Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Người Digan”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 5:
| flag = Roma flag.svg
| flag_caption = Cờ Romani tạo 1933, Đại hội Romani Thế giới chấp nhận năm 1971
| pop = 2–20 triệu<ref>{{Chú thích web| url = http://www.ethnologue.com/language/rmy| format = online| editor-last = Lewis| editor-first = M. Paul| year = 2009| title = Ethnologue: Languages of the World| edition = 16th| place = Dallas, [[Texas| TX]]| publisher = SIL| quote = [[Ian Hancock]]'s 1987 estimate for 'all Gypsies in the world' was 6 to 11 million.| accessdate = ngày 11 tháng 10 năm 2020 }}</ref><ref>{{Chú thích báo| url = https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12977975| work = BBC News| title = EU demands action to tackle Roma poverty| date = 5 April 2011 }}</ref><ref>{{Chú thích web| title = The Roma| url = http://www.nationalia.info/new/8761/peoples-and-nations-today-the-roma| publisher = Nationalia| accessdate = ngày 11 tháng 10 năm 2020 }}</ref><ref>{{Chú thích web| url = http://www.britannica.com/topic/Rom| title = Rom| website = Encyclopædia Britannica| quote = ... estimates of the total world Roma population range from two million to five million.| accessdate = ngày 11 tháng 10 năm 2020 }}</ref>''[[Người Digan#Dân số |Xem bảng
| languages = [[Tiếng Romani]], các dạng [[Para-Romani]], ngôn ngữ nơi cư trú
| religions = Chủ yếu là [[Christianity|Ki tô giáo]]<ref name ="Gall, Timothy L. 1998 pp. 316, 318">{{Citation| editor-last = Gall| editor-first = Timothy L| title = Worldmark Encyclopedia of Culture & Daily Life| volume = 4. Europe| place = Cleveland, OH| publisher = Eastword| year = 1998| pages = 316, 318| quote = 'Religion: An underlay of Hinduism with an overlay of either Christianity or Islam (host country religion)'; Roma religious beliefs are rooted in Hinduism. Roma believe in a universal balance, called kuntari... Despite a 1,000-year separation from India, Roma still practice 'shaktism', the worship of a god through his female consort... }}</ref>, [[Islam|Hồi giáo]]<ref name ="Gall, Timothy L. 1998 pp. 316, 318" /><br />[[Shaktism]] truyền thống của [[Hinduism|Ấn giáo]] <ref name ="Gall, Timothy L. 1998 pp. 316, 318" /><br />[[Romani mythology]]
Dòng 15:
'''Người Di-gan''' hoặc '''người Rom''', là một [[dân tộc]] thuộc nhóm sắc tộc [[Người Ấn-Arya| Ấn-Arya]] (Indo-Aryan), sống thành nhiều cộng đồng ở tại các [[quốc gia]] trên khắp [[thế giới]].
Người Di-gan có dân số khoảng 15 đến 20 triệu người. Tên dân tộc còn gọi là ''Rrom'' hay ''Rroma'', và theo [[tiếng Anh]] là ''Romani
Trong văn học hiện đại và dân gian, người Di-gan vẫn được cho là các cộng đồng du cư tại các thàmh phố thị trấn. Tuy nhiên, ngày nay đa số họ đang sống định cư. Các cộng đồng người Di-gan sinh sống nhiều không những tại các vùng đất lịch sử của họ tại [[Nam Âu]] và [[Đông Âu]], mà còn tại [[châu Mỹ]] và [[Trung Đông]].
Hàng 41 ⟶ 40:
== Dân số ==
Vì lý do người Di-gan phân bố trải dài, khiến cho việc thống kê gặp nhiều khó khăn. Hiện nay (2013), theo ước tính của Hội đồng châu Âu, toàn châu Âu có thể lên đến 14 triệu người,<ref>[https://web.archive.org/web/20091006045453/http://www.coe.int/t/dg3/romatravellers/Documentation/strategies/statistiques_en.asp "Roma Travellers Statistics"], Council of Europe, compilation of population estimates. Archived from [http://www.coe.int/t/dg3/romatravellers/Documentation/strategies/statistiques_en.asp the original], ngày 6 tháng 10 năm 2009.</ref> cùng với cộng đồng lớn nữa ở Bắc Mỹ vài nơi khác. Cộng đồng Di-gan lớn nhất là tại [[balkan| bán đảo Balkan]]; số dân đáng kể khác sống tại [[châu Mỹ]], [[Liên Xô]] cũ, [[Tây Âu]], [[Trung Đông]], và [[Bắc Phi]].
