giáo Iran|Hiến pháp hiện hành]]
| established_date9 = 24 tháng 10 năm 1979
| established_event10 = [[Trưng cầu dân ý hiến pháp Iran 1989|Lần sửa đổi mới nhất]]
| established_date10 = 28 tháng 7 năm 1989
| area_km2 = 1.648.195
| area_rank = 17
| area_sq_mi = 636.372 <!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and Numbers]]-->
| percent_water = 7,07
| population_estimate = 82.531.700<ref name="amar.org.ir">{{chú thích web|url= https://www.amar.org.ir/دادهها-و-اطلاعات-آماری |title=دادهها و اطلاعات آماری |website=www.amar.org.ir}}</ref>
| population_estimate_year = 2018
| population_estimate_rank = 18
| population_density_km2 = 48
| population_density_sq_mi = 124 <!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and Numbers]]-->
| population_density_rank = 162 <!--Wiki source[?]-->
| GDP_PPP = $1,540 nghìn tỷ<ref name="imf.org">{{chú thích web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=48&pr.y=4&sy=2019&ey=2019&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=429&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Report for Selected Countries and Subjects }}</ref>
| GDP_PPP_year = 2019
| GDP_PPP_rank = 18
| GDP_PPP_per_capita = $18.504<ref name="imf.org"/>
| GDP_nominal = $484 tỷ<ref name="imf.org"/>
| GDP_nominal_year = 2019
| GDP_nominal_rank = 27
| GDP_nominal_per_capita = $5.820<ref name="imf.org"/>
| Gini = 40,0 <!--number only-->
| Gini_year = 2016
| Gini_change = {{increase}}<!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref = <ref name="Data.worldbank.org">{{chú thích web|url=https://data.worldbank.org/indicator/si.pov.gini |title=GINI index (World Bank estimate) |newspaper=Data.worldbank.org |date= |accessdate=ngày 29 tháng 11 năm 2015 |url hỏng=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150209003326/https://data.worldbank.org/indicator/si.pov.gini |archivedate=ngày 19 tháng 8 năm 2019}}</ref>
| Gini_rank =
| HDI = 0,798 <!--number only-->
| HDI_year = 2017<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref = <ref name="HDI">{{chú thích web |url=http://hdr.undp.org/en/2018-update |title=Human Development Index Update 2018 |year=2018 |publisher=United Nations |accessdate=ngày 14 tháng 9 năm 2018}}</ref>
| HDI_rank = 60
| currency = [[Rial Iran|Rial]] (ریال)
| currency_code = IRR
| time_zone = [[Giờ chuẩn Iran|IRST]]
| utc_offset = +3:30
| utc_offset_DST = +4:30
| time_zone_DST = IRDT
| date_format = <span dir="rtl">yyyy/mm/dd</span> ([[Lịch Shamsi Hijri|SH]])
| drives_on = phải
| calling_code = [[Số điện thoại tại Iran|+98]]
| iso3166code = IR
| cctld = {{unbulleted list |[[.ir]] |[[.ir|ایران.]]}}
| englishmotto = ("Độc lập, tự do, Cộng hòa Hồi giáo") <br /> {{small|(''[[de facto]]'')}}<ref name="Temperman2010">{{chú thích sách |author=Jeroen Temperman | title=State-Religion Relationships and Human Rights Law: Towards a Right to Religiously Neutral Governance | url=https://books.google.com/books?id=Khag6tbsIn4C&pg=PA87 | year=2010 | publisher=Brill | isbn=978-90-04-18148-9| pages=87–
| quote=The official motto of Iran is ''[[Takbir]]'' ("God is the Greatest" or "God is Great"). Transliteration ''Allahu Akbar''. As referred to in art. 18 of the constitution of Iran (1979). The ''[[de facto]]'' motto however is: "Independence, freedom, the Islamic Republic."}}</ref>
| official_religion =
}}
'''Iran''' ({{lang-fa|ایران}} ''{{transl|fa|Irān}}'' {{IPA-fa|ʔiːˈɾɒːn||Fa-ir-Iran.ogg}}), gọi chính thức là nước '''Cộng hòa Hồi giáo Iran''' ({{lang-fa|جمهوری اسلامی ایران}} ''{{transl|fa|Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān}}'' {{pronunciation|Fa-ir-JEI_(1).ogg|listen|(|help=no}}),<ref>{{lang-fa|جمهوری اسلامی ایران}} ''{{transl|fa|Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān}}'' {{IPA-fa|d͡ʒomhuːˌɾije eslɒːˌmije ʔiːˈɾɒn|}}</ref> là một quốc gia có chủ quyền tại [[Tây Á]].<ref>{{Chú thích web|url=http://cesww.fas.harvard.edu/ces_definition.html |tiêu đề="CESWW" – Definition of Central Eurasia |nhà xuất bản=Cesww.fas.harvard.edu |ngày truy cập=ngày 1 tháng 8 năm 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100805052739/http://cesww.fas.harvard.edu/ces_definition.html |archivedate=ngày 5 tháng 8 năm 2010 |df= }}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://travel.nationalgeographic.com/places/countries/country_iran.html |tiêu đề=Iran Guide |nhà xuất bản=National Geographic |ngày=ngày 14 tháng 6 năm 2013 |ngày truy cập=ngày 21 tháng 6 năm 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091212095435/http://travel.nationalgeographic.com/places/countries/country_iran.html |archivedate=ngày 12 tháng 12 năm 2009 |df= }}</ref> Iran có biên giới về phía tây bắc với [[Armenia]], [[Azerbaijan]], và [[Cộng hòa Nagorno-Karabakh|Cộng hoà Artsakh]] tự xưng; phía bắc giáp [[biển Caspi]]; phía đông bắc giáp [[Turkmenistan]]; phía đông giáp [[Afghanistan]] và [[Pakistan]]; phía nam giáp [[vịnh Ba Tư]] và [[vịnh Oman]]; còn phía tây giáp [[Thổ Nhĩ Kỳ]] và [[Iraq]]. Iran có dân số trên 79,92 triệu người tính đến năm 2017, là quốc gia [[Danh sách quốc gia theo số dân|đông dân thứ 18 trên thế giới]].<ref>{{chú thích báo|url=https://financialtribune.com/articles/domestic-economy/61421/national-census-preliminary-results-released-irans-urban-population|title=National Census Preliminary Results Released: Iran's Urban Population Up|date = ngày 13 tháng 3 năm 2017 |work=Financial Tribune|accessdate = ngày 28 tháng 5 năm 2017 |language=en-US}}</ref> Lãnh thổ Iran rộng 1.648.195 km², là quốc gia rộng thứ nhì tại [[Trung Đông]] và [[Danh sách quốc gia theo diện tích|đứng thứ 17 thế giới]]. Iran có vị thế địa chính trị quan trọng do nằm tại phần trung tâm của [[đại lục Á-Âu]] và gần với [[eo biển Hormuz]].<ref>{{Chú thích web|url=http://thediplomat.com/2012/07/irans-strategy-in-the-strait-of-hormuz/ |tiêu đề=Iran's Strategy in the Strait of Hormuz |nhà xuất bản=The Diplomat |ngày truy cập=ngày 29 tháng 11 năm 2015 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151208071232/http://thediplomat.com/2012/07/irans-strategy-in-the-strait-of-hormuz/ |archivedate=ngày 8 tháng 12 năm 2015 |df= }}</ref> [[Tehran]] là thủ đô và thành phố lớn nhất của Iran, cũng như là trung tâm dẫn đầu về kinh tế và văn hoá.
| |||