Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tây Ban Nha chinh phục Đế quốc Aztec”

|caption=''Cuộc chinh phạt México bởi [[Hernán Cortés|Cortés]]'', sơn dầu<ref>{{chú thích web|url=http://www.relatosehistorias.com.mx/ensayos_relatos60.html|title=Indigeniso e hispanismo|publisher=Arqueología mexicana|date= |accessdate = ngày 20 tháng 10 năm 2015}} '''(SpanishTiếng Tây Ban Nha)'''</ref><br><small>[[tiếng Tây Ban Nha]]: ''Conquista de México por Cortés''</small>

Cuộc chinh phạt Mexico, sự hủy diệt của các nền văn minh tiền Columbus vĩ đại, là sự kiện quan trọng trong lịch sử thế giới. Cuộc chinh phục được ghi chép khá rõ ràng và bao gồm nhiều quan điểm khác nhau từ hai phía, bao gồm cả của người bản địa, đồng minh và Tây Ban Nha. Người Tây Ban Nha bắt đầu ghi chép lại sự kiện kể từ lúc họ đổ bộ lên bờ [[Veracruz]], Mexico (vào [[Thứ Sáu Tuần Thánh]], ngày 22 tháng 4 năm 1519) đến chiến thắng cuối cùng trước người Mexica ở Tenochtitlan vào ngày 13 tháng 8 năm 1521. Đáng chú ý là các ghi chép của người Tây Ban Nha và người bản địa, có thành kiến ​​và phóng đại. Một số, không phải tất cả, các ghi chép từ phía Tây Ban Nha không đề cao sự hỗ trợ của các đồng minh bản địa. Các ghi chép của những conquistador thường tự tôn bản thân và gạt những đóng góp của người khác sang bên lề. Nhân chứng đồng minh bản địa thì nhấn mạnh lòng trung thành và tầm quan trọng của họ đối với chiến thắng của Tây Ban Nha.<ref>Sarah Cline, "Conquest Narratives," in ''The Oxford Encyclopedia of Mesoamerica'', David Carrasco, ed. New York: Oxford University Press 2001, vol. 1, p. 248</ref>

Hai giáo sĩ người Tây Ban Nha, Dòng Phan Sinh [[Bernardino de Sahagún]] và Dòng Anh Em Giảng Thuyết [[Diego Durán]], bôn ba ở Tân Tây Ban Nha sau sự sụp đổ của đế quốc Aztec để thu thập sử liệu từ những nhân chứng bản địa.<ref>Ida [29]Altman, Sarah Cline, and Javier Pescador, ''The Early History of Greater Mexico,'' chapter 4, "Narratives of the Conquest." Pearson, 2003, pp. 73–96</ref>

[[Hernán Cortés]] thường xuyên gửi nhiều bức thư cho vua Tây Ban Nha Charles V tường thuật cuộc chinh phục đương thời từ quan điểm của ông, thường là nhưng lời biện minh cho hành động của mình. Những bức thư này gần như ngay lập tức được xuất bản ở Tây Ban Nha và Châu Âu. Mãi về sau, conquistador Tây Ban Nha [[Bernal Díaz del Castillo]], một người dày dặn kinh nghiệm trong cuộc chinh phục miền Trung Mexico, đã viết cuốn hồi ký ''[[Historia verdadera de la conquista de la Nueva España]]'', đối trọng lời kể của người viết tiểu sử của Cortés, [[Francisco López de Gómara]]. Bernal Díaz ban đầu có ý định viết một bản kiến nghị lên hoàng gia đòi thêm quyền lợi sau cuộc chinh phạt nhưng sau đó lại mở rộng nó và bao gồm thêm các cuộc chinh phạt của ông ở Caribê và Tierra Firme cũng như cuộc chinh phục Aztec. Một số conquistador cấp thấp hơn cũng viết nhiều đơn thỉnh cầu lên Hoàng gia Tây Ban Nha, yêu cầu phần thưởng xứng đáng cho những cống hiến của họ trong cuộc chinh phục, bao gồm Juan Díaz, Andrés de Tapia, García del Pilar và Fray Francisco de Aguilar.[30]<ref>Patricia de Fuentes, ed. ''The Conquistadors: First-Person Accounts the Conquest of Mexico,'' Norman: University of Oklahoma Press 1993. Previously published by Orion Press 1963.</ref> Cánh tay phải của Cortés, [[Pedro de Alvarado]], không ghi chép gì mấy về quãng đời của ông ở Tân Thế giới, và bỏ mạng trong [[chiến tranh Mixtón]] năm 1542. Hai lá thư gửi cho Cortés từ Alvarado ở Guatemala được xuất bản trong cuốn ''The Conquistadors''.<ref>"Two [31]Letters of Pedro de Alvarado" in ''The Conquistadors,'' Patricia de Fuente, editor and translator. Norman: University of Oklahoma Press 1993, pp. 182–96</ref>