Người Di-gan phân chia thành các nhóm theo các khác biệt về lãnh thổ, văn hóa và phương ngữ. Có 5 nhóm chính:▼
# [[Kalderash]] là nhóm đông nhất, theo truyền thống làm nghề [[thợ rèn]], bắt nguồn từ Balkan, nhiều người đã di cư đến Trung Âu và Bắc Phi;▼
# [[Gitanos]] (còn gọi là ''Calé'') chủ yếu ở [[Bán đảo Iberia]], Bắc Phi và miền Nam nước Pháp; nhiều người tham gia công nghiệp giải trí;▼
# [[Sinti]] chủ yếu ở [[Alsace]] và một số vùng khác ở Pháp và Đức;▼
# [[Romnichal]] chủ yếu ở Anh và Bắc Mỹ; và▼
# [[Erlides]] (còn gọi là ''Yerlii'' hay ''Arli'') định cư ở đông nam châu Âu và [[Thổ Nhĩ Kỳ]].▼
Một số nhóm như người Di-gan ở [[Phần Lan]], [[Na Uy]] và [[Thụy Điển]] khó xếp loại. Các nhóm chính trên còn có thể chia nhỏ hơn nữa thành các nhóm con theo nghề truyền thống và bản quán, hoặc cả hai. Một số nhóm con trong đó là: [[Machvaya]] (Machwaya), [[Lovari (Roma)| Lovari]], [[Churari]], [[Rudari]], [[Boyash]], [[Ludar]], [[Luri]], [[Xoraxai]], [[Ungaritza]], [[Bashaldé]], [[Ursari]] và [[Romungro]].▼
{|class= "sortable wikitable"
Hàng 67 ⟶ 57:
| {{FRA}} || 350.000–500.000 <ref>{{Chú thích web| url = http://www.euractiv.com/security/situation-roma-france-crisis-proportions-report/article-150507| title = Situation of Roma in France at crisis proportions| publisher = EurActiv Network| quote = According to the report, the settled Gypsy population in France is officially estimated at around 500,000, although other estimates say that the actual figure is much closer to 1.2 million.| date = 7 December 2005| accessdate = ngày 11 tháng 10 năm 2020 }}</ref><ref name ="350000 en France en 2010">{{Chú thích web| first = Bernard| last = Gorce| url = http://www.la-croix.com/Actualite/France/Roms-gens-du-voyage-deux-realites-differentes-_NG_-2010-07-22-603910| title = Roms, gens du voyage, deux réalités différentes| publisher = [[La Croix]]| date = 22 July 2010| accessdate = ngày 11 tháng 10 năm 2020| quote = <small>[MANUAL TRANS.]</small> The ban prevents statistics on ethnicity to give a precise figure of French Roma, but we often quote the number 350,000. For travellers, the administration counted 160,000 circulation titles in 2006 issued to people aged 16 to 80 years. Among the travellers, some have chosen to buy a family plot where they dock their caravans around a local section (authorized since the Besson Act of 1990). }}</ref>
|-
| {{BGR}} || 325.343<ref group ="note">Số liệu điều tra dân số. Khoảng 736.981 (10% dân số) không khai báo dân tộc nào. Không có lựa chọn cho khai báo nhiều dân tộc. Kết quả nêu trong [http://www.nsi.bg/bg/content/12037/basic-page/%D0%BA%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D0%BD-%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4-%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%BD%D0%BE-%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D0%BE%D1%8F%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%BE-%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D1%82%D0%BE-%D0%B8-%D0%B6%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%89%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%B4 report] của các tác giả điều tra dân số được xác định là "thao túng thô bạo".</ref>–750.000 (10.33%) <ref name ="NSI">{{Chú thích web| url = http://censusresults.nsi.bg/Census/Reports/2/2/R7.aspx| script-title = Население по местоживеене, възраст и етническа група| trans-title = Population by place of residence, age and ethnic group| language = bg| website = Bulgarian National Statistical Institute| accessdate = ngày 11 tháng 10 năm 2020| archive-url = https://web.archive.org/web/20120602032148/http://censusresults.nsi.bg/Census/Reports/2/2/R7.aspx| archive-date = 2 June 2012 }} Self declared</ref><ref>{{Chú thích báo| url = http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-14-249_en.htm| title = Roma Integration – 2014 Commission Assessment: Questions and Answers| publisher = European Commission| location = Brussels| date = ngày 4 tháng 4
