Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đứt gãy”

'''Đứt gãy''' (còn gọi là '''biến vị''', '''đoạn tầng''' hoặc '''phay''') là một hiện tượng [[địa chất]] liên quan tới các quá trình kiến tạo trong vỏ Trái Đất. Đứt gãy chia làm nhiều loại: Đứt gãy thuận, đứt gãy nghịch, đứt gãy ngang... Thông thường đứt gãy thường xảy ra tại nơi có điều kiện địa chất không ổn định. Với ngành [[Địađịa chất thủy văn|Địa chất Thủy văn]] đứt gãy là một trong những dấu hiệu quan trọng trong việc tìm kiếm nguồn nước. Đứt gãy đi đôi với những [[đới cà nát]]/đới dập vỡ hình thành do sự phá hủy của hoạt động đứt gãy (đứt gãy làm đá hai bên cánh của đứt gãy dịch chuyển hai bên của mặt trượt làm cho đá bị phá hủy). Các đới dập vỡ này là yếu tố quan trọng trong công tác tìm kiếm thăm dò nguồn nước ngầm. Tại các vùng có [[móng (địa chất)|đá móng]] là [[đá vôi]] thì việc nghiên cứu các đứt gãy là việc làm đầu tiên mà các nhà địa chất thủy văn để ý, tại những nơi có đứt gãy sẽ hình thành các đới dập vỡ mà đó là điều kiện rất thuận lợi cho việc hình thành các hang động và [[karst|Cactơcactơ]] (Karstkarst)]]. Tại những vùng đá vôi công tác tìm kiếm thăm dò nước gắn liền với việc nghiên cứu các hang động, Cactơcactơ. Ở những vùng này nước tập trung chủ yếu tại những hang động và Cactơcactơ như đã nói ở trên. Tuy nhiên trong ngành địa chất công trình thì đứt gãy hoàn toàn không có một chút lợi nào mà hoàn toàn có hại—các đứt gãy có thể làm phá hoại các công trình. Đối với ngành tìm kiếm [[khoáng sản]] thì các đới đứt gãy lại là nơi có thể tìm thấy những [[khoáng vật]] [[nhiệt dịch]] tại vì khi đứt gãy sẽ tạo ra nhiều khe hở và các [[dung dịch]] nhiệt dịch sẽ xâm nhập vào đó để hình thành lên các kim loại khoáng sản có nguồn gốc nhiệt dịch như vàng, bạc.

[[FileTập tin:Falla normal Morro Solar Peru.jpg|thumbnhỏ|250px|Đứt gãy thuận ở [[Hệhệ tầng La Herradura]], [[Morro Solar]], [[Peru]].]]

''Vectơ Trượttrượt ''có thể được địnhđánh nghĩagiá làđịnh chuyểntính độngbằng tươngcách đốinghiên củacứu cácbất đặckỳ điểmgập địanếp chấtkéo có ở hai bênnào của mặtcác phẳngtầng, đứtcó gãy. '' cảm giác trượt ''thể được định nghĩa là chuyển độngnhìn tương đối của khối đáthấy ở mỗihai bên của đứt gãy; đốihướng vớivà phíacường bênđộ kia.<ref>{{Harvnbcủa |dịch SCECchuyển |ngang Mô-đunvà giáodịch dụcchuyển |dọc pchỉ =có 14}}.</ref>thể Khiđược đo sựbằng phâncách táchtìm theocác chiềuđiểm nganggiao hoặccắt dọc,chung ''táchở giãn''hai bên của đứt gãy (được gọi là thành[[điểm phầnxuyên thẳngqua]]). đứngTrong củathực sựtế, phânthường táchchỉ vàcó ''thể ''tìm thấy hướng trượt của các đứt gãy làvà thànhgiá phầntrị nằmxấp ngang,xỉ nhưcủa trongcác "Némvectơ lêndịch chuyển ngang và đẩydịch rachuyển "dọc.

Hai mặtbên của một đứt gãy không thẳng đứng được gọi là ''vách cánh traotreo''/"vách trên" và ''cánhvách nằmđáy''/"vách dưới".<ref Cánhname=USGS2010 treo/> xảyVách ratreo nằm phía trên mặt phẳng đứt gãy và cánhvách đáy nằm xảyphía radưới bênmặt dướiphẳng nónày.<ref name=USGS2010 /> Thuật ngữ này xuất phát từ việcngành khai thác mỏ: khi làm việc với thân [[quặng]] dạng bảng phẳng, Ngườicông nhân khai thác đứng với chânvách tườngđáy dưới chân và với bức tườngvách treo phía trên đầu anh ta.<ref name=Tingley2000 />

Dựa trên hướng trượt, đứt gãy có thể được phân loại như sau:

* ''Đứt gãy trượt bằngngang'', độ dịch chuyển của hai khối của đứt gãy chuyểnchủ động tương đốiyếu theo phương nằm ngang hay song song với vết đứt gãy.