Biên niên sử của một "Conquistador ẩn danh" được viết vào khoảng thế kỷ XVI, được đặt tựa đề vào đầu thế kỷ XX trong bản dịch sang tiếng Anh là [[Narrative of Some Things of New Spain and of the Great City of Temestitan]] (tạm dịch: Tường thuật vài điều của Tân Tây Ban Nha và của thành phố vĩ đại Temestitan - tức là thành [[Tenochtitlan]]). Sử liệu của tác giả nặc danh này ghi chép lại các quan sát về người bản địa. Bản tường thuật này được tu sĩ Dòng Tên [[Francisco Javier Clavijero]] vào thế kỷ XVIII sử dụng trong các mô tả của ông về lịch sử Mexico.[32]<ref>"The Cronicle of the Anonymous Conquistador" in ''The Conquistadors: First-person Accounts of the Conquest of Mexico'' Patricia de Fuente, (editor and trans). Norman: University of Oklahoma Press 1993, pp. 165–81</ref>

Về phía dân tộc bản địa, các đồng minh của Cortés, đặc biệt là các thành bang [[Tlaxcala]], có viết rất nhiều về các cống hiến của họ cho Hoàng gia Tây Ban Nha trong cuộc chinh phạt, đòi những đặc quyền dành cho họ. Quan trọng nhất trong số này là ''Lienzo de Tlaxcala'' và ''Historia de Tlaxcala'' của [[Diego Muñoz Camargo]]. Ít thành công hơn, các đồng minh [[Nahua]] từ [[Huexotzinco]] (hoặc Huejotzinco) gần Tlaxcala uất ức do công sức của họ không được ghi nhận. Trong một bức thư viết bằng [[tiếng Nahuatl]] gửi cho Hoàng gia Tây Ban Nha, các lãnh chúa bản địa tại Huexotzinco liệt kê các công đưc của họ trong cuộc chiến. Bức thư đã được xuất bản bằng tiếng Nahuatl và tiếng Anh bởi [[James Lockhart]] trong cuốn ''[[We People Here: Nahuatl Accounts of the Conquest of Mexico]]'' năm 1991.[33]<ref>James Lockhart, ''We People Here,'' University of California Press 1991, pp. 289–97</ref> Fernando Alva Ixtlilxochitl (họ của ông có nguồn gốc bản địa) đã kiến ​​nghị với Hoàng gia Tây Ban Nha, nói rằng Texcoco đã không nhận được phần thưởng xứng đáng cho sự ủng hộ của họ đối với những conquistador, đặc biệt là sau khi người Tây Ban Nha bị buộc phải rời khỏi Tenochtitlan.[34]<ref>Fernando Alva Ixtlilxochitil, ''Ally of Cortés: Account 13 of the Coming of the Spaniards and the Beginning of the Evangelical Law.'' Douglass K. Ballentine, translator. El Paso: Texas Western Press 1969</ref>

Tài liệu bản địa nổi tiếng nhất về cuộc chinh phục là Chương 12 của Thủ bản Florentine của [[Bernardino de Sahagún]] và được xuất bản dưới tên Florentine Codex, trên các cột song song trong cả hai thứ tiếng Nahuatl và Tây Ban Nha, với hình minh họa. Ít được biết đến hơn là tái bản năm 1585 của Sahagún về cuộc chinh phạt, thay đổi hoàn toàn quan điểm của người bản địa và chèn vào những đoạn văn ca ngợi người Tây Ban Nha và cụ thể là Hernán Cortés.[35]<ref>Fray Bernardino de Sahagún, ''The Conquest of New Spain, 1585 Revision'' translated by Howard F. Cline, with an introduction by S.L. Cline. University of Utah Press 1989.</ref> Một tài liệu bản địa khác là cuốn ''Lịch sử Anh-điêng của Tân Tây Ban Nha'' của giáo sĩ [[Dòng Anh Em Giảng Thuyết]] của [[Diego Durán]], từ năm 1581, với nhiều hình minh họa có tô màu.<ref>Fray Diego Durán, ''The History of the Indies of New Spain''[361581], Trans., annotated, and with an introduction by Doris Heyden. Norman: University of Oklahoma Press, 1994.</ref>