|-
| {{HUN}} || 309.632<ref group ="note">Số liệu điều tra dân số. Có tùy chọn để khai báo nhiều dân tộc, vì vậy con số này bao gồm cả người Romani thuộc nhiều nguồn gốc. Theo microcensus năm 2016, 99,1% người Romania gốc Hungary tuyên bố bản sắc dân tộc là Hungary.</ref>–870.000 (8.8%) <ref name ="KSH">{{Chú thích sách| last =Vukovich| first =Gabriella| url =http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/idoszaki/mikrocenzus2016/mikrocenzus_2016_12.pdf| title =Mikrocenzus 2016 - 12. Nemzetiségi adatok| trans-title =2016 microcensus - 12. Ethnic data| language =hu| work =Hungarian Central Statistical Office| location =Budapest| year =2018| accessdate = ngày 11 tháng 10 năm 2020| isbn =978-963-235-542-9}}</ref><ref>{{Chú thích tạp chí| last1 = János| first1 = Pénzes| last2 = Patrik| first2 = Tátrai| last3 = Zoltán| first3 = Pásztor István| title =A roma népesség területi megoszlásának változása Magyarországon az elmúlt évtizedekben| trans-title = Changes in the Spatial Distribution of the Roma Population in Hungary During the Last Decades| language =hu| journal = Területi Statisztika| year =2018| volume =58| issue =1| pages =3–26| doi = 10.15196/TS580101| url = http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/terstat/2018/01/ts580101.pdf| doi-broken-date = 31 August 2020 }}</ref>
Hàng 135 ⟶ 125:
| {{AUS}} || 5.000–25.000 <ref>{{Chú thích web| url = https://open.abc.net.au/explore/15645| title = A History of Australian Romanies, now and then| author = Yvonne Slee| series = Now and Then| publisher = Open ABC| place = Australia| accessdate = ngày 11 tháng 10 năm 2020| archive-url = https://web.archive.org/web/20160811042839/https://open.abc.net.au/explore/15645| archive-date = 11 August 2016 }}</ref>
|}
Dân Di-gan thường lang thang đi ăn xin khắp nơi, nhiều khi dân Di-gan đi thành đoàn qua biên giới các quốc gia mà chẳng có hộ chiếu hay giấy tờ gì cả. Dân châu Âu coi thường người Di-gan hơn cả người Do Thái.▼
▲Người Di-gan phân chia thành các nhóm theo các khác biệt về lãnh thổ, văn hóa và phương ngữ. Có 5 nhóm chính:
▲# [[Kalderash]] là nhóm đông nhất, theo truyền thống làm nghề [[thợ rèn]], bắt nguồn từ Balkan, nhiều người đã di cư đến Trung Âu và Bắc Phi;
▲# [[Gitanos]] (còn gọi là ''Calé'') chủ yếu ở [[Bán đảo Iberia]], Bắc Phi và miền Nam nước Pháp; nhiều người tham gia công nghiệp giải trí;
▲# [[Sinti]] chủ yếu ở [[Alsace]] và một số vùng khác ở Pháp và Đức;
▲# [[Romnichal]] chủ yếu ở Anh và Bắc Mỹ; và
▲# [[Erlides]] (còn gọi là ''Yerlii'' hay ''Arli'') định cư ở đông nam châu Âu và [[Thổ Nhĩ Kỳ]].
▲Một số nhóm như người
▲
== Nguồn gốc ==
Dòng 158:
;Các nước châu Âu
* {{Chú thích web| url = http://www.sintiundroma.de/en/sinti-roma.html| title = History the Roma and Sinti in Germany }}.
* {{Chú thích web| place =
* {{Chú thích web| url = http://www.rommuz.cz/en/history-and-language/| archive-url = https://archive.is/20131028133534/http://www.rommuz.cz/en/history-and-language/ | archive-date = 28 October 2013| title = History of the Roma in Czech Republic| publisher = Rommuz| place = CZ }}.
* {{Chú thích web| url = http://www.romasinti.eu/#/ZoniWeisz/Deportation| title = Deportation| publisher = Romas Inti| place = [[
* {{Chú thích web| title = Gypsies in France, 1566–2011| url = http://www.fyifrance.com/gypsybib.htm| publisher = FYI France }}
|