* ''Đứt gãy trượt đứngnghiêng'', độ dịch chuyển của hai khối của đứt gãy chuyểnchủ động tương đốiyếu theo phương thắngthẳng đứng và/hoặc vuông góc với vết đứt gãy.

* ''Đứt gãy hỗitrượt hợpxiên'', kết hợp [[trượt bằngngang và trượtnghiêng]] thẳngkết đứnghợp.

=== {{anchor|đứt gãy trượt}} Đứt gãy trượt bằngngang===

Trong đứt gãy trượt bằngngang (còn được gọi là '' đứt gãy cờ lê '', '' đứt gãy xé '' hoặc '' đứt gãy chuyển tiếpcắt ngang''),<ref {{sfn | Allaby | 2015}}name=Allaby2015/> bề mặt đứt gãy (mặt phẳng) thường thẳng đứng và các cánh đứt gãy chuyển động ngang trái hoặc phải với rất ít chuyển động thẳng đứng. Đứt gãy trượt bằngngang trái hay còn được gọi là đứt gãy ''sang sinistral trái''. Đứtcòn đứt gãy trượt bằng ngang phải còn được gọi là đứt gãy ''sang dextral phải''.<ref>{{Harvnb |name=Park2004 Park | 2004 | p =}}.</ref> Mỗi loại đứt gãy được xác định theo hướng chuyển động của mặt đất khi người quan sát đứng ở khối bên này của đứt gãy và quan sát sự chuyển động của khối bên kia đứt gãy nếu sang phải thì gọi là trượt bằng phải và ngược lại.

Một trường hợp rất đặc biệt của đứt gãy trượt bằngngang được gọi là [[đứt gãy chuyển dạng]] (transform fault), kiểukhi đứt gãy nàynó tạo thành ranh giới [[kiến tạo mảng|mảng kiến tạo]]. Kiểu đứt gãy này liên quan đến sự chuyển động của tách giãn đáy đại dương, chẳng hạn như [[sống núi giữa đại dương]], hoặc, ít phổ biến hơn, là trong [[thạch quyển]] lục địa như [[đứt gãy Biển Chết] ] ở [[Trung Đông]] hoặc [[đứt gãy Alpine]] ở [[New Zealand]]. Các đứt gãy chuyển dạng cũng được gọi là ranh giới mảng "bảo thủtoàn", bởi vì thạch quyển không được tạo ra cũng như không bị phá hủy.

=== {{anchor | đứt gãy nhúng trượt}} Đứt gãy trượt đứngnghiêng ===

Trong một đứt gãy thuận, cánhvách treo di chuyển xuống dưới so với cánhvách nằmđáy. Khối tụt xuống ở giữa hạ thấp củahai đứt gãy thuận nhận chìm về phía nhau tạo thành [[địa hào]]. Khối nằmtrồi caolên giữa hai đứt gãy thuận nhận chìm ra xa nhau được gọi là [[địa lũy]]. Các đứt gãy thuận có góc cắmnghiêng nhỏ (LANF) với ý nghĩa kiến tạo khu vực có thể gọi là [[đứt gãy tách giãn]].

Một đứt gãy nghịch lại là một đứt gãy ngược lại với một đứt gãy thuận., trong đó Tườngvách treo di chuyển lên so với chânvách tườngđáy. đứtĐứt gãy ngược cho thấy sự rútco ngắn do nén ép của lớp vỏ. [[StrikeTrượt andngang dipvà nghiêng|dipđộ nghiêng]] của một đứt gãy ngược tương đối dốc, thường lớn hơn 45 °. Thuật ngữ "bình thườngthuận" và "đảo ngượcnghịch" xuất phát từ [[khai thác than]] ở Anh, nơi các đứt gãy thông thườngthuận là phổ biến nhất.<ref name="Peacock_etal_2000" /> Một [[đứt gãy chờm]] có cùng chiều trượt như đứt gãy nghịch, nhưng với độ nghiêng của mặt phẳng đứt gãy dưới 45°.<ref name="USGSGloss" /><ref name="UCSB" /> Các đứt gãy chờm thường tạo thành các bờ dốc, vùng phẳng và các nếp gập đứt gãy cong (vách treo và vách đáy).

[[FileTập tin:Thrust with fault bend fold.svg|thumbnhỏ|upright=1.35Đứt gãy chờm với nếp gập đứt gãy cong]]

Các đoạn phẳng của các mặt phẳng đứt gãy lực đẩychờm được gọi là ''vùng căn hộ phẳng'' và các phần nghiêng của lựcđứt gãy đẩychờm được gọi là '' đườngbờ dốc ''. Thông thường, các đứt gãy lực đẩychờm di chuyển ''trong bênphạm trongvi ''các hệ tầng bằng cách hình thành các cănvùng hộphẳng và leo lên các phần có đườngbờ dốc. Các nếp gập đứt gãy uốn cong được hình thành từ sự di chuyển của vách treo trên bề mặt đứt gãy không phẳng và được thấy là có liên quan đến cả các đứt gãy mở rộng và đứt gãy chờm.