Năm 1510, Hoàng đế Aztec Moctezuma II được tlatoani của thành bang [[Texcoco]] là [[Nezahualpilli]] (ông được coi là một nhà tiên tri vĩ đại) đến thăm. Nezahualpilli cảnh báo Moctezuma rằng ông phải đề phòng, bởi vì vài năm nữa những thành phố Aztec sẽ bị hủy diệt. Trước khi rời đi, ông ta nói rằng Moctezuma sẽ nhận được điềm báo chứng minh cho lời của ông. Năm tháng trôi qua, và sau cái chết của Nezhualpilli vào năm 1515, một số điềm báo siêu nhiên xuất hiện:[42]<ref name=":2">{{Cite book|title=Moctezuma: Warlord of the Aztecs|last=Tsouras|first=Peter|publisher=University of Nebraska Press|year=2005|isbn=|location=Washington, DC|pages=}}</ref><ref name="Miguel" />{{rp|3–11}}

Ngoài ra, người Tlaxcala còn nhìn thấy "ánh hào quang chiếu sáng phía đông ba tiếng trước khi mặt trời mọc", và "cơn lốc bụi" từ ngọn núi lửa [[Matlalcueye]].<ref [38]: name=Miguel/>{{rp|11}} Theo Diaz, "Những Cacique (người Tây Ban Nha gọi chung các thủ lĩnh bản địa là cacique mà không quan tâm đến địa vị của họ trong xã hội nơi đây) này cũng cho chúng tôi biết về một truyền thống mà họ được nghe kể từ tổ tiên của họ, rằng một trong những vị thần mà họ đặc biệt tôn thờ đã tiên tri về sự xuất hiện của những người đàn ông từ một vùng đất xa xôi theo hướng mặt trời mọc, người sẽ chinh phục họ và cai trị họ."[43]:<ref name=Diaz/>{{rp|181}} Một số tường thuật nói rằng vị thần này chính là [[Quetzalcoatl]], và rằng người Aztec bị đánh bại vì họ tin rằng người Tây Ban Nha là các vị thần. Tuy vậy, những tuyên bố này nên được coi là một kiểu tuyên truyền của người Tây Ban Nha hậu chinh phạt, hạ thấp sắc dân bản địa là ngu muội, mê tín và không văn minh.<ref name=":4">{{Cite book|title=The Atlantic World|last=Egerton|first=Douglas R. |display-authors=etal |publisher=Harlan Davidson, Inc.|year=2007|isbn=978-0-88295-245-1|location=Wheeling, Illinois|pages=97}}</ref>

Các điềm báo rất quan trọng trong văn hóa Aztec, những người tin rằng lịch sử lặp lại chính nó. Một số học giả hiện đại nghi ngờ về việc liệu những điềm báo như vậy có thực sự xảy ra hay không hay liệu chúng là những sáng tạo ''Ex post facto'' (về sau này) để giải thích thất bại của họ.[45]<ref>Camilla Townsend, "Burying the White Gods: New Perspectives on the Conquest of Mexico" ''The American Historical Review'' Vol. 108, No. 3 (June 2003), pp. 659–87</ref> Một số học giả cho rằng "cách giải thích khả dĩ nhất về câu chuyện của những điềm báo này là một số, nếu không phải là tất cả, đã xảy ra" nhưng thừa nhận rằng rất có thể "những người Mexico và giáo sĩ, viết sau này về đế chế Mexico, đã liên kết những ký ức đó với những gì họ biết là đã xảy ra ở châu Âu.[46]<ref>Levy, Thomas. Conquest: Cortes, Montezuma, and the Fall of Old Mexico. p. 43</ref>