=== đứtĐứt gãy vòngtrượt xiên ===

=== đứtĐứt gãy tổnghình hợp và phản khángxẻng ===

[[FileTập tin:FaultGouge.JPG|thumbnhỏ|Salmon-colored [[faultSét gougemạch đứt gãy]] andmàu associatedhồng faultcá separateshồi twovà differentđứt rockgãy typesgắn onliền thevới leftnó (darkchia gray)tách andhai rightloại (lightđá gray).khác Fromnhau, themột ở bên trái màu xám sẫm, một ở bên phải màu xám nhạt. Từ [[Gobi]] of, [[Mông Cổ]].]]

* [[CataclasiteCataclasit]] - một loại đá đứt gãy, gắnhoặc vớilà mộtdính mặtkết phẳng kém phát triển hoặc vắng mặtvới [[Fabricvải (địa chất)|vải]] phẳng kém phát triển hay không có, hoặc là không thểdính tinkết được,với đặc trưng bởilà góccác [[ClasticĐá vụn rockkết|clastsvụn kết]] và đá các mảnh trongđá mộtnói hạtchung mịnlà [[Magóc trậncạnh (địatrong một [[chất)|ma trậnnền]] hạt mịn có thành phần tương tự.

** Tectonic hoặc [[FaultDăm brecciakết đứt gãy]] -hay mộtdăm cataclasitekết kiến tạo - Cataclasit hạt từ trung bình đến hạt thô, chứa> 30% mảnh vỡ nhìn thấy được.

** [[FaultSét gougemạch đứt gãy]] - mộtCataclasit loạivới khônghạt thể tin được, [[đất sét]] - giàutừ mịn đến [[hạt siêu mịn|siêu mịn]], -giàu cataclasite[[đất hạtsét|sét]], không dính kết, có thể có vải phẳng và chứa < 30% mảnh vỡ nhìn thấy được. CácCó mỏm đáthể có thểcác cóvụn mặtkết.

*** [[ClayVết smearố sét]] - gougeSét mạch đứt giàugãy đấtgiàu sét hình thành trong các tầng [[đá trầm tích|trầm tích]] chứa các lớp giàu đất sét bị biến dạng mạnh và bị cắt vàothành sét rãnhmạch đứt gãy.

* [[MyloniteMylonit]] - một loại đá đứt gãy đượcdính kết dính và đặc trưng bởi một loại vải phẳng phát triển tốt dosinh ra từ suy giảm kiến ​​tạo kích thước hạt, và thường chứa các mảnh [[porphyroclastvụn kết porfia]] và các mảnh đá có thành phần tương tự như các [[khoáng sảnvật]] s trong machất trậnnền.

* [[PseudotachylitePseudotachylyt]] - vật liệu trông giống như thủy tinh, hạt siêu mịn, thường có bề ngoài màu đen và [[flint]]đá xuấtlửa|màu hiệnđá lửa]], xuất hiện dưới dạng phẳngcác [[mạch (địa chất)|mạch]] phẳng và mỏng, mạch chèn hoặc [[cuội kết|giả cuội kết]] hoặc [[nhiềudăm brecciakết]], làmtrám trànbít các vết nứtkhe giãn nởđứt gãy trong đá gốc. Pseudotachylyt có lẽ chỉ hình thành do tốc độ trượt địa chấn và có thể hoạt động như một chỉ báo tốc độ đứt gãy đối với các đứt gãy không hoạt động.<ref name=Rowe2015 />

== Tác động đến các cấu trúc và con người ==

Trong [[kỹ thuật địa kỹ thuật]] một đứt gãy thường tạo thành [[KhôngĐiểm liêngián tụcđoạn (Kỹ thuật địa kỹ thuật)|khôngđiểm liêngián tụcđoạn]] có thể có ảnh hưởng lớn đến hànhtrạng vithái cơ học (cường độ, biến dạng, v.v.) của các khối [[đất]] và khối đá trong, ví dụ, [[đường hầm]], [[NềnMóng tảng(công (kỹtrình thuậtxây dựng)|nền tảngmóng]] hoặc công trình xây dựng trên [[phân tích ổn định độ dốc|độ dốc]] xây dựng.

{{tham khảo}}|2|refs=

* {{thể loại CommonsCommonscat-inline|Faults|Đứt gãy}}

* [https://web.archive.org/web/20050217095327/http://www.iris.edu/gifs/animations/faults.htm Fault Motion Animations] attại [[IRIS Consortium]].

* [http://pubs.usgs.gov/gip/earthq1/how.html Aerial view of the San Andreas fault in the Carrizo Plain, Central California, from "How Earthquakes Happen"] attại [[USGS]].

* [http://geomaps.wr.usgs.gov/sfgeo/quaternary/stories/what_fault.html LANDSAT image of the San Andreas Fault in southern California, from "What is a Fault?"] attại [[USGS]].